پرسش :

حضرت زهرا و حضرت زينب ـ عليهما السلام ـ با آن مقام علمي و سياسي که داشته اند، چرا در غير موارد نادر در عرصه هاي اجتماعي حاضر نمي شده اند؟

پاسخ :
در پاسخ به سئوال مورد نظر توضيح دو نکته که جنبه تاريخي و اجتماعي دارند لازم و داراي اهميت است: الف: ظهور اسلام که با بعثت رسول مکرم اسلام ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ آغاز گرديد، در زماني و در جامعه اي به وجود آمد که جهل و ناداني و حاکميت سنت هاي جاهلانه بشريت را و خصوصاً جوامع عرب آن زمان را در سراشيب سقوط قرار داده بود و ارزش هاي انساني در آستانه نابودي و اضمحلال قطعي واقع شده بود به گونه اي که نه تنها انسان ها و به ويژه زنان به عنوان برده و کالاي تجارتي در بازار ها خريد و فروش مي گرديدند بلکه به شهادت کتاب آسماني ما قرآن، زنان و دختران را مايه ننگ و عار دانسته و آشکارا عده اي از آنان را مظلومانه زنده به گور مي کردند: «و چون يکي از آنها را به فرزند دختر مژده آيد (از شدت غم و حسرت) رخسارش سياه شده و سخت دلتنگ و خشمگين مي شود»[1] و «هنگامي که از دختران زنده به گور شده باز پرسند، که (آن بي گناهان) به چه جرم و گناه کشته شدند؟»[2] طلوع خورشيد تابناک اسلام با تعاليم آسماني و حيات بخش آن در چنين جامه اي، اگر چه شرايط حاکم بر آن سامان را تا حدي زيادي تغيير داده و دگرگون ساخت و بر سنت هاي جاهلانه و تبعيض آميز نسبت به زنان خط بطلان کشيده و مقام انساني زن و کرامت معنوي و اجتماعي او را به همگان گوشزد نمود: « هر كس -از مرد يا زن- كار شايسته كند و مؤمن باشد، قطعاً او را با زندگى پاكيزه‏اى، حياتِ [حقيقى‏] بخشيم، و مسلماً به آنان بهتر از آنچه انجام مى‏دادند پاداش خواهيم داد. »[3] و «اي مردم ما همه شما را از مرد و زني آفريديم ... هر آينه گرامي ترين شما نزد خدا، پرهيزکارترين شما است...»[4] يعني معيار ايمان و عمل صالح، تقوا و پرهيزکاري است و هرگز مرد بودن امتياز و زن بودن نقص محسوب نمي شود و هر دو داراي يک حقيقت انساني بوده و از اين نظر تفاوتي ندارند. ولي با اين حال دگرگون نمودن کامل آداب و سنت هاي رايج و حاکم بر جامعه کهن آن روز کاري نبود که در طي چند سال بلکه چندين دهه به سر انجام رسد به گونه اي که يکباره قشر فراموش شده زنان در جامعه بتوانند حضور چشم گير پيدا نموده و در مسائل اجتماعي بطور گسترده شرکت نمايند و علاوه بر آن اين نکته را هم نبايد فراموش نمائيم که با توجه به عدم امکانات و محدوديت فعاليت هاي اجتماعي زمينه چنداني براي حضور گسترده زنان وجود نداشت. اما در عين حال حضرت فاطمه زهرا ـ سلام الله عليها ـ در موارد زيادي خصوصاً در امر آموزش احکام اسلامي براي بانوان مسلمان در شهر مدينه به عنوان يک آموزگار آگاه و دلسوز مطرح بود به گونه اي که خيلي از زنان مسلمان مرتب براي يادگيري مسائل اسلامي به آن حضرت مراجعه مي کردند و بر اساس برخي از نقل ها «حضرت زهرا در جنگ احد همراه عده اي از زنان مسلمان در تهيه آب براي رزمنده گان مسلمان شرکت کرده اند»[5] و نيز در فتح مکه و جنگ احزاب حضور داشتند. و بعد از رحلت پدر بزرگوارش نبي مکرم اسلام، عمل کرد آن حضرت در دفاع از حريم ولايت و امامت، آن گونه که به شهادت آن مظلوم انجاميد به اندازه اي عيان است که نياز به بيان ديگر ندارد و در خصوص بانوي گرانقدر حضرت زينب ـ سلام الله عليها ـ که خود مظهر و آينه محاسن اخلاقي و ديانت و کياست حضرت زهرا ـ سلام الله عليها ـ مي باشد نيز حضورش در قيام عاشورا به رهبري سالار شهيدان حسين بن علي ـ عليهما السلام ـ و نقش آفريني بي نظير آن بانوي وارسته در طول دوران اسارتش با ساير اهل بيت چيزي نيست که نيازي به توضيح داشته باشد. فقط يک نکته را که نبايد از ياد ببريم که اهل بيت عصمت و طهارت و افرادي که در اين کانون مشرف رشدکرده و تربيت يافته اند هيچ گاه کاري را بر اساس اجبار و اکراه انجام نداده و نمي دهند بلکه آنچه انجام داده است بر اساس وظيفه اسلامي و انساني بوده که در راستاي انجام رسالت الهي خودشان به انجام آن موظف بوده اند و لذا نبايد اين گونه فکر نمائيم که عملکرد هاي حضرت زهرا و حضرت زينب در دفاع از ولايت و حريم امامت بر اساس اجبار بوده است، هرگز کسي آن دو بانوي جليل القدر را مجبور به حضور در دفاع از ولايت نکرده بلکه آن دو بانوي بزرگوار بر اساس تکليف و وظيفه اسلامي خودشان اقدام نموده اند و لذا فاطمه و زينب دو نامي است که تا ابد بر بلنداي تاريخ انسانيت خواهد درخشيد و بانوان حقيقت جو و آزاده جهان به آرزوي زهرا شدن و زينب گونه زيستن زندگي شان را آغاز و به پايان مي برند.
ب: يکي از نقش هاي مهم و ارزشمند بانوان در عرصه اجتماعي که متأسفانه آن گونه که بايد به آن توجه نشده است، نقش تربيتي زنان در جامعه است، که گذشته از آموزه هاي ديني، واقعيات تاريخي ثابت کرده است که رشد و تکامل و پيشرفت جوامع انساني در ابعاد مختلف آن مرهون وجود و حضور انسان هاي بزرگ و افراد وارسته و آگاه در هر عصر و زماني بوده است که هر کدام در دامن يکي از زنان با کرامت رشد و نمو و تربيت يافته اند و در نتيجه باعث تحولات سازنده و بزرگي در جامعه خود گرديده اند و لذا اين سخن حکيمانه رهبر فقيد انقلاب اسلامي حضرت امام خميني قدس سره الشريف را نبايد از ياد ببريم که فرمود: «مرد از دامن زن به معراج مي رود» و در تتمه اين سخن بلند بايد گفت که جامعه انساني هم توسط انسان هائي که از دامن زنان پاک و آگاه عروج مي کنند، به اعتلا و سعادت خواهند رسيد و قاطعانه مي توان ادعا کرد که يکي از نقش هاي ارزشمند و با اهميت زنان در عرصه اجتماعي که اثر مستقيم در پيشرفت و سعادت انسان ها در هر جامعه دارد همين بُعد تربيتي بانوان مي باشد که از حضور در خيلي از عرصه هاي اجتماعي که فعلاً رايج و مورد توجه است مهم تر و اثر گذارتر مي باشد، و فاطمه زهرا ـ سلام الله عليها ـ با آگاهي کامل از اين مهم، با تربيت نمودن فرزنداني چون امام حسن و امام حسين و زينب کبرا و ام کلثوم، ـ عليهم السلام ـ به گونه اي حضورش را در جامعه بشري و خصوصاً مسلمانان نمايان ساخت که تا ابد از حافظه تاريخ محو نخواهد گرديد و شهامت و استقامت حضرت زينب و ام کلثوم در قيام کربلا نمونه اي از حضور فاطمه زهرا ـ سلام الله عليها ـ در عرصه هاي اجتماعي مي باشد. ولي افسوس که ارزش ها دگرگون گرديده و به ويژه در زمان ما خيلي از زنان مسلمان به تبعيت از بيگانگان، فکر مي کنند حضور زنان در اجتماع و فعاليت هاي اجتماعي بانوان يعني کار کردن در ادارات و ساعت ها از خانه و کاشانه دور شدن و بچه ها را به مهد کودک ها سپردن است. اين گونه حضور توسط بانوان در عرصه هاي اجتماعي با حضور زنان که بر اساس تکليف شرعي و وظيفه اسلامي و ديني و در راستاي حفظ کرامت انساني زن صورت مي گيرد، تفاوت دارد و لذا بر اساس تعاليم ديني حضور بانوان در خيلي از عرصه ها نه تنها مانعي ندارد بلکه لازم و ضروري است از قبيل آموزش و پرورش و بهداشت و درمان و نيز مراکزي که مراجعين زن دارند و يا در مواردي که براي تأمين معاش بعضي از بانوان نياز به کار دارند.

معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1. بحار الانوار، محمدباقر مجلسی، ج27
2. مأساه الزهراء ـ سلام الله عليها ـ السيد جعفر مرتضي عاملی، ج1
3. ما نزل من القرآن في شأن فاطمه ـ سلام الله عليها ـ السيد محمد علي الحلو
4. خاندان عصمت ـ عليهم السلام ـ سيد تقي واردي
5. بانوي نمونه اسلام، ابراهيم اميني .

پی نوشتها:
[1]. نحل، آيه 58.
[2]. تکوير،آيه 8-9.
[3]. نحل، آيه 97.
[4]. حجرات، آيه 13.
[5]. چشم اندازي به حکومت مهدي ـ عجل الله تعالي و فرجه الشريف ـ ، ص 78، نجم الدين طبسي.
منبع: اندیشه قم