پرسش :

آیا نقدی که شهید مطهری پیرامون بحث فلسفه قیام و کشته شدن امام حسین (ع) برای پاک کردن گناهان ما دارد با این فراز از زیارت جامعه (کفارة لذنوبنا ...) تناقض ندارد؟

پاسخ :
برای رسیدن به پاسخ باید ببینیم اولاً حرف شهید مطهری چیست؟ ثانیاً عبارت زیارت جامعه به چه معنا است؟ تا ببینیم آیا تضادی هست یا نه؟
شهید مطهری وقتی به بحث تحریفات به وجود آمده، راجع به حماسه امام حسین و قیام عاشورا می پردازند، یکی از این تحریفات را در زمینه فلسفه و هدف قیام امام و شهادت ایشان همین نکته می دانند و می گویند: چون از نظر برخی امام حسین کشته شد تا گناهان امت بخشیده شود.[1] از نظر آنها امام قیام کرد و آن همه مصیبت ها به اهل بیت وارد شد تا بعداً مردم به یاد آن مصیبت ها گریه کنند و گناهانشان بخشیده شود:
اما شهید مطهری معتقد بود که هدف امام حسین این نبود، هدف امام را خوب است از زبان خود امام بشنویم. امام در هیچ جا مطالب فوق را به عنوان هدف خود معرفی نکرده است، بلکه فرموده است: «تنها هدف من از قیام بر علیه حکومت وقت آن است که امت جدم را اصلاح کنم. می خواهم امر به معروف و نهی از منکر کنم و به روش جّد و پدر بزرگوارم علی بن ابی طالب رفتار کنم»[2]. پس هدف امام، به گفته خود امام آن بود که با منکرات مبارزه و به کارهای نیک دعوت کند و فسادهای جامعه را اصلاح کند. این صد در صد مخالف است با این که بگوییم امام کشته شد تا گناهان امت بریزد. سپس شما هرچه می خواهید، گناه کنید اشکالی ندارد؛ چون بعدش در مجلس روضه شرکت می کنید و خدا آنها را می بخشد، بعد دوباره گناه بعد روضه. این هدف اگر هدف امام باشد باعث ترویج گناه و منکرات در بین مردم می شود. حال آن که امام خودش فرمود: من می خواهم با گناه و منکرات مبارزه کنم. بنابراین حرف شهید مطهری راجع به هدف قیام و شهادت امام حسین است و حرف درستی نیز می باشد.
اما در زیارت جامعه چه آمده است؛ «(خداوند) صلوات و درود ما را بر شما و ولایت شما را که مخصوص ما شیعیان است باعث پاکی خلق و آفرینش ما و پاکی جانهای ما و پاک شدن و پوشانده شدن گناهان ما قرار داد.» در این قسمت برای صلوات و ولایت آثاری ذکر شده است، از جمله پاک شدن روح و جان ما و بخشیده شدن گناهان ما.[3]
ولایت را که در اینجا آمده است دو جور می توان معنا کرد: 1ـ صرفاً به معنای محبت باشد. به این معنا که مردم اهل بیت را که ذوی القربای پیامبرند دوست داشته باشند.[4] 2ـ علاوه بر محبت به معنای پیشوایی و مرجعیت دینی اهل بیت و حق رهبری اجتماعی سیاسی اهل بیت نیز باشد و ما باید از آنها در امور دینی اجتماعی و سیاسی پیروی کنیم.[5] اگر معنای اول را بگیریم و بگوییم ولایت اهل بیت به این است که ما آنها را قبول داشته باشیم و به آنها محبت بورزیم. همین سبب می شود که گناهان ما بخشیده شود. هرچه ما گناه کنیم اشکالی ندارد، چون اهل بیت را دوست داریم. این معنا قطعاً اشتباه است. چون در همان زیارت جامعه از ائمه به عنوان: رهبران هدایت گر دعوت کنندگان به سوی خدا، آشکار کنندگان امر و نهی الهی، آمران به معروف و ناهیان از منکر معرفی شده اند.[6] پس ائمه مردم را به سوی پاکی و خوبیها دعوت می کنند. با این که اگر برداشت ما از ولایت، دوستی صرف باشد و لو آن که همیشه گناه کنیم، و در عمل از اهل بیت پیروی نکنیم؛ ولایت آنها باعث ترویج گناه شده است چو می گوییم هر چه می خواهی گناه کن چون اهل بیت را دوست داری و همین دوستی کفاره گناهان تو می شود، بنابراین معنای درست همان معنای دوم است که علاوه بر دوست داشتن اهل بیت و قبول کردن امامت آنها در عمل نیز از آنها پیروی کنیم و چون آنها مظهر همه خوبیها و دعوت کننده به سوی خدا و امر کننده به معروف و نهی کننده از منکر هستند، ما نیز به سوی خدا و معروف و خوبی حرکت خواهیم کرد نه بسوی گناه. اگر چنین ولایتی را داشتیم خداوند آن را کفاره گناهان ما قرار می دهد: گناهانی که مربوط به گذشته است یعنی قبل از آن که در مسیر درست محبت و پیروی از اهل بیت قرار گیریم یا گناهانی که در این مسیر ممکن است به صورت اتفاقی از ما سرزند.
حالا آیا بین حرف شهید مطهری و این فقره از زیارت جامعه تضاد است؟ خیر. چون اولاً حرف شهید مطهری راجع به هدف قیام و شهادت امام حسین بود و این عبارت زیارت راجع به ولایت همه اهل بیت، چه قیام کنند و چه قیام نکنند، چه به شهادت برسند و چه نرسند. ثانیاً بالفرض که بپذیریم این دو به هم یک نحوه ارتباطی دارند، چون امام حسین نیز جزئی از اهل بیت است: باز هم می گوییم با هم تضادی ندارند چون حرف شهید مطهری این بود که امام کشته نشد که ما گریه کنیم و اظهار محبت کنیم تا کفارة گناهان ما شود چون این حرف باعث ترویج گناه و فساد می شود حال آن که امام برای اصلاح و امر به معروف و نهی از منکر قیام کرد. این عبارت جامع یک معنای درستی دارد و آن این که ولایت اهل بیت که به معنای دوستی و قبول داشتن و پیروی کردن از اهل بیت است کفاره گناهان گذشته یا اتفاقی شود نه این که ولایت را به معنای دوستی صرف بگیریم و بگوییم هر چه گناه بکنیم اشکالی ندارد، پیروی از اهل بیت در عمل لازم نیست چون این معنا مخالف خود فرمایشات اهل بیت است. امام باقر ـ علیه السّلام ـ فرمود: به خدا قسم شیعه ما نیست مگر کسی که اطاعت خدا کند.[7] در جایی دیگر: ای جابر آیا در ادعای تشیع همین قدر کافی است که کسی قائل به محبت ما اهل بیت باشد؟ به خدا قسم شیعه ما نیست مگر کسی که از خدا بترسد و او را اطاعت کند.[8]
بنابراین حرف شهید مطهری با معنای درست عبارت جامعه با هم هماهنگ هستند و هر دو می گویند نباید ولایت و اظهار دوستی به اهل بیت، باعث ترویج گناه شود.

معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1- امام خمینی، چهل حدیث، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، چ 1، حدیث 33.
2- مرتضی مطهری، حماسه حسینی، انتشارات صدرا، 1379.
3- نگاهی نوبه جریان عاشورا، انتشارات بوستان کتاب، قم.

پی نوشتها:
[1] . مطهری، مرتضی، حماسه حسینی، انتشارات صدرا، چاپ هشتم، ج 3، ص 90.
[2] . مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، بیروت، مؤسسه الوفاء، چاپ دوم، ج44، ص329.
[3] . همان، ج99، ص130.
[4] . ر.ک: مطهری، مرتضی، ولاء ها و ولایت ها، انتشارات صدرا، چاپ ششم، ص38.
[5] . ر.ک همان، ص 46 و 50.
[6] . ر.ک بحارالانوار، ج 99، ص 128و 129.
[7] . کلینی، الکفافی، دارالکتب الاسلامیه، چاپ چهارم، ج2، ص73.
[8] . همان، ص74.
منبع: اندیشه قم