پرسش :

می دانیم که امام حسین ـ علیه السلام ـ قبل از سفر به کربلا جامه احرام را به دلیل تهدید به ترور ترک کرد و حج را نیمه تمام گذاشت حال می خواهم بدانم از نظر علمای شیعه و سنی این عمل چه حکمی دارد؟

پاسخ :
حضرت امام حسین ـ علیه السلام ـ امام سوم شیعیان جهان در سوم ماه شعبان سال چهار هجری در مدینه جهان را به نور وجودش مزین کرد. دوران کودکی را در دامان پرمهر پدر و مادر و جدش رسول خدا گذراند. در سال 11 هجری در سن 7 سالگی جدش رسول خدا ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ و مادر بزرگوارش حضرت فاطمه ـ سلام الله علیها ـ و سپس در سال 40 هجری در سن 36 سالگی پدر بزرگوارش امیر المؤمنین ـ علیه السلام ـ و در سال 50 هجری در سن 46 سالگی برادر بزرگوارش امام حسن مجتبی ـ علیه السلام ـ را از دست داد. حضرت پس از برادرش به امامت رسید. بعد از 11 سال امامت در سرزمین سوزان کربلا شهید شد.[1]
یزید فردی هوسران و مست و بوزینه­باز بود بی پروا به نقض علنی احکام اسلامی می پرداخت. او بر خلاف پدرش حتی ظواهر را هم رعایت نمی کرد و جامعه غفلت زده را به سوی پرتگاه ضلالت می کشاند.[2]
یزید وقتی ضمن نامه ای از فرماندار مدینه تقاضای بیعت گرفتن از امام کرد امام پاسخ قاطعی به آنها داد و در برابر بیعت با یزید که به معنی تأیید همه خیانت ها و اعمال فاسد او بود مقاومت کرد. امام حسین ـ علیه السلام ـ با شناختی که از یزید و مروان بن حکم (در مدینه) داشت و با توجه به شرایط زمانی پیش آمده با انگیزه ای الهی تصمیم به حرکت گرفت تا به سمت مکه رود او برای این مبارزه خود و تمام خانواده و نزدیکانش را به همراه برد بنابر این امام روز 27 رجب سال 60 هـ .ق از مدینه خارج شد و روز سوم شعبان به مکه رسید ماه های شعبان و رمضان و شوال و ذی القعده را در مکه بودند و روز هشتم ذی الحجه حضرت از مکه خارج شده و به سمت کوفه روانه شدند. کوفه از نظر جغرافیایی نسبت به ایران و حجاز و یمن مرکزیت داشته و تنها شهری بود که عموم آنان از بنی امیه نفرت داشتند و نسبت به اهل بیت اظهار دوستی و وفاداری می کردند و از همه مهم تر تنها کوفیان بودند که هزاران نامه در اعلام پیروی و وفاداری به امام حسین ـ علیه السلام ـ وقتی که در مکه بود فرستادند.[3]

حرکت امام حسین ـ علیه السلام ـ از مکه به سمت کوفه:
1ـ تاریخ حرکت: شیخ مفید تاریخ حرکت امام از مکه را روز هشتم ذی الحجه مصادف با خروج حضرت مسلم در کوفه می داند. «چون اراده کرد از مکه بسوی عراق رهسپار شود طواف کرد و میان صفا و مروه را طی کرد و از احرام خود بیرون آمد و احرام حج را مبدل به عمره کرد زیرا نمی توانست حج را تمام کند از بیم آنکه او را در مکه بگیرند و به نزد یزید بن معاویه ببرند. پس آن حضرت با خاندان و فرزندان خود و آنان که به او از شیعیان پیوسته بودند از مکه بیرون آمد»[4]
ولی برخی از اهل تحقیق گفته اند که عمره امام حسین ـ علیه السلام ـ مفرده بوده (و اصلاً احرام حج نبسته بود)و با احرام جدا گانه به نيّت عمره مفرده انجام شد. چون کسی که احرام حج بست اگر نتواند آن را (به هر دلیلی) به اتمام برساند و به اصطلاح «مصدود» باشد از احرام خارج نمی شود جز با انجام قربانی. در این باره روایاتی هم از وسائل الشیعه نقل کرده اند که اگر کسی در ماه ذی الحجه نخواهد حج بجا آورد می تواند عمره مفرده به جا آورد و از احرام خارج شود. و به خارج مکه برود و در این حکم به عمل امام حسین ـ علیه السلام ـ استناد شده است.[5]
در این جا دو سوال مطرح است یکی این که چرا حضرت آن حرکت سوال انگیز را در آن زمان خاص که هیچ کس انتظار نداشت انجام دادند؟ و دیگر اینکه حکم خروج امام از احرام و سپس از مکه چیست؟
علت خروج حضرت در آن زمان عمدتاً به خاطر خطر عاملان یزید و مزدوران بنی امیه بود که می خواستند امام را در مکه به قتل برسانند و در این صورت هم جان امام در خطر بود و هم حرمت خانه خدا شکسته می شد. امّا از جهتی این حرکت حیرت آور امام موجب توجه مسلمانان و ایجاد انگیزه سوال در آنان می شد. با در نظر گرفتن این که رسانه های جمعی و اطلاع رسانی در آن زمان، هم ضعیف بود و هم آنچه بود در اختیار دشمن بود این حرکت، حکومت یزید را به چالش کشید و مسلمانانی را که از نقاط دور و نزدیک برای زیارت خانه خدا آمده بودند متوجه کرد که چرا روزی که همه آماده اعمال حج و حرکت به سمت عرفات و مشعر و منی می شوند کسی مانند حسین بن علی ـ علیه السلام ـ از حج دست کشیده و از مکه خارج می شود.[6]
امّا از نظر فقهی باید در نظر داشت که امام معصوم است و خلاف شریعت عمل نمی کند بلکه عمل او دلیل مشروعیت کارهاست و او حجت خدا و معصوم است. بنابر این آنچه او انجام می دهد معیار است و درستی کارهای دیگران با الگوها مشخص می شود.[7]
امّا اگر به احکام فقهی و شرعی که علما و فقها و دانشمندان اسلامی از قرون اولیه تاکنون نظری بیفکنیم خواهیم دید که هیچ کس تا به حال چنین فتوایی نداده که اگر کسی نیت حج کند و در وسط آن مانعی پیش بیاید، باید آن را تمام کند به هر قیمتی حتی به قیمت جانش و اگر تمام نکرد اعدام خواهد شد.[8] هرگز کسی مجازات تخلف از این کار را اعدام ندانسته است به فتاوای زیر دقت کنید:
1370 ـ مصدود (در حج) کسي است که دشمن يا مانند آن از رسيدن او به اماکن مقدسه براي انجام اعمال عمره يا حج يا پس از احرام من کند.
1371ـ اگر کسی محرم شد به احرام حج یا عمره واجب است عمره و حج را تمام کند و اگر نکند به احرام باقی خواهد ماند.
1372ـ اگر کسی احرام عمره را بست و بعد از آن دشمنی یا کسی دیگر از قبیل عمال دولت یا غیر آن ها او را منع کنند از رفتن به مکه و راه دیگری نباشد می تواند در همان محل ممنوع شده یک شتر یا گاو و یا گوسفند قربانی کند و از احرام خارج شود.[9]
نتیجه این که چون امام حسین ـ علیه السلام ـ از اوایل ماه شعبان در مکه بود و حج واجب نیز بز ذمّه نداشت و از طرفی می دانست عمّال یزید قصد قتل او را در مکه دارند قصد عمره کردند (نه حج)و دیگر به مکه باز نگشتند بلکه به سمت کوفه حرکت کردند، دلیل اینکه حضرت نیت حج نکرده بود این است که هر کس چنین نیت کند و سپس بواسطه مانعی نتواند به حج ادامه دهد باید همان جا قربانی کند ولی حضرت قربانی نکرده پس معلوم می شود نیت حضرت عمره بوده است. اصلاً حج به عمره تبدیل نمی شود زیرا اگر نیت حج کند و نتواند ادامه دهد باید از احرام خارج شود و تبدیل به عمره معنی ندارد.
هم چنین این کار غیر منتظره از حضرت در آن وقت که همه به سوی مکه می روند تا اعمال حج را ادامه دهند یک اقدام سیاسی و یک تبلیغات زود تأثیری بود که پرده از تصمیم های پنهانی عاملان یزید برداشت.

معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1ـ مناسک حج و زندگانی امام حسین ـ علیه السلام ـ رسول محلّاتی.
2ـ شریف الارشاد، شیخ مفید.

پی نوشتها:
[1] . شیخ عباس قمی، منتهی الآمال، اعلام التقی، قم، 1382، ج1، صص 433 ـ 644.
[2] . رسولي محلاتي، سيد هاشم، زندگاني امام حسين(ع)، تهران، نشر فرهنگ اسلامي، 1383ش، ص77 ـ 141.
[3] . منتهی الامال، همان، زندگانی امام حسین، همان، ص320ـ 144.
[4] . زندگانی امام حسین ـ علیه السلام ـ همان، ص 341 به نقل از الارشاد شیخ مفید، جلد2، ص 67.
[5] . زندگانی امام حسین ـ علیه السلام ـ همان، ص 341.
[6] . نک به ابن طاووس، لهوف، ترجمه عقیقی بخشایشی، نوید اسلام، قم، 1377، ص 85.
[7] . ر.ک، امام شناسي، تهرانی.
[8] . به کتاب های، «مناسک حج» که همه مراجع معظم تقلید نوشته اند مراجعه کنید.
[9] . مناسک حج، مطابق با فتوای امام خمینی و با حواشی مراجع معظم تقلید آیات عظام اراکی، بهجت، تبریزی، خامنه ای، سیستانی، صافی، صانعی، مکارم، نوری همدانی.
منبع: اندیشه قم