پرسش :

وظيفة پدر و مسائلي را كه از همان ابتدا(آستانه پدر شدن) در تربيت فرزند بايد رعايت کرد را برايم بگوييد؟

پاسخ :
خانواده، نخستين محيط اجتناب ناپذيري است که کودک با آن تماس ميگيرد. محيطي که کودک در آن چشم گشوده و تا ساليان متمادي تنها با خانواده خود در تماس است. در اين محيط نيز پدر و مادر اولين کساني هستند که مستقيماً در شکل گيري شخصيت و خلق و خوي کودک تأثير دارند. فرزند شما با مشاهده رفتارتان مي آموزد که چگونه: ابراز عشق و علاقه کند، خشم خود را کنترل نمايد، غم و شادي خود را بروز دهد، به ديگران احترام بگذارد، قانون مدار باشد، نظم و ترتيب درکار داشته باشد، به آيين ديني و مذهبي اهميت دهد و مسئوليت پذير باشد. پس بايد بگوييم که پدر گرامي! فرزند شما همان خواهد شد که شما هستيد. بنابراين مهمترين مسايلي كه از همين شايسته است در نظر بگيريد عبارتند از:
گام اول: خودسازي براي اينک الگوي خوبي باشيد. کسي که مي خواهد پدر خوبي باشد و در تربيت نسل موفق شود، بايد در مرحله اول خود را بسازد تا توانايي و لياقت ساختن و تربيت ديگري را داشته باشد.
گام دوم: انتخاب سبک تربيتي کارآمد و پايبندی به آن. بهترين سبک تربيتي، سبک اقتدار و محبت است که پایبندی به آن پدري مقتدر و مهربان با ويژگي هاي زير مي سازد:
1- در امور تربيتي فرزندان با همسر خويش هماهنگ است.
2 – رفتارش چنان است که در فرزندان احساس اعتماد ، صميميت و آرامش ايجاد مي‌کند.
3 – نسبت به فرزندان خود به اندازه کافي محبت نشان مي‌دهد و افراط و تفريط نمي‌کند.
4 – برخورد او با فرزندانش احترام آميز است و براي تصميمات آنان ارزش قائل است و به جاي تصميم گيري براي آنان، به فرزندان خود شيوه تصميم گيري بهينه را مي‌آموزد.
5 – جو خانوادگي را چنان فراهم مي کند که فرزندان احساس مي‌کنند با آرامش مي‌توانند ديدگاههاي خود را در همه ابعاد زندگي مطرح کنند.
6 – وقتي دستورات و قوانيني وضع مي‌کند، دلايل قانع کننده اي را ارائه مي‌دهد.
7 – فرزندان خود را تشويق مي‌کند تا مستقل و متکي به خود باشند.
8 – هر چند براي رفتار خوب، انضباط و ... ارزش قائل است اما افراط و تفريط نميکند و از فرزندان خود درحد استعدادها، توانمنديها و محدوديتهاي آنان انتظار دارد.
مباني اجراي سبک اقتدار و محبت
براي اينکه چنين سبکي اجرا شود لازم است به نکات زير توجه شود:
الف) توجه به نيازهاي اساسي كودك
1. نياز به محبت كه اساسي ترين نياز و باعث اعتدال روحي و رواني، اعتماد به نفس، حرف شنوي، اطمينان به پدر و مادر، و بهترين وسيلة تربيت مي باشد. مخصوصاً در دختران كه مركز عاطفه و محبت هستند خيلي رعايت شود.
2. تأمين امنيت براي بروز تمايلات دروني، استعدادها و خلاقيت ها؛ تا جرأت و جسارت و خلاقيت در كودك سركوب نشود.
3. نياز به احترام و تكريم كه باعث مي شود كودك خود را محترم بداند و رفتار محترمانه در پيش گيرد و احترام به ديگران را ياد گيرد.
4. بازي كودك وسيله اي براي رشد همه جانبه و هماهنگ كودك و شناخت كودك از خود و شناخت ديگران از كودك و وسيله اي براي يادگيري حرفه ها، كارها و آداب زندگي مي باشد. پس در انتخاب بازي ها، اسباب بازي هاي دخترانه به او كمك كنيد و او را به سوي تربيت ديني سوق دهيد.
ب) رعايت اصول تربيتي:
تربيت طبق يك سري اصول انجام مي شود خروج از اين اصول يعني انحراف و خروج از جادة تربيت، پس بايد مراقب باشيم و طبق اصول زير به تربيت او اقدام كنيم:
1. اصل تدريج: والدين بايد بدانند كه هيچ صفت خوب و يا بدي نيست مگر اينكه به تدريج در بچه شكل مي گيرد يعني لحظه به لحظه زندگي با او (سخنان، رفتار، حالات، نگاه ها و...) در تربيت او اثر دارد.
2. اصل محبت: انسان شيفتة محبت است و اين امر در سنين كودكي بسيار حساستر است وقتي انساني متوجه شود كه مورد علاقه و عشق كسي است كه بالاتر از اوست، قدرت مند است، خواسته هاي او را جواب دهد، به خود مي بالد و دوست دارد همه جا تكيه گاه او باشد. در تربيت كودك نيز بايد محبت خدا با زبان كودكانه، به او تفهيم شود و به او فهماند كه خدا او را دوست دارد.
3. اصل جانشيني: اگر چيزي را مي خواهيد از كودك بگيريد ابتدا چيز ديگر جذابي به او بدهيد اگر مي خواهيد او را از فلان لباس زشت باز داريد در عوض براي او لباسي زيبا و مناسب بخريد و سپس آن لباس زشت را حذف كنيد يا اگر مي خواهيد او را از بازي با كودكي منع كنيد در عوض برايش هم بازي مناسب تري انتخاب كنيد.
نكته : شما مي توانيد با استفاده از مهد كودك هايي كه در مسايل ديني و تربيتي نيز با بچه ها كار مي كنند به تربيت ديني فرزندتان كمك كنيد. جو صميمي آنجا، فضاي بازي، اجتماع كودكان، تصاوير، تخصص مربي او و... كمك مي كنند كه شما در اين تربيت گامي جلوتر برويد.
ج) به كار گيري روش هاي تربيتي
روش هاي تربيتي بايد متناسب با سن و جنس كودك انتخاب شود تا اثربخش باشد چون كه فرزند شما دختر است در ادامه به نكاتي در اين زمينه مي پردازم.
1. تقيد داشتن به مسائل ديني: پدر ومادر با تقيد به مسائل ديني و رعايت نكات تربيتي مي بايد قبل از انعقاد نطفه با خوردن رزق حلال، و بيان مباحث معنوي و... زمينه را فراهم كنيد. و از سن 4 ماهگي به بعد مي توانند با قرآن خواندن با صداي بلند، عدم نزاع، تغذيه مناسب، آرامش معنوي، دعا، به تربيت ديني كودك بپردازند. پس از تولد. كودك پدر و مادر را مي بيند و حتي قبل از حرف زدن متوجه حركات و گفته هاي آنها مي شود، پس بايد والدين الگوهاي عملي و گفتاري خوبي برايش باشند خشت اول تربيت كودك با تقيدات والدين گذاشته مي شود، اگر آنها مقيد باشند گام اول تربيت با موفقيت طي شده است والا همان منشأ انحرافات مي شود.
2. الگوسازي: كودك از همان ابتدا كودكي نسبت به انتخاب الگو دقت دارد. بنابراين والدين علاوه بر اينكه خود بايد الگو باشند مي توانند در مسير راه او الگوهاي سالم بگذارند تا با پيروي از آنها، باورهاي ديني در او شكل گيرد. الگوي مورد نظر مي تواند با گفتار و رفتار مسائل ديني را به شكل ظريف، غير مستقيم و شيرين به كودك القاء كند.
3. قصه گويي: اصولاً قصه براي كودكان بسيار شيرين است شما مي توانيد با گفتن قصه هاي قرآني و معنوي و يا خريدن كتاب هاي كودكان و سي دي و نوارهاي مخصوص و مذهبي براي آنان، مسائل ديني را در آنها بپرورانيد هم چنين مي توانيد از قوة تخيل بچه استفاده هاي زيادي بكنيد و با بيان قصه هاي مختلف الگوهاي نمادين و برتر را به او بشناسانيد و از همان ابتدا او را با معصومين(ع) آشنا سازيد.
4. تشويق: هرگاه كودك كار مثبتي انجام داد مثلاً دختر چادر سرش كرد او را تشويق كنيد و سعي كنيد با بزرگ جلوه دادن كار او و مقارن كردن كارش با تشويق كلامي و غير كلامي، او را به آن امر دلگرم كنيد و خودتان نيز مي توانيد در موقعيت هاي مناسب مثل اعياد مذهبي، با خريد شيريني، لباس نو، تفريح، زيارت و... او را با حقبقت آن ايام و بركت آن روزها آشنا سازيد.
5. تنبيه: با كودكان بخاطر روحية شكننده و حساسي كه در اين سن دارند بايد نسبت به امر تربيت دقيق تر عمل كرد، اگر كاري كردند كه مورد پسند نيست هرگز به او نگوييد «ديگر دوستت ندارم» اين جمله در حقيقت اشاره به كل شخصيت او دارد بلكه بايد با اشاره به آن صفت زشت، مثلاً بگوييد «تو دختر خوبي هستي و نبايد اين صفت زشت را داشته باشي» (تنبيه بدني مردود است).
6. بازي: با كودك خود بازي كنيد در بازي بايد كاملاً اصول تربيت حفظ شود. مثلاً در بازي دروغگويي امر زشتي تلقي شود آزار ديگران زشت باشد و كسي كه همبازي كودك مي گردد با زبان كودك و فاكتورهاي بازي يك كودك توجه داشته باشد به عنوان مثال نمي توانيد با بازي ها و اسباب بازي هاي پسرانه در دختر، اثرهاي زيادي بگذاريد يا بر عكس.
7.آزادي كودك: اسلام، كودكان را در اين سنين آزاد مي گذارد تا حس كنجكاوي خود را كه در سنين كودكي بسيار فعال مي باشد ارضاء كنند و اگر اين حس كنجكاوي با امر و نهي و توبيخ و عتابهاي بي جهت و افراطي خاموش شود كودك نمي تواند در بزرگي، استعدادهاي خود را بروز دهد و شخصي ترسو و كم استعداد خواهد بود.
8.نظارت و مراقبت: بايد در برخوردها و رفتارهاي كودك مواظب انحرافات اخلاقي و رفتاري بود. و زمينه هاي انحرافي را از جلوي كودك برداشت و به صورت دوستانه مراقب باشيم تا به رفتارهاي منفي عادت نكند.
9. صداقت و راستي: وعده هاي دروغين به كودك او را هم دروغگو مي كند و هم به پدر و مادر اعتماد نمي كند.
10. پرهيز از امر و نهي افراطي
11. پرهيز از عيب جويي و سرزنش: كوتاهي و اشتباهات كودك اغلب از سر ناتواني، جهل و بي تجربگي آنهاست، ايراد گرفتن و سرزنش، جبران كمبود و اشتباه نمي كند بلكه ابهام كودك را زياد مي كند.
12. مهرباني: نرمي و ملاطفت در برخورد با كودكان مخصوصاً اگر دختر باشد بايد رعايت شود تا روح لطيف او به همان صورت باقي بماند و بتواند وظايف خود در آينده را به خوبي انجام دهد.[1]
نکته پاياني:
پس از تولد کودکتان و ورود اين عضو جديد به خانواده، شرايط به کلي عوض شده و خانواده نياز به برقراري مجدد تعادل دارد. مادر به علت فشار ناشي از حاملگي و زايمان و تغيير در هورمون‌ها، نياز به استراحت و تجديد قوا و در نتيجه نياز به حمايت بيشتر دارد. بنابراين در اينجاست که پدر ايفاي نقش فعال و مؤثر خود را در سبک تربيتي شروع مي نمايد. نقطه شروع اين نقش خطير کمک به مادر و همراه شدن با او در پروش نوزاد به ويژه در دوران شيرخوارگي است. بنابراين اين شروع را با رعايت نکته زير نشان دهيد:
- در اولين فرصت ممکن به ملاقات همسر و فرزند نو رسيدة خود برويد و تمام عشق و علاقه و عواطف خود را نثارشان کنيد و اولين جلسه 3 نفرة خانوادگي و همبستگي عميق را تجربه نماييد. و اگر فرزند ديگري نيز داريد، او را هم در اين تجربة شيرين شريک کنيد.

معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1. اسلام و تربيت دختران، علي قائمي، انتشارات اميري، چاپ دهم، 1383.
2. روش هاي آسيب زا در تربيت از منظر تربيت اسلامي، محمد رضا قائمي مقدم، پژوهشكده حوزه و دانشگاه، چاپ اول 1382.
3. والدين و مربيان مسئول، رضا فرهاديان، نوبت چاپ اول، 1377، انتشارات دفتر تبليغات اسلامي.

پی نوشت:
[1] . حسيني زاده، سيد علي، سيرة تربيتي پيامبر ـ صلّي الله عليه و آله ـ و اهل‎بيت ـ عليهم السلام ـ ، تربيت فرزند، چاپ اول، 1380، ج اول، ص121 تا 152.
منبع: اندیشه قم