پرسش :
آيا از منظر قرآن جهاد ابتدايي، نشانهي "نابردباري مذهبي" و موجب جنگ افروزي نميشود؟
شرح پرسش :
پاسخ :
واقعيت مطلب آن است كه تحقق شرايط جهاد ابتدايي بسيار مشكل است؛ به ويژه در اين زمان كه تمام كشورها، بر اساس روابط بين المللي، موجوديت يكديگر را به رسميت شناختهاند و با همديگر عهد و پيمان دارند؛ در نتيجه، هيچكس حق جنگ با كشورهاي ديگر، حتّي كافر و مشرك را ندارد؛ چنانكه در قرآن مجيد ميخوانيم: « إِلَّا الَّذِينَ عَاهَدتُّم مِّنَ الْمُشْرِكِينَ ثمَُّ لَمْ يَنقُصُوكُمْ شَيًْا وَ لَمْ يُظَاهِرُواْ عَلَيْكُمْ أَحَدًا فَأَتِمُّواْ إِلَيْهِمْ عَهْدَهُمْ إِلىَ مُدَّتهِِمْ إِنَّ اللَّهَ يحُِبُّ الْمُتَّقِين»[1]؛ «مگر كساني از مشركان كه با آنها عهد بستيد و چيزي از آن را در حق شما فروگذار نكردند و كسي را عليه شما تقويت ننمودند، پيمان آنها را تا پايان مدتشان محترم بشمريد؛ زيرا خداوند پرهيزگاران را دوست دارد».
فقط در صورتي كه از سوي دشمن عهدشكني شود و اقدام به توطئهچيني كنند، بايد به دفاع پرداخت و با از بين بردن سردمداران آنان، آنها را به عقبنشيني واداشت؛ چنان كه در قرآن مجيد ميخوانيم:
«وَ إِن نَّكَثُواْ أَيْمَانَهُم مِّن بَعْدِ عَهْدِهِمْ وَ طَعَنُواْ فىِ دِينِكُمْ فَقَاتِلُواْ أَئمَّةَ الْكُفْرِ إِنَّهُمْ لَا أَيْمَانَ لَهُمْ لَعَلَّهُمْ يَنتَهُون»[2]؛ «و اگر پيمانهاي خود را پس از عهد خويش بشكستند و آيين شما را مورد طعن قرار دهند، با پيشوايان كفر پيكار كنيد؛ چرا كه آنها پيماني ندارند، شايد دست بردارند».
بنا بر اين، مبارزات مسلمانان بيشتر جنبهي دفاعي دارد و از بروز جنگ و جنگطلبي به دور ميباشد؛ گذشته از اين كه جهاد ابتدايي، تنها به منظور رفع موانع و ايجاد بستر مناسب براي رساندن نداي توحيد است و از غرضورزيهاي گوناگون فرقهاي و مذهبي در آن چيزي نيست و گرايش به توحيد، نه تنها موجب جنگافروزي نميشود كه مهمترين عامل و محكمترين ريسمان براي وحدت و اتحاد ميباشد. چنان كه در قرآن ميخوانيم:
«قُلْ يَأَهْلَ الْكِتَابِ تَعَالَوْاْ إِلىَ كَلِمَةٍ سَوَاءِ بَيْنَنَا وَ بَيْنَكمُْ أَلَّا نَعْبُدَ إِلَّا اللَّهَ وَ لَا نُشرِْكَ بِهِ شَيًْا ...»[3] ؛ «بگو: اي اهل كتاب! بياييد به سوي سخني كه ميان ما و شما يكسان است كه جز خداوند يگانه را پرستيم و چيزي را همتاي او قرار ندهيم».
ناگفته نماند كه اصطلاح "نابردباري مذهبي" از رفتار نامناسب پيروان فرقههاي مذهبي نسبت به يكديگر، برگرفته شده است و منشاء جنگهاي چه بسا طولاني در ميان پيروان اديان و حتّي فرقههاي مختلف يك دين نيز در كشورهاي مسيحينشين و مسلماننشين به دنبال نابردباري مذهبي، گرفتار اختلافات شديد و خونريزيهاي فراوان شده است كه براي حل اين معضل، برخي از نظريهپردازان در حوزهي معرفت ديني، نظريهي پلوراليسم و تكثر حقانيت اديان را مطرح كردند و در عرصهي نظام سياسي، نظريهي سكولاريسم و جدايي دين از حكومت را پيگيري نمودند؛ با اين هدف كه با التزام به اين نظريه، هيچ گروهي، آيين خويش را حق مطلق نخواهد دانست؛ بلكه پيروان ديگر اديان را نيز بر حق خواهند دانست و وجود آنان را تحمل خواهند كرد و نابردباري مذهبي به بردباري تبديل خواهد شد و با زدودن اين حساسيتها، حتّي جنگهاي فرقهاي در ميان پيروان يك دين نيز از بين خواهد رفت.
در پاسخ بايد گفت؛ اگر چه تلاش براي يافتن راهي كه جنگ و خونريزي را از بين ببرد، بسيار شايسته و قابل تقدير است، امّا نبايد اين راه، ابزار و پوششي براي قرباني كردن حق و حقيقت باشد؛ بلكه علاوه بر ارائهي راه كارهاي پسنديده براي زندگي مسالمتآميز پيروان اديان و فرقهها، بايد تلاش كرد كه حق و راه كامل رسيدن به سعادت واقعي، براي مردم آشكار شود و به دنبال چنين تلاشي، انسانهاي حقيقتجو، راه خويش را مييابند و بر ديگران عذري باقي نميماند. تلاش پيامبران نيز اين گونه بوده است و از فرهنگ قرآن هم اين گونه به دست ميآيد كه علاوه بر اين كه نبايد از حساسيتهاي حقيقتجويي انسانها كاست و دائماً حقانيت اسلام را تبليغ كرد؛ بايد در عين حال، به زندگي مسالمتآميز و روابط عادلانه و انساني، رو آورد و مسلمانان را از هر گونه ظلم و تجاوز و نقض حقوق ديگران، برحذر داشت؛ به همين منظور، آيات بسياري در قرآن وجود دارد، كه از حقانيت قرآن و شريعت اسلام سخن به ميان آورده و علاوه بر مشركان، پيروان اديان ديگر را نيز به پذيرفتن اسلام دعوت نموده است و كساني را كه پس از آگاهي از قرآن، روي گردان شوند، از حقيقت جويان و تسليم شدگان در برابر فرمان خداوند، جدا دانسته و به عنوان كافر معرفي كرده لعنت و دوري از رحمت خدا را سزاوار آنها دانسته است: « وَ لَمَّا جَاءَهُمْ كِتَابٌ مِّنْ عِندِ اللَّهِ مُصَدِّقٌ لِّمَا مَعَهُمْ وَ كاَنُواْ مِن قَبْلُ يَسْتَفْتِحُونَ عَلىَ الَّذِينَ كَفَرُواْ فَلَمَّا جَاءَهُم مَّا عَرَفُواْ كَفَرُواْ بِهِ فَلَعْنَةُ اللَّهِ عَلىَ الْكَفِرِين»[4] ؛«و هنگامي كه از طرف خداوند كتابي براي آنها آمد كه موافق نشانههايي بود كه با خود داشتند، و پيش از اين، به خود نويد پيروزي بر كافران ميدادند؛ با اين همه، هنگامي كه اين كتاب و پيامبري را كه از قبل شناخته بودند نزد آنها آمد، به او كافر شدند، لعنت خدا بر كافران باد».
از اين آيهي شريفه آشكار ميشود كه در هر زمان بايد كاملترين جلوهي حق را پذيرفت و گرنه از زمرهي حقيقت جويان خارج خواهد بود و در جرگهي كافران به شمار خواهد آمد و بدين گونه بطلان پلوراليسم ديني، به معناي تكثر حق و راويان و پيروان آنها، آشكار ميشود؛ مگر آن كه پلوراليسم به معناي زندگي مسالمتآميز پيروان اديان باشد؛ نه حقانيت تمام اديان، كه اين پسنديده است و سنت و سيرهي پيامبر و امامان، اين گونه بوده است.[5]
پی نوشتها:
[1] . سورهي توبه (9)، آيهي 4؛ و مجلهي فقه اهل بيت، سال سوم، ش 9، تقرير درس خارج مقام معظم رهبري در بارهي حكم صائبان و كافران.
[2] . سورهي توبه (9)، آيهي 12.
[3] . سورهي آل عمران (3)، آيهي 64.
[4] . سورهي بقره (2)، آيهي 89.
[5] . ر.ك: علي رباني گلپايگاني، تحليل و نقد پلوراليسم ديني،ص 22؛ و ر.ك: شهيد مطهري، مجموعه آثار، ج 1، )عدل الهي(، ص 277. براي توضيحات بيشتر و هم چنين براي بحث ارتداد: ر.ك: محمد حسين مظفري، نابردباري مذهبي، مؤسسهي دانش و انديشه معاصر.
منبع: اندیشه قم
واقعيت مطلب آن است كه تحقق شرايط جهاد ابتدايي بسيار مشكل است؛ به ويژه در اين زمان كه تمام كشورها، بر اساس روابط بين المللي، موجوديت يكديگر را به رسميت شناختهاند و با همديگر عهد و پيمان دارند؛ در نتيجه، هيچكس حق جنگ با كشورهاي ديگر، حتّي كافر و مشرك را ندارد؛ چنانكه در قرآن مجيد ميخوانيم: « إِلَّا الَّذِينَ عَاهَدتُّم مِّنَ الْمُشْرِكِينَ ثمَُّ لَمْ يَنقُصُوكُمْ شَيًْا وَ لَمْ يُظَاهِرُواْ عَلَيْكُمْ أَحَدًا فَأَتِمُّواْ إِلَيْهِمْ عَهْدَهُمْ إِلىَ مُدَّتهِِمْ إِنَّ اللَّهَ يحُِبُّ الْمُتَّقِين»[1]؛ «مگر كساني از مشركان كه با آنها عهد بستيد و چيزي از آن را در حق شما فروگذار نكردند و كسي را عليه شما تقويت ننمودند، پيمان آنها را تا پايان مدتشان محترم بشمريد؛ زيرا خداوند پرهيزگاران را دوست دارد».
فقط در صورتي كه از سوي دشمن عهدشكني شود و اقدام به توطئهچيني كنند، بايد به دفاع پرداخت و با از بين بردن سردمداران آنان، آنها را به عقبنشيني واداشت؛ چنان كه در قرآن مجيد ميخوانيم:
«وَ إِن نَّكَثُواْ أَيْمَانَهُم مِّن بَعْدِ عَهْدِهِمْ وَ طَعَنُواْ فىِ دِينِكُمْ فَقَاتِلُواْ أَئمَّةَ الْكُفْرِ إِنَّهُمْ لَا أَيْمَانَ لَهُمْ لَعَلَّهُمْ يَنتَهُون»[2]؛ «و اگر پيمانهاي خود را پس از عهد خويش بشكستند و آيين شما را مورد طعن قرار دهند، با پيشوايان كفر پيكار كنيد؛ چرا كه آنها پيماني ندارند، شايد دست بردارند».
بنا بر اين، مبارزات مسلمانان بيشتر جنبهي دفاعي دارد و از بروز جنگ و جنگطلبي به دور ميباشد؛ گذشته از اين كه جهاد ابتدايي، تنها به منظور رفع موانع و ايجاد بستر مناسب براي رساندن نداي توحيد است و از غرضورزيهاي گوناگون فرقهاي و مذهبي در آن چيزي نيست و گرايش به توحيد، نه تنها موجب جنگافروزي نميشود كه مهمترين عامل و محكمترين ريسمان براي وحدت و اتحاد ميباشد. چنان كه در قرآن ميخوانيم:
«قُلْ يَأَهْلَ الْكِتَابِ تَعَالَوْاْ إِلىَ كَلِمَةٍ سَوَاءِ بَيْنَنَا وَ بَيْنَكمُْ أَلَّا نَعْبُدَ إِلَّا اللَّهَ وَ لَا نُشرِْكَ بِهِ شَيًْا ...»[3] ؛ «بگو: اي اهل كتاب! بياييد به سوي سخني كه ميان ما و شما يكسان است كه جز خداوند يگانه را پرستيم و چيزي را همتاي او قرار ندهيم».
ناگفته نماند كه اصطلاح "نابردباري مذهبي" از رفتار نامناسب پيروان فرقههاي مذهبي نسبت به يكديگر، برگرفته شده است و منشاء جنگهاي چه بسا طولاني در ميان پيروان اديان و حتّي فرقههاي مختلف يك دين نيز در كشورهاي مسيحينشين و مسلماننشين به دنبال نابردباري مذهبي، گرفتار اختلافات شديد و خونريزيهاي فراوان شده است كه براي حل اين معضل، برخي از نظريهپردازان در حوزهي معرفت ديني، نظريهي پلوراليسم و تكثر حقانيت اديان را مطرح كردند و در عرصهي نظام سياسي، نظريهي سكولاريسم و جدايي دين از حكومت را پيگيري نمودند؛ با اين هدف كه با التزام به اين نظريه، هيچ گروهي، آيين خويش را حق مطلق نخواهد دانست؛ بلكه پيروان ديگر اديان را نيز بر حق خواهند دانست و وجود آنان را تحمل خواهند كرد و نابردباري مذهبي به بردباري تبديل خواهد شد و با زدودن اين حساسيتها، حتّي جنگهاي فرقهاي در ميان پيروان يك دين نيز از بين خواهد رفت.
در پاسخ بايد گفت؛ اگر چه تلاش براي يافتن راهي كه جنگ و خونريزي را از بين ببرد، بسيار شايسته و قابل تقدير است، امّا نبايد اين راه، ابزار و پوششي براي قرباني كردن حق و حقيقت باشد؛ بلكه علاوه بر ارائهي راه كارهاي پسنديده براي زندگي مسالمتآميز پيروان اديان و فرقهها، بايد تلاش كرد كه حق و راه كامل رسيدن به سعادت واقعي، براي مردم آشكار شود و به دنبال چنين تلاشي، انسانهاي حقيقتجو، راه خويش را مييابند و بر ديگران عذري باقي نميماند. تلاش پيامبران نيز اين گونه بوده است و از فرهنگ قرآن هم اين گونه به دست ميآيد كه علاوه بر اين كه نبايد از حساسيتهاي حقيقتجويي انسانها كاست و دائماً حقانيت اسلام را تبليغ كرد؛ بايد در عين حال، به زندگي مسالمتآميز و روابط عادلانه و انساني، رو آورد و مسلمانان را از هر گونه ظلم و تجاوز و نقض حقوق ديگران، برحذر داشت؛ به همين منظور، آيات بسياري در قرآن وجود دارد، كه از حقانيت قرآن و شريعت اسلام سخن به ميان آورده و علاوه بر مشركان، پيروان اديان ديگر را نيز به پذيرفتن اسلام دعوت نموده است و كساني را كه پس از آگاهي از قرآن، روي گردان شوند، از حقيقت جويان و تسليم شدگان در برابر فرمان خداوند، جدا دانسته و به عنوان كافر معرفي كرده لعنت و دوري از رحمت خدا را سزاوار آنها دانسته است: « وَ لَمَّا جَاءَهُمْ كِتَابٌ مِّنْ عِندِ اللَّهِ مُصَدِّقٌ لِّمَا مَعَهُمْ وَ كاَنُواْ مِن قَبْلُ يَسْتَفْتِحُونَ عَلىَ الَّذِينَ كَفَرُواْ فَلَمَّا جَاءَهُم مَّا عَرَفُواْ كَفَرُواْ بِهِ فَلَعْنَةُ اللَّهِ عَلىَ الْكَفِرِين»[4] ؛«و هنگامي كه از طرف خداوند كتابي براي آنها آمد كه موافق نشانههايي بود كه با خود داشتند، و پيش از اين، به خود نويد پيروزي بر كافران ميدادند؛ با اين همه، هنگامي كه اين كتاب و پيامبري را كه از قبل شناخته بودند نزد آنها آمد، به او كافر شدند، لعنت خدا بر كافران باد».
از اين آيهي شريفه آشكار ميشود كه در هر زمان بايد كاملترين جلوهي حق را پذيرفت و گرنه از زمرهي حقيقت جويان خارج خواهد بود و در جرگهي كافران به شمار خواهد آمد و بدين گونه بطلان پلوراليسم ديني، به معناي تكثر حق و راويان و پيروان آنها، آشكار ميشود؛ مگر آن كه پلوراليسم به معناي زندگي مسالمتآميز پيروان اديان باشد؛ نه حقانيت تمام اديان، كه اين پسنديده است و سنت و سيرهي پيامبر و امامان، اين گونه بوده است.[5]
پی نوشتها:
[1] . سورهي توبه (9)، آيهي 4؛ و مجلهي فقه اهل بيت، سال سوم، ش 9، تقرير درس خارج مقام معظم رهبري در بارهي حكم صائبان و كافران.
[2] . سورهي توبه (9)، آيهي 12.
[3] . سورهي آل عمران (3)، آيهي 64.
[4] . سورهي بقره (2)، آيهي 89.
[5] . ر.ك: علي رباني گلپايگاني، تحليل و نقد پلوراليسم ديني،ص 22؛ و ر.ك: شهيد مطهري، مجموعه آثار، ج 1، )عدل الهي(، ص 277. براي توضيحات بيشتر و هم چنين براي بحث ارتداد: ر.ك: محمد حسين مظفري، نابردباري مذهبي، مؤسسهي دانش و انديشه معاصر.
منبع: اندیشه قم
تازه های پرسش و پاسخ
ارسال نظر
در ارسال نظر شما خطایی رخ داده است
کاربر گرامی، ضمن تشکر از شما نظر شما با موفقیت ثبت گردید. و پس از تائید در فهرست نظرات نمایش داده می شود
نام :
ایمیل :
نظرات کاربران
{{Fullname}} {{Creationdate}}
{{Body}}