پرسش :

از منظر قرآن دشمن شناسي دارای چه ویژگی های است ؟

پاسخ :
در بحث «دشمن شناسي در قرآن» به جايگاه شناخت دشمن در قرآن پرداخته مي شود و طي اين شناخت به واژگاني برخورد مي کنيم که شناخت دشمن را براي ما بهتر و راحت تر مي نمايد. شناخت دشمن نقش مهم و اساسي در رويا رويي انسان با دشمنان دارد، چرا که، اگر توان انسان در رويارويي بسيار باشد ولي اطلاعات کافي را در دست نداشته باشد شکست خواهد خورد، هر موجود زنده اي دشمن دارد و به ميزان گستردگي وجود خود با دشمن بيشتري رو به رو است.
نظر به اين که قرآن هم جامعيت دارد و هم جاودانگي، در مي يابيم که هيچ موضوع مهمي در راستاي هدايت انسان نيست که در قرآن از آن صحبت نشده باشد به خصوص موضوع مهمي همچون ساختار جامعه اسلامي و عواملي که به طور مثبت يا منفي در ساختار آن مؤثر است. با تأمّلي دقيق در آيات در خواهيم يافت که تا چه اندازه قرآن کريم نسبت به شناساندن دشمن حساسيت نشان داده است؛ به طوري که بيش از هزار و پانصد آيه از آيات قرآن پيرامون دشمن شناسي است.
اين آيات، انواع دشمنان مؤمنان و نظام اسلامي، ابزار و شيوه هاي دشمن و راه هاي مقابله با آنان را به مسلمانان مي آموزد. قرآن کريم چهار گروه از دشمنان را نام برده است:
1. شيطان و همراهان او؛
2. کفار؛
3. برخي از اهل کتاب خصوصا يهوديان؛
4. منافقين: از اين چهار دشمن، به اسم دشمنان ايماني، خارجي، سياسي و داخلي، سياسي نام خواهيم برد.

واژه هاي مرتبط با شناخت دشمن در قرآن
الف) عدو: «عدو» به معناي دشمن است؛ و آن هم دشمني که هم در دل با انسان دشمني دارد و هم در ظاهر مطابق آن رفتار مي کنند.[1]
ب) مکر: به معني نيرنگ است، استاد مصطفي مراغي در تفسير خود مکر را اين گونه بيان کرده اند مکر در اصل تدبير مخفي است که مکر شده را، نسبت به آن چه که گمان نمي کرد مي کشاند.
ج) کيد: به مفهوم حيله و نيرنگ فريب دادن و کوشش کردن است.
د) خدع: به معناي فريب دادن و قصد بدي نسبت به ديگران داشتن است.
هـ) نفاق.

انواع دشمني از نگاه قرآن
1. دشمن ايماني (شيطان و بعضي از همسران و فرزندان): شيطان از ماده «شطن» به معناي فاصله گيرنده و دور شونده است. در لغت به هر موجود منحرف کننده، سرکش و اختلاف گر گفته مي شود، شيطان با نام ابليس و خناس هم در قرآن مطرح شده، امّا دشمن ايماني در شيطان خلاصه نمي شود آياتي از قرآن مجيد بعضي از همسران و فرزندان را «عدو» معرفي کرده است مرحوم طبرسي (ره) در اين باره مي فرمايد: «برخي از همسران و فرزندان آرزوي مرگ انسان را دارند تا ثروت او را به ارث ببرند و مسلماً هيچ دشمني براي انسان بدتر از آن نيست که آرزوي مرگ را براي انسان داشته باشد. خداوند متعال مؤمنان را چنين مورد خطاب قرار مي دهد که: «در حقيقت برخي از همسران و فرزندان شما دشمنان شمايند از آنان بر حذر باشيد».[2] با اين اوصاف دريافتيم که دشمن ايماني، دشمن جدي است پيامبر اکرم ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ در اين باره مي فرمايند: آگاه باشيد! خردمندترين مردم، بنده اي است که پروردگارش را شناخته، فرمانش برد و دشمنش را شناخته، نافرماني اش کند».[3]
2. دشمن خارجي، سياسي (يهود، مشرک و کافر) برخي يهوديان به نام هاي عبرانيان و اسرائيلي ها هم خوانده شده اند، در قرآن بيش از همه اقوام ديگر، از بني اسرائيل سخن گفته شده است و آن به علّت شدت عناد و جهودشان نسبت به حق است. برخي از يهوديان، آن قدر نيرنگ و توطئه از خود نشان داده که از حد خارج است. آنها در همان روزهاي پيدايش، آن قدر با پيامبر خود کج روي و بد رفتاري کردند که چندين مرتبه عذاب بر آنها نازل شد. در قرآن کريم «يهوديان به عنوان دشمن ترين دشمنان معرفي شده اند».[4] از مشرکان نيز در آيه 82 سوره مائده به عنوان دشمن ترين دشمنان معرفي شده اند؛ کفار هم طبق آيات صريح قرآن کريم هرگز خير خواه اهل حق نيستند.[5]
3. دشمن داخلي سياسي (منافق): منافق، کسي است که ظاهر و باطن او يکي نباشد و به اصطلاح (دورو) باشد. منافق اختصاص به اسلام ندارد بلکه آن دسته افراد دور از منطق و استدلال هستند که براي اغراض شخصي خود تا آن جا که شرايط اجازه مي دهد کارشکني مي کنند ولي به دوستي تظاهر مي نمايند. خطرناک ترين دشمن چه در مجموعه اعتقادات ديني و مذهبي و چه در ناحيه معاشرت هاي اجتماعي دشمن ناشناخته است، دشمن شناخته شده هر چند قوي و نيرومند باشد، ضررش کمتر و خيانت او قابل دفاع و جبران است، زيرا هويت او معلوم و سوء قصد او روشن است، امّا دشمن ناشناخته هر چه کوچک و ناتوان باشد چون نقاب از دوستي و محبت بر چهره دارد و شعار او شعار توده مردم است؛ ولي زير آن نقاب و لباس ظاهري دلي مملو از کينه و عداوت و خنجر زهر آلود و کشنده پنهان دارد و همواره منتظر فرصت است تا ضربه اي به جامعه بزند. قرآن سخت ترين حملات خود را متوجه منافقان ساخته است «هم العدو فاحذرهم» يعني پس از آنان بر حذر باش».[6]

پی نوشتها:
[1].قاموس قرآن، قرشي سيد علي اکبر، دارالکتب الاسلاميه، تهران، چاپ سوم، 1361ش، ج4.
[2]. التغابن/14.
[3]. طرائف الحکم يا اندرزهاي ممتاز، آشتياني ميرزا احمد، شاگردان، کتابخانه صدوق، تهران، 1362ش، چاپ سوم، ج1، ص268.
[4]. مائده/51.
[5]. بقره/105.
[6]. منافقون/4.
منبع: اندیشه قم