پرسش :

چه درسهايي از مشروطه و نهضت ملي شدن صنعت نفت مي توان گرفت؟

پاسخ :
با مطالعه­ي نحوه شكل گيري نهضت ها و انقلابها و پيروزي و يا شكست آنها تجربه هاي آموزنده تجربيات به دست آيد كه در بهتر شدن آينده و به ويژه در مسير انقلاب اسلامي موثر خواهد بود .
درسهاي مهمّي كه مي­توان از انقلاب مشروطه و ملي شدن صنعت نفت و انقلاب بزرگ اسلامي گرفت مي­توان چنين دسته بندي كرد:
1. پيروي از رهبران مذهبي، در به ثمر نشاندن نهضتها و انقلابها، موثرترين عنصر پيروزي مي باشد.
آنچه در مطالعه اوّليه وقايع دوران مشروطه و صنعت نفت و انقلاب اسلامي ايران به دست مي­آيد: وجود يك محرك قوي و نيرومند مذهبي است كه در پايداري و هدايت تودة عظيم مردمي نقش عمده اي دارد. نيروئي كه با اتّحاد آحاد مردم از هر قشر و يا گروهي مي تواند اقيانوسي عظيم مردمي ايجاد كرده و با جهت دادن به اين اقيانوس انساني، ريشه­هاي طاغوت را به لرزه در آورد. شهيد مدرس(ره) آيت الله كاشاني(ره) و امام خميني(ره) نمونه بارزي از اين رهبران بزرگ مذهبي بودند.
اين موضوع هر چند كه در نهضت مشروطه نتيجه مطلوب نداد؛ ولي مقدمه­اي شد براي يك حركت و انقلابي بزرگ كه جهان دو قطبي آن روز را به چالش انداخت. دشمنان اسلام بالاخص دشمنان انقلاب اسلامي در طول استيلاي خود بر ممالك مسلمان به اين نتيجه رسيده اند كه براي تداوم سلطه غاصبانه خود بايد با حربة تفرقه و بدگماني نسبت به رهبران مذهبي، مردم را در مقابل آنان قرار داده تا به مقاصد شوم خود دست يابند؛[1] چرا كه آنان ضربه­اي كه از رهبران مذهبي چون ميرزاي شيرازي در تحريم تنباكو و بزرگاني چون شيخ فضل الله نوري و شهيد مدرس و آيت الله كاشاني، و حضرت امام خميني ـ رحمة الله عليه ـ و ..... در نهضتها و جنبش­هاي اسلامي خوردند را فراموش نخواهند كرد. اين خود مي­تواند بزرگترين درس و پيام اين انقلابها باشد، اقتدار رهبري ديني و نقش هدايتي آنها رساترين پيام براي هميشه تاريخ است.[2]
2. اتكاء به خود و دوري از وابستگي به بيگانگان.
پيام ديگر اين نهضتها خود باوري و تقويت اعتقاد به پتانسيل­ها و استعدادهاي نهفته در جوامع اسلامي است. كشورهاي استعمارگر هميشه كوشيده­اند كه كشورهاي جهان سوّمي و جوامع اسلامي را به صورت يك جامعه مصرفي و وابسته به بار آورند، تا پس از غارت سرمايه­هاي ملّي آنان و تبديل به كالاهاي مورد نياز اين جوامع توليدات خود را به بازارهاي كشورهاي وابسته گسيل دارند و به شيوه اي جلوي پيشرفت اين جوامع را بگيرند.
با مطالعه نهضت ملي شدن صنعت نفت به اين نتيجه قطعي مي­رسيم كه قبل از ملي شدن نفت، ثروت اين كشور كه متعلق به مردم بود توسط استعمارگران، به غارت مي­رفت و اين غارت جز عقب ماندگي و وابستگي نتيجه­ي ديگري براي مردم ايران نداشت.[3] با ملي شدن آن، حق به حقدار رسيد و روز به روز كارشناسان ايراني در مسائل نفت مهارت لازم را كسب كردند، تا آنجا كه امروزه پالايشگاه­هاي عظيم نفتي به دست متخصصان ايراني بدون كمك بيگانگان طراحي و اجرا مي شود و اينها مايه­ي سر بلندي و اقتدار يك نظام مذهبي مردمي.
3. پرهيز از مفاسد اخلاقي و تجملات و روي آوردن به يك زندگي الهي.
مفاسد اخلاقي و تجمل گرائي يكي از موانع مؤثر در پيشرفت هر جامعه­اي است و جوامعي كه گريبان گير چنين معضلاتي باشند، نه تنها پيشرفتي نخواهند داشت بلكه آنچه اندوخته­اند از دست خواهند داد.[4]
از تجارب تلخ اين نهضتها نيز مي­توان درس عبرت گرفت:
1. شناخت قدرت­هاي سلطه گر و اهداف استعماری آنها:
شناخت حيله­هاي قدرت­هاي استعماري و كشف راه­هاي نفوذي آنها يكي از لوازم مهمّ و ضروري براي مبارزه با آنهاست. با مطالعه سياست انگليس در مورد ايران و دخالت آنها در انحراف مشروطه اهداف شوم و پليد آنها روشن و آشكار مي­گردد كه براي رسيدن به اين اهداف از هيچ رفتار غير انساني دريغ نكرده و خون­هاي زيادي ريختند.
استعمارگران براي رسيدن به اهداف خود در بلند مدت كشورهاي تحت سلطه به تربيت نيروهاي همفكر و حامي خود مي­پردازند تا استمرار سلطه­ي آنها آسان باشد.[5]
2. وابستگي بعضي از رهبران به جريان­هاي نشأت گرفته از تفكّر غرب باعث ايجاد اختناق و اختلاف و دوري از پيش رفت ملت هاست و در نهضت مشروطه اين گونه وابستگیها در جريان­هاي فراماسون و ... ديده مي­شود. و افرادي چون تقي­زاده كه در ابتداء بعنوان يك كتابفروشي در تبريز نمايان گرديد و در دورة اوّل مجلس بعنوان نماينده تبريز برگزيده و راهي تهران شد از همان روزهاي اول در مجلس بعنوان فردي تندرو و مشروطه خواه جدّي شناخته شده و با سخنان آتشين خود راه را براي سقوط مشروطه فراهم كرد.[6]
و از اينگونه درسها نه تنها در نهضت­هاي اسلامي و ايراني بلكه در نهضت­هاي مردمي و اصلاح طلبانه ساير ملل نيز نمونه­هاي فراوان مي توان يافت.
امّا نهضت­هاي اسلامي از جمله نهضت مشروطه و انقلاب اسلامي در تاريخ جهان ثابت كرد كه وجود ايمان و باورهاي ديني در هر جامعه پيروزي را در پي خواهد داشت و در مقابل دوري از ارزش­هاي، ديني جز فرومايگي و ذلّت حاصلي نخواهد داشت.
در انقلاب بزرگ اسلامي ايران به رهبري مرجعيّت بزرگ ديني آنچه چشم گيرتر از همه است. توصية به دين باوري و روي آوردن به كرامات انساني است و در مقابل نهي از بي توجهي به ارزشهاي ديني و پرهيز از اميال شيطاني است و با جامعه‌ي عمل پوشانيدن به اين توصيه­ها بود كه مردم ايران، آن كرامت و بزرگي خويش را بازيافت، تا آنجا كه به يكي از قدرت­هاي بزرگ جهاني تبديل شد و خواب خوش استعمارگران را به كابوسي عظيم تبديل كرد و اين درسي بزرگ و پيامي آشكار است.
در انقلاب اسلامي ايران مردم به بزرگترين خواسته­هاي خود رسيدند، آنچه بيشتر اهميت دارد حفظ دستاوردهاي اين انقلاب كه ثمره خون پاك شهيدان عزيز است، از جمله اين دستاوردها مي­توان به موارد زير اشاره كرد.
1. استقلال و خود اتكائي بدون وابستگي به غرب در همة زمينه­ها
2. پيشرفت­هاي عظيم در عرصه­هاي صنعتي و سياسي و علمي چون شركت­هاي بزرگ كشتي سازي، هواپيما سازي، ماشين سازي، فولاد و ... و پيشرفت­هاي پزشكي و تبديل شدن به يك قدرت بلا منازع منطقه­اي.
3. اتّحاد و يكپارچگي در زمينه­هاي مختلف و تأثير گذاري در خارج از مرزهاي جغرافيائي كه نشانة بارز آن حزب الله لبنان است كه با الگو گيري از انقلاب ايران موفقيت­هاي بسيار چشمگيري كسب كرده است و .....
اميد است كه با حفظ اين دستاوردها، حرمت خون پاك شهيدان را پاس داريم.

معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1. تاريخ سياسي معاصر،نويسنده: سيد جلال الدين مدني.
2. دخالت انگليس در مشروط، نويسنده:رسول جعفريان.

پی نوشتها:
[1] . گروههاي سياسي، در جستجوي راه از كلام، دفتر سيزدهم، مؤسسه انتشارات امير كبير، ص 17 و ص 18.
[2] . ر.ك، زارع، عباس، آخرين انقلاب قرن، انتشارات معارف، چاپ اول، 1379هـ .ش، ج 2، ص 45.
[3] . ر.ك، مدني، سيد جلال الدين، تاريخ سياسي معاصر ايران، قم، دفتر انتشارات اسلامي، ج 1، ص362.
[4] . كبري اسدي مقدم، ديدگاههاي فرهنگي امام خميني ـ رحمة الله عليه ـ انتشارات تصوير گران، 1373 هـ . ش، ص144.
[5] . جعفريان، رسول، دخالت انگليس در واقعه مشروطه، قم، چاپ خانه دفتر تبليغات اسلامي، چاپ اول، 1365، ص 29.
[6] . جعفريان، رسول، دخالت انگليس در واقعه مشروطه، همان، ص 83.
منبع: اندیشه قم