پرسش :

آیا امکان دارد نام فرشتگان و وظابف آنها را بیان کنید؟


شرح پرسش :
پاسخ :
در نظام هستی بی‌نهایت فرشته وجود دارد که نه نامی از آنها ذکر شده و نه کسی را یارای شمارش آنها است؛ چراکه براساس روایات با هر قطره‌ بارانی که از آسمان فرو می‌ریزد فرشته‌ای پایین می‌آید تا آن‌را در جایى که خداوند به او دستور داده قرار دهد.[1]
اما در عین حال نام تعداد اندکی از آنها در روایات ذکر شده است؛ مانند:
1. راحیل: «ثُمَّ أَمَرَ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَى مَلَکاً مِنْ مَلَائِکَةِ الْجَنَّةِ یُقَالُ لَهُ رَاحِیلُ‏ وَ لَیْسَ فِی الْمَلَائِکَةِ أَبْلَغُ مِنْهُ فَخَطَبَ بِخُطْبَةٍ لَمْ یَخْطُبْ بِمِثْلِهَا أَهْلُ السَّمَاءِ وَ لَا أَهْلُ الْأَرْض»؛[2]‏ سپس خداوند تبارک و تعالى به فرشته‌ای از فرشتگان بهشت به نام «راحیل» که در بلاغت هیچ‌‌یک از ملائکه به پاى او نمى‌‏رسند، دستور داد تا خطبه(عقد حضرت علی و فاطمه) را بخواند. او نیز خطبه‌‏اى خواند که اهل آسمان و زمین چنین خطبه‌‌‏اى نخوانده بودند.
2. دردائیل: «قَالَ ابْنُ عَبَّاسٍ سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ (ص) یَقُولُ‏ إِنَّ لِلَّهِ تَبَارَکَ وَ تَعَالَى مَلَکاً یُقَالُ لَهُ دَرْدَائِیلُ‏ کَانَ لَهُ سِتَّةَ عَشَرَ أَلْفَ جَنَاح‏ٍ مَا بَیْنَ الْجَنَاحِ إِلَى الْجَنَاحِ هَوَاءٌ وَ الْهَوَاءُ کَمَا بَیْنَ السَّمَاءِ إِلَى الْأَرْض...»؛[3] ابن عباس می‌‌گوید شنیدم که رسول خدا(ص) می‌فرمود خداى تعالى را فرشته‌‏اى است که «دردائیل» نام دارد. او را شانزده هزار بال است و ما بین هر دو بالش هوایى است که آن هوا به اندازه آسمان تا زمین است.‏
3. اسماعیل: «وَ رَوَیْنَا مِنَ الْکِتَابِ الْمَذْکُورِ بِإِسْنَادِهِ إِلَى الصَّادِقِ (ع) أَنَّهُ قَالَ (ع) إِنَّ لِلَّهِ مَلَکاً یُقَالُ لَهُ إِسْمَاعِیلُ سَاکِنٌ فِی السَّمَاءِ الدُّنْیَا إِذَا قَالَ الْعَبْدُ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ سَبْعَ مَرَّاتٍ قَالَ لَهُ إِسْمَاعِیلُ قَدْ سَمِعَ اللَّهُ أَرْحَمُ الرَّاحِمِینَ صَوْتَکَ فَاسْأَلْ حَاجَتَک‏»؛[4]‏ همانا براى خداوند فرشته‌‏اى است که به او «اسماعیل» مى‌‏گویند. او در آسمان دنیا ساکن است. هر گاه بنده هفت بار بگوید یا ارحم الراحمین، اسماعیل به او مى‌‏گوید خداوند که ارحم الراحمین است صدایت را شنید، حاجت خویش را از او بخواه.
4. حیوان: «إِذَا سَکَنَتِ النُّطْفَةُ فِی الرَّحِمِ أَرْبَعَةَ أَشْهُرٍ وَ أَنْشَأَ فِیهِ الرُّوحُ بَعَثَ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَى إِلَیْهِ مَلَکاً یُقَالُ‏ لَهُ‏ حَیَوَان‏»؛[5] هنگامی که نطفه در رحم چهار ماهه شد و روح در او دمیده شد، خداوند فرشته‌ای را به سویش می‌فرستد که «حیوان» نامیده می‌شود.
5. زاجر: «فَیَبْعَثُ اللَّهُ إِلَیْهِ مَلَکاً یُقَالُ‏ لَهُ‏ زَاجِرٌ فَیَزْجُرُه‏»؛[6] هنگام خروج طفل از رحم خداوند فرشته‌ای را برای باز کردن رحم می‌فرستد که نامش «زاجر» است. این فرشته مأموریتش تسهیل در کار به دنیا آمدن نوزاد است.
6. رضوان: «إِنَّ مَلَکاً یُقَالُ‏ لَهُ‏ رِضْوَانُ یُنَادِی لَا سَیْفَ إِلَّا ذُو الْفَقَار»؛[7] ملکی است به نام «رضوان» که ندا می‌دهد شمشیری نیست مگر ذو الفقار.
7. حزقائیل: «وَ إِنَّ لِلَّهِ مَلَکاً یُقَالُ‏ لَهُ‏ حِزْقَائِیلُ لَهُ ثَمَانِیَةَ عَشَرَ أَلْفَ جَنَاح‏»؛[8] فرشته‌ای است به نام «حزقائیل» که هیجده هزار بال دارد.
8. میخائیل: «قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (ص)‏ إِنَّ لِلَّهِ تَبَارَکَ وَ تَعَالَى مَلَکاً یُقَالُ‏ لَهُ‏ مِیخَائِیلُ یَأْخُذُ الْبَرَاءَاتِ
لِلْمُصَلِّینَ عِنْدَ کُلِّ صَلَوَات‏»؛[9] رسول خدا(ص) می‌فرمود برای خدا ملکی است که نامش «میخائیل» است که برای نماز گزاران در هر نمازی رهایی از آتش را می‌گیرد.
9. سجل: «إِنَّ فِی الْهَوَاءِ مَلَکاً یُقَالُ لَهُ إِسْمَاعِیلُ ... یُحْصُونَ أَعْمَالَ الْعِبَادِ فَإِذَا کَانَ رَأْسُ السَّنَة بَعَثَ اللَّهُ إِلَیْهِمْ مَلَکاً یُقَالُ لَهُ السِّجِل‏»؛[10] در آسمان ملکی است که نامش اسماعیل است..... اعمال بندگان را حفاظت می‌کنند وقتی سر سال شد، خداوند فرشته‌ای را به سویشان می‌‌فرستد که «سجل» نام دارد.
10. داعی: «إِنَّ اللَّهَ تَعَالَى نَصَبَ فِی السَّمَاءِ السَّابِعَةِ مَلَکاً یُقَالُ لَهُ الدَّاعِی فَإِذَا دَخَلَ شَهْرُ رَجَبٍ یُنَادِی [نادى‏] ذَلِکَ الْمَلَکُ کُلَّ لَیْلَةٍ مِنْهُ إِلَى الصَّبَاحِ طُوبَى لِلذَّاکِرِینَ طُوبَى لِلطَّائِعِینَ‏»؛[11] خداوند در آسمان هفتم ملکی قرار داده به نام «داعی». هنگامی که ماه رجب داخل شد، این ملک هر شب تا صبح کارش این است که می‌گوید خوش به حال ذاکرین و اطاعت کنندگان.
11. ظهلیل: «وَکَّلَ اللَّهُ بِقَبْرِ النَّبِیِّ (ص) مَلَکاً یُقَالُ لَهُ ظِهْلِیل إِذَا صَلَّى عَلَیْهِ أَحَدُکُمْ وَ سَلَّمَ عَلَیْهِ قَالَ لَهُ یَا رَسُولَ اللَّهِ فُلَانٌ سَلَّمَ عَلَیْکَ وَ صَلَّى عَلَیْکَ قَالَ فَیَرُدُّ النَّبِیُّ ص بِالسَّلَام‏‏»؛[12] خداوند فرشته‌ای را برای قبر پیامبر اسلام(ص) موکل قرار داد که «ظهلیل» نام دارد. هرکسی که سلام و صلوات بر او بفرستد، این فرشته به پیامبر می‌گوید فلانی به شما سلام و درود فرستاد، پس پیامبر(ص) هم جواب سلامش را می‌دهد.
12. ایمان: «ملکا یقال له الإیمان‏»؛[13] فرشته‌ای «ایمان» نام دارد.
13. زوقابیل: «فبعث اللّه ملکا یقال له زوقابیل»؛[14] خداوند فرشته‌ای مبعوث کرد به نام «زوقابیل».
۱۴. مالک: «وَ نادَوْا یا مالِکُ لِیَقْضِ عَلَیْنا رَبُّکَ قالَ إِنَّکُمْ ماکِثُونَ»؛[15] فریاد برآورند که اى مالک، کاش پروردگار تو ما را بمیراند. مى‏‌گوید نه، شما در این‌جا ماندنى هستید.
«...إِنَّ هَذَا مَالِکٌ خَازِنُ جَهَنَّمَ...»؛[16] این (فرشته) مالک نگهبان جهنم است.
15. نکیر و منکر: «عَلِیُّ بْنُ النُّعْمَانِ عَنِ ابْنِ مُسْکَانَ عَنْ سُلَیْمَانَ بْنِ خَالِدٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ (ع) عَمَّا یَلْقَى صَاحِبُ الْقَبْرِ فَقَالَ إِنَّ مَلَکَیْنِ یُقَالُ لَهُمَا مُنْکَرٌ وَ نَکِیرٌ یَأْتِیَانِ صَاحِبَ الْقَبْرِ فَیَسْأَلَانِهِ عَنْ‏...»؛[17] سلیمان بن خالد می‌گوید از امام صادق(ع) پرسیدم از کسی که با میت در قبر ملاقات می‌کند فرمود: دو فرشته هستند به نام نکیر و منکر که بر مرده وارد می‌شوند و از او می‌پرسند... .
16. رومان(منبه): «... فَصَلِّ عَلَیْهِمْ وَ عَلَى الرَّوْحَانِیِّینَ مِنْ مَلَائِکَتِک‏ ... وَ رُومَانَ فَتَّانِ الْقُبُورِ،...»؛[18] پس درود فرست بر ایشان و بر روحانیین از فرشتگانت‏ ... و رومان آزمایش کننده (اهل) قبرها.[19]
۱۷. هاروت و ماروت: «...وَ ما أُنْزِلَ عَلَى الْمَلَکَیْنِ بِبابِلَ هارُوتَ وَ مارُوتَ...»؛[20] و (نیز یهود) از آنچه بر دو فرشته بابل «هاروت» و «ماروت»، نازل شد پیروى کردند. (آن دو، راه سحر کردن را، براى آشنایى با طرز ابطال آن، به مردم یاد مى‏‌دادند.
و ....

پی نوشتها:
[1]. مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج 27، ص 99. دار إحیاء التراث العربی‏، بیروت، چاپ دوم، 1403 ق.‏
[2]. ابن بابویه، محمد بن على،‏ محقق، مصحح، لاجوردى، مهدى، عیون أخبار الرضا علیه السلام، ج ‏1، ص 224، نشر جهان، تهران، چاپ اول، 1378 ق.‏
[3]. ابن بابویه، محمد بن على،‏ محقق مصحح، غفارى، على اکبر، کمال الدین و تمام النعمة، ج ‏1، ص 282، اسلامیه، تهران، چاپ دوم، 1395 ق.‏
[4]. کوفى اهوازى، حسین بن سعید، محقق، مصحح، عرفانیان یزدى، غلامرضا، الزهد، النص، ص 54، المطبعة العلمیة، قم، چاپ دوم، 1402 ق.‏
[5]. برقى، احمد بن محمد بن خالد، محقق، مصحح، محدث، جلال الدین، المحاسن، ج‏ 2، ص 315، دار الکتب الإسلامیة، قم، چاپ دوم، 1371 ق.‏
[6]. کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، ج ‏6، ص 15،
[7]. مفید، محمد بن محمد، الإرشاد فی معرفة حجج الله على العباد، ج ‏1، ص 87، کنگره شیخ مفید، قم، چاپ اول، 1413 ق.‏
[8]. فتال نیشابورى، محمد بن احمد، روضة الواعظین و بصیرة المتعظین، ج ‏1، ص 47، انتشارات رضى، قم، چاپ اول، 1375 ش.‏
[9]. شعیری، محمد بن محمد، جامع الأخبار، ص 71، مطبعة حیدریة، نجف، چاپ اول، بى‌تا.‏
[10]. الزهد، النص، ص 54.
[11]. ابن طاووس، على بن موسى‏، اقبال الأعمال، ج ‏2، ص 628، دار الکتب الإسلامیه، تهران، چاپ دوم، 1409 ق.‏
[12]. ابن طاووس، على بن موسى‏، جمال الأسبوع بکمال العمل المشروع، ص 243، دار الرضى، قم، چاپ اول، 1330 ق.
[13]. عاملى نباطى، على من محمد‏، الصراط المستقیم إلى مستحقی التقدیم، ج ‏1، ص 156، المکتبة الحیدریة، نجف، چاپ اول، 1384 ق‏.‏
[14]. حسینى موسوى، محمد بن أبی طالب‏، محقق، مصحح، حسون، کریم فارس، تسلیة المجالس و زینة المجالس(مقتل الحسین علیه السلام)، ج ‏1، ص 525، مؤسسة المعارف الإسلامیة، قم، چاپ اول، 1418 ق.
[15]. زخرف، ۷۷.
[16]. کوفى اهوازى، حسین بن سعید، الزهد، النص، محقق، مصحح، عرفانیان یزدى، غلامرضا، ص 100، المطبعة العلمیة، قم، 1402 ق.‏
[17]. الزهد، النص، ص 88.
[18]. على بن الحسین علیه السلام، امام چهارم، الصحیفة السجادیة، ص 40، دفتر نشر الهادى، قم، چاپ اول، 1376 ش.‏
[19]. رومان(منبه) نام فرشته‌‌‏اى است که پیش از نکیر و منکر وارد قبر می‌شود و آدمى را می‌آزماید، اگر نیکوکار بود منکر و نکیر را آگاه می‌سازد که هنگام سؤال با او به نرمى رفتار نمایند و اگر بد کار بوده به آنان خبر می‌دهد.
[20]. بقره، ۱۰۲.
منبع: www.islamquest.net