پرسش :

معنای حدیثی که می فرماید: " غیبت کننده اگر توبه نماید، آخرین فردی است که وارد بهشت می شود و اگر توبه نکند اولین فردی است که وارد دوزخ می شود"، چیست؟

پاسخ :
شرح پرسش:
در حدیثی داریم که شخص غیبت کننده که از گناهش توبه نماید، آخرین نفر وارد بهشت می شود و اگر توبه نکند اولین نفر وارد دوزخ می شود. آیا حدیث دیگری داریم که مثلاً بگوید افرادی با فلان خصلت و ویژگی اولین افرادی هستند که وارد بهشت می شوند اگر چنین است فردی که هم غیبت کرده و هم مثلاً فلان کاری را انجام داده که انجام دهندگان آن کار اولین افرادی هستند که وارد بهشت می شوند و یا فلان خصلت و ویژگی را داشته که دارندگان آن خصلت و ویژگی اولین افرادی هستند که وارد بهشت می شوند تکلیفش چیست و خدا با او چگونه برخورد خواهد کرد؟

پاسخ اجمالی:
همان طور که کارهای نیک و اعمال صالح انسان دارای درجات متفاوتی از ارزش و ثواب هستند،گناهان انسان نیز از نظر فساد و عقوبت در یک سطح نیستند. این حدیث بیانگر بزرگی گناه غیبت و شدت فساد آن است؛ زیرا غیبت با بزرگ ترین سرمایه مردم یعنی با آبروی آنان سرو کار دارد. از این رو اسلام عزیز آن را مذموم شمرده و با تعبیرات بسیار شدید از آن یاد کرده تا همگان را متوجه مضرات و آثار سوء آن کرده و از ارتکاب چنین گناهی باز دارد .
منظور روایت، این است که حتی با تأثیر توبه در آمرزش گناهان و از بین رفتن اثرات آنها اما گناه غیبت آن قدر زشت و ناپسند است که حتی با توبه هم به راحتی آثار آن قابل ترمیم و جبران نیست و اگر این شخص اعمال نیک و شایسته ای داشته باشد که به واسطه آنها بهشتی باشد اما این گناه غیبت حتی بعد از توبه واقعی نیز موانعی را بر سر راه بهشت رفتن او ایجاد می کند به نحوی که او آخرین فردی خواهد بود که وارد بهشت می شود.
و اگر در روایات داریم که شخص اگر فلان کار را انجام دهد جزا و پاداش او بهشت است یا اولین فردی است که وارد بهشت می شود، این در صورتی است که این فرد گناه دیگری نداشته باشد؛ زیرا اعمال نیک و بد انسان به انحاء مختلف در یکدیگر اثر مى‏گذارند و آنچه در آن روایات آمده، فارغ از تأثیر اعمال بد انسان بر اعمال خوب انسان است.

پاسخ تفصیلی:
همان طور که کارهای نیک و اعمال صالح انسان دارای درجات متفاوتی هستند، گناهان انسان نیز همه در یک درجه و یک سطح نیستند. بعضی گناهان از نظر مردم بسیار بی اهمیت و ارتکاب آن بسیار ساده است در حالی که از نظر خداوند متعال بسیار نا پسند و غیر قابل اغماض است . یکی از این گناهان غیبت مؤمنین است . پیامبر اکرم (ص) به اصحابش فرمود: " آیا می دانید غیبت چیست؟ عرض کردند: خدا و رسولش بهتر می دانند. فرمود: غیبت این است که درباره برادرت چیزی بگویی که او را خوش نیاید."[1]
در اسلام این عمل (سخن گفتن پشت سر دیگران)بسیار ناپسند شمرده شده و از آن بسیار مذمت شده است. قرآن کریم می فرماید: "از یکدیگر غیبت نکنید آیا دوست دارید که گوشت مرده برادر خود را بخورید؟ البته از آن نفرت و کراهت دارید."[2]
پیامبر اکرم (ص) می فرماید: "کسی که قدم در راهی بردارد که از برادر مسلمانش غیبت کند یا عیوب و اسرار او را فاش نماید، اولین قدمی را که برمی دارد در جهنّم می نهد و خدا عیوب و اسرار او را در بین خلائق فاش می کند."[3]
امام صادق (ع)فرمود:" خداوند متعال به حضرت موسی پیامبر (ع) وحی کرد: غیبت کننده اگر با توبه بمیرد آخرین وارد شونده بر بهشت است و اگر با این حالت بمیرد اولین وارد شونده بر آتش است."[4]
در مورد معنای این روایت باید گفت منظور روایت، این است که حتی با تأثیر توبه در آمرزش گناهان و از بین رفتن اثرات آنها اما گناه غیبت آن قدر زشت و ناپسند است که حتی با توبه هم به راحتی آثار آن قابل ترمیم و جبران نیست و اگر این شخص اعمال نیک و شایسته ای داشته باشد که به واسطه آنها بهشتی باشد اما این گناه غیبت حتی بعد از توبه واقعی موانعی را بر سر راه بهشت رفتن او ایجاد می کند به نحوی که این شخص به واسطه اعمال نیک دیگر بهشتی بودنش حتمی باشد، آخرین فردی است که وارد بهشت می شود. و اگر توبه نکند هیچ یک از اعمال نیکش نمی تواند مانع از عذاب او شود و اولین کسی است که وارد آتش می شود.
البته باید توجه داشت که گرچه توبه از نشانه های رحمت و لطف وسیع الاهی است و قرآن کریم می فرماید: «قطعاً خداوند توبه کنندگان را دوست دارد»[5]، اما قبول آن دارای شرایط و قیود متعددی است از جمله این که آثار آن گناه باید جبران شود و در گناهانی مانند غیبت که پای حقوق مردم در میان است،جبران آثار آن و فراهم کردن رضایت کسانی که حق شان پایمال شده است بسیار مشکل است و نهایت چیزی که در اثر توبه از آن ممکن است حاصل شود عدم عقوبت و عذاب است نه این که چنین توبه ای به تنهایی باعث بهشت رفتن فرد توبه کننده هم بشود زیرا آنچه در قرآن آمده است که خداوند متعال از حق خود به راحتی می گذرد و گناهان توبه کننده گان را به حسنات تبدیل می کند[6] توبه کننده را در بهشت داخل کند مربوط به گناهانی است که فقط حق الله باشند. اما در مورد حقوق مردم این طور نیست و اگر غیبت کننده توبه کرده و آثار سوء گناه خود را جبران نماید گناه بزرگ او بخشوده خواهد شد .اما برای رسیدن به بهشت باید اعمال نیک و خیرات و حسنات داشته باشد.
براین اساس، شخص غیبت کننده اگر از خدای متعال طلب آمرزش نماید و شخص غیب شونده را راضی نماید و از این گناه توبه واقعی کند، گناه او که بسیار بزرگ است بخشیده خواهد شد و از عذاب الاهی به خاطر این گناه نجات خواهد یافت. همچنین روایات زیادی داریم که اگر شخصی فلان کار را انجام دهد جزا و پاداش او بهشت است یا اولین فردی است که وارد بهشت می شود، اما این در صورتی است که این فرد گناه دیگری نداشته باشد؛ زیرا قرآن از سویی می فرماید: "...‏حسنات (کارهای نیک و ثواب)، سیئات (گناهان و آثار آنها را) از بین مى‏برند..."[7] یعنی حسنات و کارهای نیک انسان در مرتبه اول جبران و آمرزش دیگر گناهان مخصوصاً حقوق مردم را می کند و بعد از آن موجب ترقی و تعالی انسان می شود. و از سویی دیگر از آیات قرآن به دست می آید که بعضی گناهان باعث حبط و از بین رفتن اعمال نیک انسان می گردند؛ همانند ارتداد، کفر نسبت به آیات خدا و عناد به خرج دادن نسبت به آنها، دشمنى با رسول خدا و صدا بلند کردن در حضور رسول خدا و بعضى از گناهان نیز هست که حسنات صاحبش را به دیگران منتقل مى‏ کند؛ مانند گناهانی همچون قتل و غیبت و بهتان و ... به هر حال اعمال نیک و بد انسان به انحاء مختلف در یکدیگر اثر مى‏گذارند[8]، و آنچه در آن روایات آمده، فارغ از تأثیر اعمال بد انسان بر اعمال خوب انسان است.

پی نوشتها:
[1] . شبّر، سید عبدالله، اخلاق، ترجمه جباران، محمدرضا، ص 234 مؤسسه انتشارات هجرت، چاپخانه سرور، چاپ دوازدهم، 1386 شمسی..
[2] . حجرات، 12.
[3] . شبّر، سید عبدالله، اخلاق، با ترجمه جباران، محمدرضا، ص 234.
[4] . مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج 75، ص 222، مؤسسة الوفاء بیروت؛ دیلمی، حسن بن ابی الحسن محمد، ارشاد القلوب، با تصحیح و پاورقی علامه شعرانی، با ترجمه سلگی، علی، ج1، ص 302؛ نراقی، محمد مهدی، جامع السعادات، ج2، ص 303، مؤسسه مطبوعاتی اسماعیلیان، چاپ سوم، قم.
[5] . بقره، 222.
[6] فرقان 70،إِلاَّ مَنْ تابَ وَ آمَنَ وَ عَمِلَ عَمَلاً صالِحاً فَأُوْلئِکَ یُبَدِّلُ اللَّهُ سَیِّئاتِهِمْ حَسَناتٍ وَ کانَ اللَّهُ غَفُوراً رَحیماً
[7] .هود ،11 إِنَّ الْحَسَناتِ یُذْهِبْنَ السَّیِّئات؛ همچنین قرآن در سوره انفال آیه 29 می فرماید: اى کسانى که ایمان آورده‏اید، اگر از خدا بترسید خداى تعالى برایتان نیروى جداسازى حق از باطل قرار مى‏دهد، و گناهانتان را تکفیر مى‏ کند."
[8] . برای آگاهی بیشتر، نک: ترجمه المیزان، ج‏2، ص 257- 261.
منبع: www.islamquest.net