پرسش :

کلمه «الی» در آیه وضو، با توجه به شیوه وضو ساختن اهل تسنن به چه معناست؟ و سیره پیامبر (ص) در این باره چیست؟

پاسخ :
شرح پرسش:
کلمه«الی»در آیه مربوط به وضو (فاغسلو وجوهکم و ایدیکم الی المرافق) به چه معنا است؟
آیا اهل سنت«الی» را« به سوی» معنی می کنند و به خاطر آن دستها را به سوی آرنج می شویند؟

پاسخ اجمالی:
درباره کلمه «الی» در آیه وضو باید گفت که فقط برای بیان حد شستن و مقدار آن می باشد نه کیفیت شستن؛یعنی در آیه، حد و مقدار دست که باید در وضو شسته شود تا آرنج تعیین شده است و «الی» به معنای غایت است اما غایت مغسول نه غَسل و از آنجایی که وقتی گفته شود دستی را بشویید ممکن است به ذهن بیاید که اگر دستها را تا مچ بشوییم کافی است، برای رفع این توهم، فرموده است تا آرنج بشویید. لذا فقهای شیعه در وضو، شستن دستها را از بالا به پایین واجب می دانند و عمل و سنت رسول الله را، که به وسیله اهل بیت (ع) آن حضرت بیان شده است،بهترین گواه بر این معنا می دانند. و اهل تسنن هم گرچه الی را به معنای «به سوی» گرفته اند و از این جهت شستن از پایین به بالا را بهتر می دانند,اما در عین حال می گویند شخص مختار است که دستها را از پایین به بالا یا به عکس بشوید، پس آنها هم از کلمه «الی» وجوب شستن از نوک انگشتان تا آرنج را استفاده نکرده اند.

پاسخ تفصیلی:
قبل از پرداختن به سؤال لازم است به عنوان مقدمه ذکر نمائیم:
فقهای شیعه معتقدند که برای وضو ساختن، شستن دستها از بالا به پایین واجب است ولی اهل تسنن به اتفاق می گویند: شخص مخیر است دستها را از پایین به بالا یا به عکس بشوید ولی شستن از پایین (از سر انگشتها) به بالا مستحب است.[1]
دلیل فقهای شیعه، روایات بیانیه ای است، که می فرمایند: رسول الله (ص) دستها را از بالا به پایین می شست[2] و روایت صحیحه ای که امامان معصوم(ع) در مقام تفسیر آیه مربوط به وضو[3] فرموده اند: «باید دستها را از بالا به پایین بشویید[4]».
اما درباره ی کلمه "الی" در این آیه شریفه ی قرآن: «یا ایها الذین آمنوا اذا قمتم الی الصلاة فاغسلوا وجوهکم و ایدیکم الی المرافق ...»؛ ای کسانی که ایمان آورده اید! هنگامی که به نماز می ایستید، صورت و دستها را تا آرنج بشویید...»، باید گفت که فقط برای بیان حد شستن و مقدار آن می باشد نه کیفیت شستن.
توضیح اینکه: در آیه مبارکه حد و مقدار دست که باید در وضو شسته شود تا آرنج[5] تعیین شده است،و از آنجایی که وقتی گفته شود دست را بشویید، ممکن است به ذهن بیاید که اگر دستها را تا مچ بشوییم،کافی است؛ چرا که عرفاً این مقدار شسته می شود. برای رفع این توهم فرموده است، تا آرنج بشویید.
برای روشن شدن آنچه ذکر شد می توان از این مثال بهره جست که مثلاً؛ به خادم مسجد می گویند: «اکنس المسجد من الباب الی المحراب»؛مسجد را از درب آن تا محراب جارو بزن، در اینجا منظور گوینده بیان حد و مقداری است که باید جارو زده شود و نمی خواهد بگوید از کجا شروع و به کجا ختم کن، خصوصاً که در آیه، کلمه «من» نیامده است.
پس کلمه «الی» در آیه فوق، به نحو استحباب هم نمی گوید که دستها را از سر انگشتان به طرف آرنج بشویید.
عمل و سنت رسول الله (ص) که به وسیله اهل بیت آن حضرت بیان شده است، بهترین گواه بر این معنا می باشد[6].
پس "الی" یا به معنای "غایت"[7] است، اما غایت مغسول[8] نه غَسْل و شستن[9]، و یا طبق فرمایش شیخ طوسی، به معنای "من"[10] یا "مع"[11]؛ می باشد[12].

پی نوشتها:
[1] الفقة علی المذاهب الخمسة، ص 80؛ الفقة علی المذاهب الاربعة، ج 1، ص 65، مبحث بیان عدد السنن و غیرها... ؛ صلاة المؤمن القحطانی، ج 1، صص 41و42.
[2] رجوع شود به: وسائل‏الشیعة ج 1, ص 387, ابواب الوضوء، باب 15، بَابُ کَیْفِیَّةِ الْوُضُوءِ وَ جُمْلَةٍ مِنْ أَحْکَامِهِ.
[3] مائده،6.
[4] وسائل الشیعة، ج1 , ابواب الوضوء، باب 19 / ح 1.
[5] «مرافق» جمع «مرفق» به معنای «آرنج» است.
[6] برای آگاهی بیشتر رجوع شود به: عطائی اصفهانی، علی؛ چرا؟ چرا؟؛ صص27-19.
[7] تا
[8] یعنی محدوده ی دستی که باید شسته شود تا آرنج است.
[9] یعنی نه اینکه شستن تا آرنج است و از این جهت توهم شود که کیفیت شستن باید به سمت و سوی آرنج باشد.
[10] از
[11] با
[12] وسائل‏الشیعة ج1، ص406.
منبع: www.islamquest.net