پرسش :

چرا ادای فرائضی؛ مانند نماز و روزه و حج و ... آثار ملموسی ندارد؟

پاسخ :
پاسخ اجمالی:
همه عبادات از جمله؛ نماز، روزه و حج دارای آثار فردی و اجتماعی فراوانی هستند. یکی از برترین آثار نماز، قرب الی الله، نهى از فحشا و منکرات است. روزه نیز دارای اثرات فراوانی است. از جمله؛ صحت جسمی، ایجاد حس همدردی، و ایجاد تقوا. حج نیز به عنوان سفر روحانى و معنوى، اگر با رعایت آداب و شرایط ویژه آن انجام گیرد و علاوه بر اعمال و آداب و مناسک ظاهرى حج، ابعاد باطنى و معنوى آن نیز مورد توجه قرار گیرد، در انسان آثار عمیق و با برکتى به جا مى گذارد که گاه تا آخر عمر در وجود انسان باقى است. آراسته شدن به زیور و صفات بندگى و تحقق یافتن بُعد تسلیم و تعبد در برابر خداوند در وجود انسان و همگام و همراه شدن با پیامبران بزرگ الاهى و اولیاى خاص خداوند و بندگان شایسته او در سرزمین مقدس مکه و مدینه و جایگاه هاى با عظمتى چون عرفات و مشعر و منى و ملبس شدن به لباس سفیدى که یادآور لباس مرگ است، اثرات شگرفی در انسان ایجاد می کند، اما اگر اعمال ما دارای آثار خاص خود نباشد، و تأثیری در رفتار و اخلاق ما نگذارد، باید این نقص را در اعمال و نیات خود جست و جو کرد و در صدد رفع آنها اقدام نمود.

پاسخ تفصیلی:
تأثیر اعمال و عبادات در اخلاق و رفتار انسان، بستگى کامل و مستقیم به زمینه هاى روحى و معنوى و انجام عبادت با وجود همه آداب و شرایط دارد. اگر اعمال و عبادات ما تأثیری در اخلاق و رفتار ما ندارد، باید این نقص را در اعمال و نیات خود جست و جو کرد و در صدد رفع آنها اقدام نمود. اما در هر صورت، انجام این فرائض، اثرات متعددی بر شخص و اجتماع دارد که هر انسان منصفی به آن اقرار می کند.
آثار نماز
اگرچه نماز کامل، اثرات شگرفی در روح و شخصیت انسان دارد و هر چه از این نماز دور شویم، اثرات آن کاسته می شود، اما از شما مى پرسم اگر فرد گناه کارى که نیت خالص ندارد، اگر نماز را ترک کند و نماز نخواند، آیا وضع و حال بهترى پیدا مى کند؟ آیا دلش صاف و روشن مى گردد؟ بدون شک نماز در همین فرد آلوده و خطاکار به اندازه خودش داراى اثر است، به گونه اى که اگر این نماز ترک شود، آلودگى و گناه این فرد بیشتر و فراوان تر مى شود؛ یعنى اثر نماز که همان نهى از فحشا و زشتى منکرات [1] است و لو در حد کم و ناچیز در این فرد ظاهر مى گردد و به اندازه خود او را از آلودگى و زشتى بیشتر باز مى دارد. چطور می توان چنین اثرات واضحی را انکار کرد؟!
در روایت آمده است: جوانى از انصار نمازش را با پیامبر (ص) مى خواند، ولى گناه و محرمات را نیز انجام مى داد. جریان را به پیامبر (ص) گفتند. پیامبر (ص) فرمود: بالاخره نمازش روزى او را از بدى و زشتى باز مى دارد. طولى نکشید که دیدند آن جوان توبه کرد و دست از کارهاى بد و زشتش برداشت. [2]
باز از شما مى پرسیم، همین فرد بى نمازى که نیت صاف و دل پاکى دارد، آیا اگر اهل نماز و عبادت و دعا و توسل و مناجات با خداوند بود، آیا دلش پاک تر و صاف تر نمى شد؟ آیا نورانى تر و با صفاتر نمى گشت؟
تاثیر نماز در هر کسى، تابع میزان معرفت و شناخت، اخلاص در نیت، حضور قلب و سایر شرایط و آدابى است که رعایت مى کند و چون این امور در افراد با هم متفاوت است، نمازهاى آنها و آثار آن نمازها نیز مختلف مى باشد، ولى به هر حال هیچ نمازى بدون اثر نبوده هر چند میزان آن آثار کاملا متفاوت است. [3]
آثار روزه
آثار و فواید روحی، جسمی و اجتماعی فراوانی برای روزه شمرده شده است [4] که به برخی از آنان اشاره می شود؛
1. روزه روح انسان را تلطیف و اراده او را قوى و غریزه‏ هایش را تعدیل مى ‏کند. [5]
2. روزه براى برقرارى مساوات میان فقیر و غنى است تا مردم با چشیدن طعم گرسنگى، به یاد فقیران و محرومان بیفتند و حق آنان را ادا کنند.
3. روزه اثر بهداشتى و درمانى فراوان دارد و باعث سلامتى و تندرستى جسم مى‏ گردد. [6] الکسى سوفورین (دانشمند روسى) روزه ‏دارى را طریق درمان بسیارى از بیمارى‏ها- از جمله کم خونى، ضعف روده‏ها، رماتیسم، نقرس، بیمارى‏ هاى چشم، مرض قند و بیمارى‏ هاى کلیه و کبد- مى‏ داند. [7]
4. طبق آمار رسمی، در ماه مبارک رمضان، جرم و جنایت و گناه بسیار کم می شود.
آثار حج:
سفر روحانى و معنوى حج اگر با رعایت آداب و شرایط ویژه آن انجام گیرد و علاوه بر اعمال و آداب و مناسک ظاهرى حج، ابعاد باطنى و معنوى آن نیز مورد توجه قرار گیرد، در انسان آثار عمیق و با برکتى به جا مى گذارد که گاه تا آخر عمر در وجود انسان باقى است. آراسته شدن به زیور و صفات بندگى و تحقق یافتن بعد تسلیم و تعبد در برابر خداوند در وجود انسان و همگام و همراه شدن با پیامبران بزرگ الاهى و اولیاى خاص خداوند و بندگان شایسته او در سرزمین مقدس مکه و مدینه و جایگاه هاى با عظمتى چون عرفات و مشعر و منى و ملبس شدن به لباس سفیدى که یادآور لباس مردن و کوچ کردن است و طواف کردن به دور خانه خدا و کانون توحید و یکتا پرستى و همدلى و همبستگى با بندگانى بى آلایش و مطیع خداوند، همگى زمینه ساز تحولى شگرف و بنیادین در فرد حج گزار است. آثار اجتماعی حج نیز بسیار فراوان است. جمع شدن چند میلیون مسلمان در یک زمان و در مکان خاصی مانند مکه مکرمه، نمادی از اتحاد و قدرت جهان اسلام است.
با تمام آثار و فوایدی که در متون دینی برای عبادات بیان شده، اما اگر اعمال ما دارای آثار خاص خود نباشد، و تأثیری در رفتار و اخلاق فردی و اجتماعی ما نگذارد، باید این نقص را در اعمال و نیات خود جست و جو کرد و در صدد رفع آنها اقدام نمود. بنابر این اگر به عنوان مثال می بینیم که نماز ما را از فحشا و منکرات باز نمی دارد و یا ما را به خدا نزدیک نمی کند، باید توجه داشت که این نماز دارای شرایط و ویژگی های یک نماز کامل نیست و فقط شکل و ظاهر عبادت را دارد، در نتیجه آن آثار را که عبارت از قرب الاهی و دوری از منکرات باشد را ندارد. همین طور است سایر عبادات.

پی نوشتها:
[1] عنکبوت، 49.
[2] ری شهری، محمد، میزان الحکمة، ج 5، ص 371، ح 10254، چاپ دفتر تبلیغات اسلامى، 1362.
[3] برای دیدن دیگر آثار نماز، به سوالislamquest.net/fa/archive/question/3242 (آثار و معنای نماز) رجوع کنید.
[4] ن. ک: کلینی، اصول کافی، ج 4، ص 62، باب فضل صوم (روزه) و صائم (روزه دار)، دار الکتب الاسلامیة، قم، 1365.
[5] قرآن می فرماید: "روزه بر شما نوشته شده است ...، شاید که متقی شوید. (بقره، 183).
[6] مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج 59، ص 267، موسسة الوفا، بیروت، 1404.
[7] با استفاده از نرم افزار پرسمان.
منبع: www.islamquest.net