پرسش :

چگونه می‌توان به خود شناسی رسید و استعداد خود را کشف و ذهن را طبقه بندی كرد؟

پاسخ :
شرح پرسش:
بعضى مواقع مى‏‌گويند بنويسيد؛ اما وقتى نمى‏‌دانيم چه بنويسيم، چه كنيم؟ من از خودم مى‏‌نويسم؛ خودى كه واقعا نمى‏‌دانم چه استعدادى دارم. وقتى به بچه‏‌ها نگاه مى‏‌كنم، مى‏‌بينم چه كاره‌‏اند و چقدر توانايى دارند؛ اما نوبت خودم كه مى‌‏رسد اصلا نمى‏‌دانم كه هستم. وقتى براى ديگران كار انجام مى‌دهم، بر خودم مسلطم؛ اما براى خودم نمى‏‌توانم اين تسلط را اجرا كنم يا به وجود آورم؛ مثلا همين امروز تا اوايل روز حالم خوب بود؛ ولى همين كه قدرى گذشت - اصلا نمى‏‌دانم چه شد - بى انگيزه و بى رغبت شدم. من كه هم ورزش مى‏‌كنم و هم تفريح مناسب (هر چند كم) دارم، چرا بايد زود خسته شوم؟! به راستى اگر من با همان توان كه اول كارهايم در خودم مى‌بينم به ادامه كار پردازم، چه سنگ‌‏هاى بزرگى را از مسيرم برمى‌‏دارم. شايد مى‌‏توانستم يكى از بهترين‏‌ها باشم.... بعضى مواقع شكست‏‌ها به انسان مى‌فهمانند ديگر به اين روش غلط ادامه ندهد؛ اما بدا به آن زمانى كه شكست‏‌هايت را فراموش كنى و ندانى چه كرده‏‌اى. واقعا اوج بد بختى است، اگر بخواهى دوبار تجربه كنى، چه برسد به اين كه اين تجربه چند بار تكرار شود. مشكل ديگرى نيز در اين زمينه دارم و آن اين كه نمى‏‌دانم چگونه بايد آدمى ذهنش را طبقه بندى كند و چگونه بين آن‏ها و بيرون ارتباط برقرار سازد. اصلا آيا مى‌‏توان چنين كارى را انجام داد؟ من خودم مطمئن هستم مى‏‌شود؛ چون در غير اين صورت... به آدم موجود متفكر و با عقل نمى‌گويند.

پاسخ:
پاسخ را با اين بيت آغاز مي ‏كنم:
هرگز حديث حاضر غايب شنيده‏اي
من در ميان جمع و دلم جاي ديگر است‏
به نظر مي‏ رسد، براي حل مشكل مطرح شده توجه به نكات و راهكارهاي زير مفيد باشد:
الف) داشتن ايمان به هدف و كاري كه انجام مي‏ دهيد. هيچ كاري را با ترديد آغاز نكنيد. اگر با ايمان كامل به هدف به كاري روي آوريد، مطمئناً در بين راه سست نخواهيد شد. بنابراين، روشن نبودن اهميت و ارزش كار وهدفي كه در نظر داريد، از موانع استمرار عمل است. پس قبل از انجام هر كاري، اهميت و ارزش آن را شناسايي و براي خود بيان كنيد و هنگام انجام كار نيز نگاهتان به هدف نهايي و نتايج و آثار مثبت آن باشد.
ب) برجسته كردن شكست‏ها يا عدم موفقيت‏ها در ذهن، بسياري اوقات مايه يأس و نوميدي مي ‏شود. آنچه بايد از تجربه‏ هاي تلخ و عدم موفقيت‏ها يادداشت شود، نكات آموزنده آن است تا چراغي فراروي فعاليت‏هاي آينده باشد.
ج) بيش از آن كه به شكست‏ها بينديشيد، به موفقيت‏هاي‏و توانمندي‏هاي خود بينديشيد. خود را در انجام مسؤوليت‏ها و كارها، مثبت و موفق ارزيابي كنيد و به خود تلقين كنيد كه من از عهده ‏انجام آن كار كاملاً بر مي‏آيم. به خود قول دهيد تارسيدن به هدف تلاش مي‏كنم و هرگز خسته نمي‏ شوم.
د) تجربه نشان داده است، براي حل مشكل ضعف اراده نمي‏ توان تنها به رهنمودهاي كتبي و غيابي بسنده كرد. اين مسأله، مانند بسياري از مشكلات روان‏شناختي، به ارتباط مستمر با مشاور نيازمند است؛ ولي اجراي توصيه‏ هاي زير در تقويت اراده سودمند مي ‏نمايد:
1. علل و عوامل ضعف اراده خويش را بشناسيد. توجّه كنيد ضعف اراده غالباً در عدم اعتماد به بينش و تفكر، عدم شناخت خويش، با ارزش تلقي نكردن خود، عدم امنيت رواني، عدم تدبير عقلاني در تشخيص امور و تميز اهم و مهم، شكست‏هاي گذشته و عوامل باز دارنده رشد و قوت نفس مانند محروميت و سرزنش و رنج‏هاي مستمر ريشه دارد. زدودن هر يك از اين عوامل در پرتو سرمايه گذاري و برنامه ريزي امكان‏پذير است.
2. بايد باور كنيد چون ديگر انسان‏ها از توانمندي‏هاي بسيار برخورداريد و از ديگران كم‏تر نيستيد. فراموش نكنيد نقاط قوت انسان از نقاط ضعفش بيش‏تر است و نبايد خود را دست كم بگيرد. تصميم خوب در پرتو تكيه بر قوت‏ها، جبران ضعف‏ها و احساس توانمندي شكل مي‏ گيرد.
3. پس از مشورت با افراد ذي صلاح، با توجّه به امكانات و توانمندي‏هاي واقعي خود، براي زندگي تان برنامه ريزي كنيد و بكوشيد هرگز بي جهت از آن برنامه و نظم سر نپيچيد. اوقات استراحت و تفريح و عبادت و همه فعّاليّت‏ها را در اين برنامه بگنجانيد تا زماني خالي نماند و توجّه به فرصت بيكاري شما را سمت تأخير انداختن كارها سوق ندهد.
4. بكوشيد براي هر رفتاري انگيزه‏اي قوي داشته باشيد و به ويژه از آثار مثبت تصميم ‏گيري‏ها و رفتارهاي خاصّ خويش به طور كامل آگاه شويد.
5. محيط زندگي و موقعيت كاري خود را تغيير دهيد و موانع بروز اراده و فعّاليّت را نابود سازيد؛ براي مثال در موقعيتي كه به سرزنش و متهم شدن به ناتواني و ناپختگي مي‏ انجامد، قرار نگيريد. براي تصميم ‏گيري‏ها و اقدامات خويش امنيت رواني فراهم آوريد تا بتوانيد به آرامي در برابر ديگران يا همراه آنان ابراز وجود كنيد و برجستگي فكري و فعّاليّت به جا را از طريق تصميم آشكار سازيد.
6. هر كاري را آسان تلقي كنيد؛ زيرا در برابر اراده پولادين انسان همه سختي‏ ها آسان مي‏ گردد. به استقبال كارهاي به ظاهر دشوار برويد و به خود تلقين كنيد مي ‏توانيد در اين امور درست تصميم بگيريد و افتخار موفقيت در انجام آن‏ها را به دست آوريد.
7. رضايت خداوند را ملاك هر رفتار و گفتار قرار دهيد واز تسليم شدن در برابر تمايلات پوچ و هواهاي نفساني بپرهيزيد. اين تسليم شدن‏ها اراده را ضعيف و متزلزل مي ‏سازد. تقوا و رعايت حرمت دستورهاي پروردگار براي آرامش رواني و تقويت نفس و اراده بسيار سودمنداست.
8. مدتي برنامه ريزي و تصميمات خود را با فردي ذي صلاح در ميان بگذاريد و از وي بخواهيد مراقب باشد تا در شما دو دلي پديد نيايد و اجراي تصميماتتان را به تأخير نيندازيد.
9. از خواب زياد، پرخوري و ديگر اسباب تنبلي و سستي اراده بپرهيزيد و نگذاريد ديگران به جاي شما تصميم بگيرند.
10. با كساني كه روحيه و اراده قوي دارند، دوست شويد.
11. بكوشيد تصميم‏ هاتان را با فردي با تجربه در ميان نهيد از قوت و درستي شان اطمينان يابيد. پس از مشورت با اين فرد، بر اساس تدبر و انديشه خود تصميم بگيريد و بدون از دست دادن فرصت اقدام كنيد.
تصميم بايد بر تدبير وانديشه و آگاهي ‏هاي لازم استوار باشد و به عمل بينجامد. تخلف از اين امر جز تلف كردن وقت، پيروي از افكار پوچ و سستي در عمل دست آوردي ندارد و فرد را با زيان‏هاي مادي و معنوي روبه رو مي ‏سازد. از اين رو، امور يادشده گناه به شمار مي‏ آيد. ترديد در تصميم‏گيري وتأخير در عمل سبب از دست رفتن منافع معنوي و مادي فراوان مي‏ شود و زيان‏هاي بسيار به ارمغان مي‏ آورد.
12. تصميمات به جا و پر ارزش گذشته خود را به ياد آوريد و توجّه كنيد كه چون گذشته براي انجام دادن كارهاي مهم آمادگي داريد.
13. در تصميم ‏ها و فعّاليّت‏هاي اسوه ‏ها دقّت كنيد و در همسان سازي و الگو پذيري جدي باشيد تاجرأت انجام كار يابيد و توان تصميم‏ گيري و اجرا در شما تقويت شود.
14. ورزش مستمر و منظم را كه در تقويت اراده بسيار مؤثر است، فراموش نكنيد.
15. با تصميم‏ هاي آسان در كارهاي ساده، به تدريج خود باوري و توانمندي را در خويش پديد آوريد و راه را براي تصميم‏ گيري در امور مشكل و پيچيده هموار سازيد.
16.در موضوع مورد نظر تمركز پيدا كنيد و از اشتغالات ذهني متعدد بپرهيزيد تا تصميم‏ گيري آسان‏تر صورت پذيرد.
17.پس از تدبير و مشورت ازعواقب تصميم‏ هاي خود هراسناك نباشيد و به خدا توكل كنيد. پيامدهاي تصميم هاتان را كه ‏از قلمرو انديشه تان بيرون است و با سامان دادن احتمال‏هاي ضعيف سبب ترديد و تزلزل شما مي ‏گردد، به خداوند متعال كه به بندگانش لطف و رحمت و محبت گسترده دارد، واگذاريد و به آنچه پروردگار پيش مي‏ آورد، خشنود باشيد. خداوند شما را سمت صلاح و مطلوب واقعي‏تان رهنمون مي ‏شود.
اما درباره چگونگي طبقه‏ بندي ذهن، بايد توجه داشت،اين امر نيازمند توانايي و استعداد خاصي است كه با تقويت برخي توانمندي‏هاي انسان به دست مي‏ آيد. اموري كه در اين امر مؤثر مي ‏نمايد، عبارت است از:
1. مطالعه مباحث فلسفي، رياضيات و هندسه كه در تفكر انتزاعي ريشه دارد و سبب رشد و تعميق آن مي‏ شود.
2. انديشيدن درباره مسائل مختلفي كه در كلاس درس مي‏ آموزيد يا در محاورات و گفت و گوها مي‏ شنويد. تأكيد مي ‏شود با تفكر و انديشيدن درباره آن‏ها به تجزيه و تحليل بپردازيد.
3. گسترش ارتباط با افراد فكور و نكته سنج كه تفكر منطقي دارند.
4. كم‏تر سخن گفتن و اجتناب از پرگويي.
اميرالمؤمنين(ع) كه خود امير بيان و سخن است، در ستايش كم گويي و لزوم اجتناب از پرگويي مي‏ فرمايد: اگر دوستدار سلامت جان و پوشيده ماندن عيب‏هايت هستي، كم‏تر سخن بگوي و بيش‏تر خاموش باش تا انديشه‏ایت فزوني گيرد و دلت نوراني شود. (ميزان الحكمه، حديث 17884.)
بنابراين، مي‏توان با اجتناب از زياده‏ گويي و رعايت سكوت، زمينه درست انديشيدن و تفكر منطقي را بيش‏تر فراهم كرد.

منبع: سایت انوار طاها