پرسش :

جنگ نهروان چگونه صورت گرفت؟

پاسخ :
گروه «خوارج» از درون «جنگ صفّين» و داستان «حكميّت» آشكار شدند و اين يكى از پيامدهاى دردناك آن جنگ ويرانگر و خانمان سوز بود.
گروهى كه حكميّت را نخست پذيرفته بودند و بعد پشيمان شدند و آن را بر خلاف قرآن و كفر مى پنداشتند، وقاحت و بى شرمى را به جايى رساندند كه به امام(عليه السلام) اصرار كردند كه توبه نمايند وگرنه به نبرد با آن حضرت بر مى خيزند!
«على»(عليه السلام) كه اختلاف شديد را در داخل لشكر ملاحظه كرد (و مشاهده نمود كه منافقان پيوسته اين آتش را دامن مى زنند) دستور مراجعت به «كوفه» را صادر فرمود.
در «كوفه» دوازده هزار نفر از افراد لجوج و متعصّب، از مردم جدا شدند و به «حروراء» كه قريه اى در دو ميلى «كوفه» بود رفتند و به همين دليل اين گروه از خوارج، حروريّه ناميده شدند. سرانجام در سرزمين «نهروان» كه در نزديكى حروراء بود آماده جنگ شدند. عجب اين كه، در اين نبرد شوم، در صفوف خوارج، بعضى از ياران ديرينه امام ديده مى شدند؛ و نيز گروهى كه از عبادت، پيشانى آنان پينه بسته بود و آهنگ تلاوت قرآن آنان در همه جا پيچيده بود قرار داشتند.
آنها در حقيقت عابدان خشك و نادان و احمقى بودند كه به خاطر افراط آنها در چسبيدن به ظواهر دين و بى اعتنايى به حقيقت آن، «مارقين» ناميده شدند.
هنگامى كه دو لشكر در مقابل هم قرار گرفتند، با مذاكره مكرّر به منظور ارشاد «خوارج» و با يك خطابه حساب شده، بسيار روشنگر و بيدار كننده امام(عليه السلام)، قشر عظيمى از لشكر مخالف كه فريب خورده بودند جدا شدند و فرياد «التوبة التوبة يا اميرالمؤمنين» بلند كردند و از امام تقاضاى عفو و بخشش نمودند و به اين ترتيب هشت هزار نفر از سپاه دوازده هزار نفرى آنان برگشتند (و طبق روايتى امام پرچمى در گوشه اى از ميدان برافراشت و به توّابين دستور داد كنار آن پرچم قرار گيرند) و بعد از آن كه از هدايت باقيمانده آن گروه لجوج و خشك و نادان مأيوس شد، چاره اى جز جنگ نمى ديد؛ امّا در عين حال فرمود: «تا آنها آغاز به جنگ نكنند شما آغاز نكنيد» همان كارى كه در جنگ هاى «جمل و صفّين» انجام داد، او مى خواست هرگز آغازگر جنگ نباشد.
سرانجام «خوارج» حمله را شروع كردند كه با عكس العمل شديد و دفاع كوبنده لشكر امام روبه رو شدند و در مدّت كوتاهى تمام چهار هزار نفر ـ جز نه نفر كه فرار نمودند ـ كشته شدند و از سپاه امام بيش از نه نفر كشته نشدند و صدق كلام آن حضرت كه قبلا فرموده بود: «از اين مهلكه از آن ها ده نفر رهايى نمى يابند و از شما هم ده نفر كشته نمى شوند» آشكار شد.اين جنگ در روز نهم ماه صفر (سال 38 يا 39) هجرى واقع شد و تمام مدّت جنگ ساعتى بيش نبود.

منبع: پيام امام علي(عليه السلام)، جلد1، ص394.