پرسش :

چرا به امام باقر (علیه السلام) شکافنده علم (باقر العلوم) می گویند؟


پاسخ :
درباره اینکه چرا به امام باقر علیه السلام باقر العلوم به معنای شکافنده علم می گویند در کتب روایی این‌گونه نقل شده است:

در فصول المهمه آمده است: آن حضرت را بدین لقب مى‏ خواندند زیرا علوم را مى ‏شکافت و باز مى ‏کرد.

در صحاح آمده است: «تبقر، یعنى توسع در علم‏».

و در قاموس گفته شده است: محمد بن على بن حسین را باقر مى خواندند چون در علم تبحر داشت.

در لسان العرب نیز ذکر شده است: آن حضرت را باقر مى‏ خواندند چرا که علم را مى ‏شکافت و به اصل آن پى مى ‏برد و فروع علم را از آن استنباط مى‏ کرد و دامنه علوم را مى‏ شکافت و وسعت مى‏ داد.

بن حجر در صواعق مى‏ نویسد: «او را باقر مى‏ خواندند و این کلمه از«بقر الارض‏»اخذ شده است، یعنى آنکه زمین را مى ‏شکافد و مکنونات آن را آشکار مى‏ کند. زیرا او نیز گنجینه‏ هاى نهانى معارف و حقایق احکام و حکمتها و لطایف را که جز از دید کوته نظران و ناپاکان پنهان نبود، آشکار مى ‏کرد.» از این رو درباره وى گفته مى‏ شد که آن حضرت شکافنده علم و جامع آن و نیز آشکار کننده و بالا برنده علم و دانش است.

در تذکرة الخواص نیز آمده است: او را باقر لقب داده بودند زیرا در اثر سجده‏ هاى فراوان، پیشانى ‏اش شکاف برداشته بود. برخى هم گویند چون آن حضرت از دانش بسیار برخوردار بود او را باقر مى خواندند. آنگاه به نقل سخن جوهرى در صحاح مى ‏پردازد.

در مناقب ابن شهر آشوب نوشته شده است: گفته ‏اند براى هیچ یک از فرزندان حسن و حسین (علیهما السلام) این اندازه از علوم، از قبیل تفسیر و کلام و فتوا و احکام و حلال و حرام فراهم نشد که براى امام باقر (علیه السلام) . محمد بن مسلم نقل کرده است که از آن حضرت سى هزار حدیث پرسش کردم. (1)

شیخ صدوق از عمر بن شعره نقل می کند که گفت: از جابر بن یزید جعفی سئوال کردم: چرا امام محمد باقر ـ علیه السلام ـ را «باقر» نامیدید؟ گفت: و یبقرالعلم بقراً: شکافت علم را شکافتنی و آشکار ساخت آن را.

و نیز علما گفته اند او را باقر نامیدند، زیرا شکافنده علوم اولین و آخرین بود و دلش بحر پهناور و چشمه جوشان دانش بود، و خود جابر بن عبدالله گوید: «حضرت به من فرمودند: به خدا قسم ای جابر خداوند تبارک و تعالی علم آن چه بوده و آنچه خواهدبود تا روز قیامت را به من عطا فرمودند».(2)

پی نوشتها:
1. سیره معصومان، ج 5، ص 13 ، نویسنده: سید محسن امین ،ترجمه: على حجتى کرمانى
2. شیخ عباس قمی، منتهی الآمال، قم، نشر نسیم حیات، چاپ اول، 1382، ج2، ص120 الی 125

منبع: سایت انوار طاها