پرسش :

در آخرت، پذيرفته شدن همه اعمال در گرو پذيرفته شدن نماز است. آيا اين امر با عدالت خداوند سازگار است؟

پاسخ :
برای روشن شدن پاسخ اين پرسش بايد مقدماتی را بيان كنيم تا پاسخ مشخص شود.
مقدمه اول: حسن و قبح و يا به عبارتي ديگر خوبی و بدی دو قسم است:
الف) حسن و قبح فعلي
ب) حسن و قبح فاعلي
حسن و قبح فعلي بدين معناست كه كاري آثار مطلوب يا نامطلوب داشته باشد، بي آنكه انگيزه و غرض انجام دهنده (فاعل) را در نظر بگيريم. براي مثال، كسي كه به درخت تشنه اي آب مي دهد و سنگي را از محل عبور مردم كنار مي زند، عملش نيك است؛
حسن فاعلي، يعني اينكه شخصي هدفش خوب، و قبح فاعلي، يعني شخصي غرض و هدفش بد باشد. در انجام يك عمل، ممكن است هم حسن فعلي و هم حسن فاعلي يا يكي از اين دو وجود داشته باشد. همچنين ممكن است، يك عمل نه حسن فعلي داشته باشد و نه حُسن فاعلي.
با توجه به اين مقدمه بايد گفت وضعيتي كسي كه نماز نمي خواند، ولي كارهاي نيك انجام مي دهد، به دو گونه است: گاهي وجوب نماز را انكار مي كند، درحالي كه از ضرورت نماز در دين باخبر است. در اين صورت، هيچ عمل نيكي از اين شخص پذيرفته نمي شود؛ چون مي داند انكار وجوب نماز با انكار خدا برابر است. بنابراين، كار نيك او فقط حُسن فعلي دارد و حسن فاعلي ندارد؛ او كار را براي خدا انجام نداده تا انتظار پاداش داشته باشد.
گاهي نيز شخص، منكر نماز نيست، بلكه از روي تنبلي يا سهل انگاري نماز نمي خواند. چنين شخصي اگر كارهاي نيك ديگري مثل روزه يا زكات يا كمك به فقيران انجام دهد، كارهايش تا حدي پذيرفته مي شود؛ يعني به سبب روزه گرفتن يا پرداختن زكات، به او پاداش هاي ديگري غير از بهشت داده مي شود. بنابراين، روايتي كه مي گويد: «اول چيزي كه در قيامت محاسبه مي شود نماز است. اگر پذيرفته شود، بقيه اعمال پذيرفته مي شود و اگر پذيرفته نشود، ديگر اعمال پذيرفته نمي شود»، به درجه هاي بالا يعني ورود به بهشت مربوط مي شود.

منبع: پرسمان نماز، محسن محمدی، نشر: قم: مرکز پژوهش های اسلامی صدا و سیما (1389)