پرسش :

آیا بسته شدن بخت دختر واقعیت دارد یا نه؟ من و خواهر دوقلویم در عمرمان درکل بیشتر از دوتا خواستگار نداشتیم با اینکه در جلسه خواستگاری صحبت کردیم و به نتایجی رسیدیم اما میروند و پشت سرشان را نگاه نمی‌کنند، در کل خواستگارای ما دوتا و حتی برای خواهر و برادر بزرگترمان هم این جوری است. به نظر شما علت این مسئله بسته شدن بخت نیست؟ چه کار کنیم علت را پیداکنیم؟ بعضی وقت‌ها متوجه می‌شویم در خانه ما تخم مرغ می‌شکنند و حتی افراد فامیل که دختر و پسر‌هایشان ازدواج میکنند از خانواده ی ما پنهان میکنند به قول خودشان می‌ترسند چشمشان بزنیم؛ هر فامیلی که به منزل ما می‌آید به ما کنایه می‌زند و می‌گوید ان‌شاالله بختتان باز شود در مفابل این حرف‌ها چگونه صبر داشته باشیم با دعایی یا ذکری راهنمایی‌مان کنید.

پاسخ :
در ابتدا این را بدانید که به هم خوردن جریان خواستگاری و به عبارت دیگر جور نشدن آن و یا پیگیری نکردن خواستگاران بعد از جلسات خواستگاری، یك امر کاملاً طبیعى است و هرگز نشانه بخت بد یا بسته‏شدن بخت فرد نیست و همان‏طور كه براى شما به عنوان یك دختر و همچنین برای دیگر خواهران‌تان، این مشكل وجود دارد و هنوز نتوانسته‏اید با فرد مناسب و دلخواه خود ازدواج كنید، براى پسرها نیز این مشكل وجود دارد. علاوه بر این، شما بین دختران تنها فردى نیستید كه دچار این مشكل هستید و دختران زیاد دیگرى نیز هستند كه مدت‏ها و گاهى سال‏ها با این مسئله روبه‏رو هستند؛ امّا سرانجام همسر مناسب و متناسب با روحیات خود را پیدا مى‏كنند.
در فرآیند خواستگارى، همان‏طور كه خانواده دختر از ویژگى‏هاى خانوادگى، اخلاقى و...پسر تحقیق مى‏كنند تا با شناخت كامل و دقیقى كار انجام گیرد، خانواده پسر نیز در مراحل خواستگارى و پس از آن از خانواده دختر و خصوصیات اخلاقى و رفتارى دختر تحقیق و تفحص مى‏كنند و این امرى لازم و ضرورى است و چه بسا خانواده پسر پس از خواستگارى، در تحقیقاتشان به نکته‌هایی دست یافته‌اند که متناسب با وضعیت خانوادگى خود نبوده و در نتیجه، امر خواستگاری را پیگیری نكرده‏اند. بنابراین حل نشدن مشكل ازدواج و پیگیری نکردن خواستگاران مى‏تواند ریشه در علت فوق داشته باشد نه بسته شدن بخت.

حقیقت، سحر و جادو، بخت و اقبال
واقعیت این است که با قاطعیت نمی‌توانیم مسأله‌ای به نام بخت و اقبال را اثبات کنیم، همچنان که نمی‌توانیم آن را با قاطعیت نفی کرده و یکسره باطل و خرافه بدانیم. مسأله بخت، مسأله‌ای فرا عقلی است و نمی‌توان با استدلال عقلی و یا با روش علمی تجربی آن را اثبات یا نفی کرد؛ قابل قبول ترین تبیینی که می‌توان از مقوله بخت و اقبال به دست داد، که هم با آموزه‌های دینی سازگار باشد و هم از منظر عقلی و علم تجربی بتوان از آن دفاع کرد، این است که بخت و اقبال نیک، همان بهره مندی از فرصت‌های مثبت و نیکی است که کم و بیش در زندگی همه افراد وجود دارد (صرف نظر از این که خود فرد آن را برای خود فراهم کند، یا دیگران برای او به وجود آورند). به عبارت دیگر افراد خوش بخت و خوش اقبال، کسانی نیستند که بدون هیچ رنج و تلاشی و فارغ از هر گونه ضابطه و حساب و کتابی، به بهره‌های مادی و معنوی دست پیدا می‌کنند، بلکه آن‌ها، کسانی هستند که از مواهب و فرصت‌هایی که در زندگی وجود دارد، به خوبی استفاده می‌کنند. در مقابل، بد اقبال‌ها و شوربخت‌ها، کسانی هستند که یا فرصت‌های خوب را نمی فهمند و یا با کاهلی و تنبلی و بی‌اعتنایی از کنار آن‌ها عبور می‌کنند.
در یک تحقیق میدانی برای اثبات این که آیا شانس و بخت آن گونه که عامه مردم اعتقاد دارند، وجود دارد، دانشمندان دو گروه را که به عقیده خودشان یا به عقیده دیگران، خوش شانس یا بدشانس بودند، انتخاب کردند و به هر کدام یک کتاب دادند و لابه‌لای یکی از برگه‌های کتاب، سند یک خودرو را قرار دادند. جالب است بدانیم که اکثر کسانی که به خوش‌شانس بودن شناخته می‌شدند، وقتی برگه را دیدند واکنش نشان دادند و در مورد آن از مسؤولین امر سؤال کردند و اکثر کسانی که بدشانس شناخته می‌شدند، بی تفاوت از کنار آن گذشتند و با این استدلال که مگر می‌شود به همین سادگی به کسی یک خودرو بدهند، مسأله را جدی نگرفتند. محققان نتیجه گرفتند که آدم‌های خوش‌شانس کسانی هستند که از همه فرصت‌های مثبت زندگی استفاده کرده و بی‌اعتنا نمی‌گذرند، ولی بدشانس‌ها در واقع آدم‌های تنبل و بی‌توجه هستند.
بهره‌مندی از فرصت‌های نیک، نیازمند تفکر، شناخت، همت و اراده است و کسی که اهل تفکر، همت و تلاش نیست، از بسیاری از مواهب زندگی محروم می‌ماند. البته بر اساس آموزه‌های دینی، عوامل دیگری هم در پدیدآمدن فرصت‌ها و امکانات نیک و بد تأثیر حقیقیی دارند. عمل صالح یا گناه، اخلاق خوب یا بد و نیز مصالحی که خداوند درباره بندگانش آگاه است و به سبب آن، به برخی انسان‌ها چیزهایی را می‌دهد و برخی را از آن محروم می‌کند، از عوامل بهره‌مندی یا حرمان معرفی شده‌اند که بحث و بررسی هرکدام، دفتر جداگانه‌ای را می‌طلبد و این نوشته مجال پرداختن به آن را ندارد.
بر فرض این که کسی موفق شود بخت دختری را ببندد در این صورت در آموزه‌های دینی و تعالیم اسلامی راهکارهایی برای ابطال سحر و بخت‌گشایی وجود دارد که به برخی از آنها اشاره می‌کنیم:

راه‌های ابطال سحر و بخت‌گشایی
1) امیر المؤمنین علی (علیه‌السلام) می‌فرماید: برای علاج سحر هفت مرتبه بگویید: «بِسْمِ اللَّهِ وَ بِاللَّهِ سَنَشُدُّ عَضُدَكَ بِأَخِیكَ وَ نَجْعَلُ لَكُما سُلْطاناً فَلا یصِلُونَ إِلَیكُما بِآیاتِنا أَنْتُما وَ مَنِ اتَّبَعَكُمَا الْغالِبُون»‏.[1]
2) استعاذه و پناه بردن به خداوند متعال با خواندن آیت‌الکرسی و سوره‌های معوذتین (سوره‌های ناس و فلق)
3) خواندن آیات 54 تا 56 سوره‌ی اعراف.
4) اسپند نیز مؤثر است. از رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله) نقل شده كه بر هر یك از برگ و دانه اسپند ملكی موكَّل است كه با آنهاست تا بپوسد و ریشه‌اش و شاخه‌اش غم و سحر را برطرف می‌كند.
نکته مهم دیگری که توجه به آن ضروری است این است که بدانید، فال‌گیری و کارهایی مثل باز کردن کتاب، كف بینی، طالع‌شماری و بخت‌گشایی كه نوعاً كار افراد شیاد و یا کم‌اطلاع است، هیچ مستند شرعی و عقلی نداشته و از نظر اسلام صحیح نیست. آنها معمولاً با بیان مسائل كلی كه قابل انطباق با روحیات مختلف است، یا با بیان یك سری مطالب متشابه سعی در جلب نظر مشتریان و مریدان خویش دارند؛ یا بر اثر حدسیات چیزهایی را بیان می‌كنند كه به صورت اتفاقی برخی از آنها واقع می‌شود و انسان‌ها خیال می‌كنند كه پیشگویی‌های آنها قطعی بوده است. چنین كارهایی بیشتر برای سرگرمی است و ابزاری برای سوء استفاده مادی برخی افراد شیّاد می‏باشد؛ بنابراین شایسته نیست که انسان‌های متشخصی مثل شما گوش به این گونه حرف‏های بی‌اعتبار و سخیف فال‌گیران و دعانویسان دهند.
از یک فال‌گیر و یا دعانویس که امروزه غالباً قلابی و شیّاد هستند انتظاری بیش از این نمی‌رود که بگویند بخت دختری بسته شده و من بخت او را باز می‌کنم و ... تا با این روش الکی آن را امیدوار سازند و پول‌های بی‌شمار و هنگفتی را به جیب بزنند و دختران و خانواده‌هایی را سرکیسه کنند.

علل تاخیر ازدواج دختران و نداشتن خواستگار
معمولاً، علل تاخیر ازدواج دختران و نداشتن خواستگار یک از موارد زیر است:
الف) نازیبایی ظاهری
ب) فقر و نداری خانواده
ج) كم سوادی و طبقه پایین فرهنگی
د) موقعیت و منزلت پایین خانواده در جامعه و احیاناً بی‌اعتباری و بد نامی پدر یا مادر یا برادر و خواهر و...
ه) از دست دادن فرصت‌های مناسب، به علل‌های مختلف همچون: ادامه تحصیل، ترس از شكست در ازدواج، دست و پاگیر بودن ازدواج و ترس از محدود شدن آزادی، سخت‌گیری والدین در امر موافقت با ازدواج، وجود دختران قبلی در خانواده، آماده نبودن خانواده، آداب و رسوم سنگین و دست ‌و پا گیر ازدواج، داشتن معیارهای غیر واقعی و کمال‌گرایانه و...
و) ناشناخته بودن دختران
در بسیاری از موارد، توجه به عوامل احتمالی که باعث پیدایش مشکل می‌گردد و تلاش در رفع آنها کارگشا خواهد بود. طبیعتاً برخی از عوامل ممکن است در اختیار شما نباشد و شما در پیدایش آنها نقشی نداشته باشید و یا خیلی در تغییر آنها نتوانید کاری انجام دهید. عواملی مثل موقعیت اجتماعی و اقتصادی خانواده‌تان و یا وضع ظاهری و جسمانی خودتان، اما برخی از عوامل تا حدود زیادی در اختیار خودتان است و شما می‎توانید با اراده و اختیار خود آنها را تغییر دهید و یا به تقویت بُعد مثبت آنها بپردازید تا به تدریج زمینه‌ی ازدواج‌تان را فراهم گردانید. صفات و خصوصیات اخلاقی، مهارت افزایی، تقویت روابط اجتماعی از جمله عواملی است که اگر در کنار دعا و توسل به آنها نیز توجه کنید، می‌توانید شرایط را طوری بچینید که زمینه‌ی جذب خواستگاران و ازدواج‌تان فراهم گردد.
طبیعتاً دختری که به ویژگی‌ها و خصوصیات خوب اخلاقی آراسته است، در زمینه‌های مختلف مهارت و دانش داشته باشد و به قول معروف: «از هر انگشتش هنری می‌بارد»، در ارتباط با همجنسان روابط عمومی بالایی دارد، از عبوسی و گرفتگی چهره پرهیز می‌کند، با رعایت عفاف و حجاب در اجتماع ظاهر می‌شود، خواستگاران زیادی دارد و افراد تمایل دارند که با این چنین دختری ازدواج کنند.
به هر حال، توصیه می‌شود برای همسریابی به جای این که منفعل باشید تا کسی بیاید و شما را بیابد، سعی کنید بر تلاش‌های فعالانه خود در جهت انتخاب همسر مناسب و خوب بیفزایید. برای این منظور راهكارهای زیر مفیدند:

راهکارهای تسریع در ازدواج و جلب خواستگار
در ادامه به برخی از این راهکارها اشاره می‌کنیم که می‌توانید آنها را با جدیت دنبال کنید تا به نتیجه مطلوب برسید.
1. از مسائلی که زمینه ساز خواستگاری و ازدواج می‌گردد غفلت نکنید، مثلِ رعایت پاکیزگی و نظافت، شادابی، خوش اخلاقی، خوش سخن بودن، شوخی‌های به جا میان همجنس، رعایت کردن فرهنگ صحیح جامعه، پرهیز از گرفتگی چهره و عبوس بودن، ابتذال اخلاقی، ژولیدگی و اظهارات دلسرد کننده، حالات افسردگی و...
به هر حال، چنانچه در رفتار و كردار خود نقاط منفی مشاهده می‌كنید سعی كنید این نكات را برطرف كنید تا زمینه‌ی جذب خواستگار فراهم گردد.
2. با دقت به بررسی موانع ازدواج خود بپردازید و از این موانع لیستی تهیه كنید؛ سپس سعی در بر طرف كردن این موانع داشته باشید. چنانچه بر طرف كردن این موانع را از توان خود خارج می‌دانید از افراد آگاه و دلسوز از جمله متخصصین، مشاوران و روانشناسان باتجربه كمك بگیرید.
3. در محافل و مجالس زنان، هیئت‌های مذهبی زنان جلسات مذهبی و به طور كلی در جمع‌ها ظاهر گردید و حضور فعال داشته باشید و توان‌مندی‌های خود را بروز دهید. زیرا خیلی از زنان از همین مجالس مورد برای ازدواج برادر، فرزندان و سایر بستگان‌شان پیدا می‌کنند. به هر حال، باید با حفظ حریم عفاف و حیا و رعایت چارچوب‌های شرعی، ضوابط عقلی و ملاحظات عرفی، خود را بیشتر به جامعه و مردم معرفی كنید تا بیشتر شما را بشناسند و خواستگارتان شوند.
4. نقش واسطه‌ها را در مسأله ازدواج به هیچ وجه دست كم نگیرید و به افراد موثق و مورد اطمینان از دوستان و آشنایان در محل تحصیل، محل کار و محل زندگی‌تان بسپارید که اگر پسر خوب و مجردی را سراغ دارند که با شما همخوانی و تناسب دارد به خانواده شما معرفی کنند تا زمینه خواستگاری و ازدواج به وجود آید.
5. هیچ‌گاه اعتقادات خود را نه تنها زیر سوال نبرید بلكه، آنها را روز به روز تقویت كنید و هیچ تزلزلی به خود راه ندهید متانت، عفت و پاكدامنی خود را همچنان به خوبی حفظ كنید كه با ارزش‌ترین متاع در پیشگاه الهی همین ارزش‌ها است. مطمئن باشید با حفظ شؤون اخلاقى و دینى و رعایت وقار، متانت و حجاب كامل بهتر خواهید توانست خود را از دام خطا و لغزش حفظ كنید. بى‏تردید جوانان غیرتمند، اهل زندگى و وفا و عشق، متدین و هم شأن سراغ افرادى همچون شما خواهند آمد و براى ازدواجى موفق از شانس بیش‏ترى برخوردار خواهید بود. ضمن این که خداوند به پاس رعایت تقوای الهی که داشته اید، فردی مناسب و بهتری را پیش روی شما قرار می‌دهد که با ازدواج با او به آرامش برسید.
6. تحت هیچ شرایطی به ناارزنده‌سازی خود نپردازید. دختر با کمالات و متدینی هستید که به هر دلیلی فعلاً شرایط ازدواج‌تان فراهم نیست این به معنای آن نیست که شما فرد ناقص و یا بدی هستید و نمی‌توانید قله‌های کمال و ترقی را بپیمایید و در رشد و تعالی خویش بکوشید. اگر فعلاً شوهر ندارید، هزاران نعمت خوب خدادادی در وجودتان نهفته است که با شکوفا سازی آنها می‌توانید در زندگی موفق گردید، از آن لذت ببرید و از احساس تنهایی خارج گردید. متأسفانه گاهی برخی از دخترانی که ازدواج‌شان به تأخیر می‌افتد، دنیا را در نظر خود تیره و تار می‌سازند و دچار افسردگی می‌گردند و روز به روز بر شدت آن می‌افزایند، اما غافل از این که همین مسأله باعث طرد خواستگاران می‌شود و فرصت‌های ازدواج را به هدر می‌دهد.
7. با جنس مخالف رفتاری مناسب با شؤنات اسلامی و اخلاقی داشته باشید. انجام برخی رفتارهای خاص، جلوه‌گری‌ها، خودنمایی‌ها، عشوه‌گری‌ها، ناز و کرشمه، اظهار عشق و علاقه به جنس مخالف، خنده و شوخی با آنان، گپ و گفت‌های غیر ضروری و غیر معمول ضمن این که ارزش انسانی و کرامت ذاتی‌تان را زیر سؤال می‌برد و شما را بی‌شخصیت جلوه می‌دهد، مفهوم بدی را القاء می‌کند و به جای این که اندیشه ازدواج با شما را در سر بپرورانند، بیشتر در پی خوشگذرانی و ارضای امیال حیوانی خود باشند و یا به بهانه ازدواج، طرح دوستی با شما بریزند و احساسات و عواطف‌تان را به بازی گرفته و عفت و پاکی‌تان را خدشه دار ساخته و در نهایت شما را رها سازند.
8. در کنار همه‌ی این کارها هیچ‌گاه نباید از دعا و راز و نیاز به درگاه الهی و توسل به ذوات مقدسه و ائمه معصومین (علیهم‌السلام) در این خصوص غافل گردید. برای تسریع در امر ازدواج و جلب خواستگار، دعاها و اعمال مجرب متعددی در منابع دینی و سخنان بزرگان ذکر شده است.
حضرت آیت الله العظمی بهجت (رحمه‌الله‌علیه) که از عرفای معاصر بودند در پاسخ به کسانی که درخواست دعا برای ازدواج و تسریع در آن داشتند دستورالعمل‌هایی را ذکر می‌کردند که به تجربه نیز ثابت شده که آنها مجرب هستند:
نماز جعفر طیار و دعایی و پس از آن که در کتاب «زاد المعاد» علامه مجلسی آمده را بخوانید و در پی آن، به سجده رود و با چشمانی اشک بار حاجت خویش را از خدا بخواهید و این عمل را تا زمانی که حاجت‌تان روا شود با اعتقاد کامل، انجام دهد؛ دعای بعد از نماز جعفر طیار این است: «اللَّهُمَّ إِنِّی أَفْتَتِحُ الْقَوْلَ بِحَمْدِکَ وَ أَنْطِقُ بِالثَّنَاءِ عَلَیْکَ وَ أُمَجِّدُکَ وَ لَا غَایَةَ لِمَدْحِکَ وَ أُثْنِی عَلَیْکَ وَ مَنْ یَبْلُغُ غَایَةَ ثَنَائِکَ وَ أَمَدَ مَجْدِکَ وَ أَنَّی لِخَلِیقَتِکَ کُنْهُ مَعْرِفَةِ مَجْدِکَ وَ أَیُّ زَمَنٍ لَمْ تَکُنْ مَمْدُوحاً بِفَضْلِکَ مَوْصُوفاً بِمَجْدِکَ عَوَّاداً عَلَی الْمُؤْمِنِینَ بِحِلْمِکَ تَخَلَّفَ سُکَّانُ أَرْضِکَ عَنْ طَاعَتِکَ فَکُنْتَ عَلَیْهِمْ عَطُوفاً بِجُودِکَ جَوَاداً بِفَضْلِکَ عَوَّاداً بِکَرَمِکَ یَا لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ الْمَنَّانُ ذُو الْجَلَالِ وَ الْإِکْرَام».[2]
خواندن فراوان آیات «رَبَّنَا هَب لَنَا مِنْ أَزْوَجِنَا وَ ذُرِّیَّتِنَا قُرَّةَ أَعْینٍ وَ اجْعَلْنَا لِلْمُتَّقِینَ إِمَاماً»، «رَبِّ لا تَذَرْنی‏ فَرْداً وَ أَنْتَ خَیرُ الْوارِثین» و «وَ مِنْ آیاتِهِ أَنْ خَلَقَ لَكُمْ مِنْ أَنْفُسِكُمْ أَزْواجاً لِتَسْكُنُوا إِلَیها وَ جَعَلَ بَینَكُمْ مَوَدَّةً وَ رَحْمَةً إِنَّ فِی ذلِكَ لَآیاتٍ لِقَوْمٍ یتَفَكَّرُونَ».
علاوه بر این توصیه‌ها، راهکارهای زیر نیز مفید هستند:
خواندن نماز امام زمان (عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف)؛
خواندن زیاد سوره‌های ناس و فلق؛
خواندن زیارت عاشورا و دعاى توسل به این نیت؛
خواندن سوره یس؛ از پیامبر اعظم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله) روایت شده که در خواندن سوره یس ده خاصیت است، از جمله: رسیدن به همسر مناسب.[3] پس این سوره را هر روز صبح بعد از نماز بخوانید و ثواب آن را به چهارده معصوم (علیهم‌السلام) هدیه کنید، سپس از خدا حاجت خود را بخواهید.
این نکته را هم در نظر بگیرید که زود ازدواج کردن و یا داشتن خواستگاران زیاد دلیل بر خوشبختی نیست، اگر در زندگی بسیاری از اطرافیان، همسایگان و یا دوستان‌تان و یا کسانی که خواستگاران بسیاری داشته‌اند و یا زود ازدواج کرده‌اند - به خصوص در مواردی که آشنایی‌ها از طریق غیر مشروع انجام گرفته باشد- خوب دقت و تأمل کنید، در بسیاری از موارد متوجه می‌شوید که کثرت خواستگاران و یا زود ازدواج کردن به صلاح دختر و زندگی‌اش نبوده است و در واقع شرّی بوده که به دنبال عدم رعایت اصول اخلاقی، مبانی ارزشی و بی توجهی به عفت و عفاف گریبانگیر فرد گردیده و مدت‌ها ذائقه زندگی مشترک دختر و خانواده‌های دو طرف را تلخ ساخته و گرفتاری‌ها و اختلافات گسترده ای را به وجود آورده است. به قول معروف: «جوجه را باید آخر پاییز شمرد» بنابراین، زود ازدواج کردن و داشتن خواستگاران متعدد به هیچ وجه دلیل بر موفقیت، پایداری و شادکامی ازدواج‌ نیست.

شیوه برخورد با ناآگاهان
شکی در این نیست که اگر برخی از بستگان‌تان و یا دیگران تخم‌مرغ در منزل‌تان می‌شکنند و می‌ا‌ندازند از نادانی و ناآگاهی آنان است. گویا آنها می‌پندارند که شما چشم‌تان شور است و برای در امان ماندن از آسیب‌های چشم‌زخم و مانند آن به امور خرافاتی مثل تخم‌مرغ شکستن روی آورده‌اند و یا شما را از امورات زندگی‌شان باخبر نمی‌کنند تا به قول معروف چشم نخورند آنها می‌پندارند که اگر شما از موفقیت‌ها و داشته‌های آنان باخبر شوید چون خودتان آن را ندارید، موفقیت‌ها و دارایی‌های آنان به چشم‌تان آید و آنها را چشم بزنید. این مسئله از عدم بینش دینی و ناآگاهی آنان نشأت می‌گیرد. شما نیز بهتر است نسبت به کارهای آنان بی‌اعتنا باشید و به آن اهمیتی ندهید. همچنین از نیش و کنایه افراد چیزی به دل نگیرد و آن را به حساب نادانی و ناآگاهی آنان بگذارید تا آرامش زندگی‌تان حفظ شود.

معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1.چناری، فریبا، پژوهشی در حقیقت جن و سحر و جادو، زنجان: نیکان کتاب، 1384.
2.طالبی مازندرانی، صادق، ابطال سحر و جادو در کلام معصومین (ع)، قم: سبط النبی، 1386.
3.فهیمی، رضا، دانستنی‌هایی درباره سحر و جادو و نکاتی در مورد حقیقت چشم‌زخم، قم: عطر یاس، 1391.
4.حسینی، سیدمهدی، فنون همسریابی و همسرگزینی برای دختران، تهران: ساوالان،1390.

پی نوشت ها:
[1] مجلسى، محمد باقر بن محمد تقى، ‏بحارالأنوار، بیروت‏: دار إحیاء التراث العربی، ‏1403ق، ج92، ص125.
[2] مجلسى، محمد باقر بن محمد تقى، ‏زاد المعاد، بیروت‏: موسسة الأعلمی للمطبوعات، ‏1423ق‏، ص523.
[3] شیخ عباس قمی، سفینه البحار، دار الاسوه للطباعه و النشر، 1422ق، ج2، ص418.

منبع: اندیشه قم