پاسخ به این پرسش را با مطلبى از امام صادق (علیه السلام)  آغاز مى کنیم. در روایتى نقل شده است:
به امام صادق صادق (علیه السلام)  گفتند: شخصى هست که داراى عقل و بینش خوبى است؛ اما قدرى در وضو و نمازش وسواس دارد؛ حضرت فرمود: این چگونه آدم عاقلى است که پیروى از شیطان مى کند. بعد فرمود: «ان الشیطان یحب ان یطاع»[1]؛ «شیطان دوست دارد که از او پیروى شود».

در روایت دیگرى امام صادق (علیه السلام)  در پاسخ به سؤال از تکلیف کسى که در تعداد رکعت هاى نماز زیاد شک مى کند - به طورى که اصلاً نمى داند چند رکعت خوانده و چند رکعت باقى مانده است - فرمود: باید نمازش را اعاده کند. سپس به امام عرض شد: زیاد شک مى کند، به طورى که هر چه هم اعاده کند باز شک مى کند؛ فرمود: به شک خود اعتنایى نکند[2] [و به نمازش ادامه دهد].
امام (علیه السلام)  در ادامه فرمود: «با شکستن نماز، شیطان پلید را به خودتان عادت ندهید که با این کار، او را به طمع اندازید؛ زیرا شیطان خبیث است و بر هر چه عادتش دهند، عادت مى کند. پس هر یک از شما (که کثیرالشک باشد)، به شک خود اعتنا نکند و نمازش را زیاد نشکند؛ چون اگر چند مرتبه به شک خود اعتنا نکرد، دیگر دچار شک نخواهد شد. شیطان پلید مى خواهد مطاع باشد؛ لذا اگر نافرمانى شود، دیگر به طرف شما نمى آید».

از این گونه روایات استفاده مى شود که؛ وسواس، نشانه جهل است و آدم وسواسى جاهل تلقى مى شود و نباید به شک هاى خود اعتنا کند و وظیفه دارد مانند افراد عادى در آنچه دچار وسواس است، عمل کند؛ یعنى، از هر چیزى که عموم مردم نجس مى دانند، اجتناب کند، نه بیشتر و در شستن لباس و بدن و یا وضو و غسل، مانند سایر مردم عمل کند و بیشتر از آن اسراف است و جایز نیست. در واقع کسى که بیشتر از مقدارى که شرع مقدس براى شستن و تطهیر محل نجس تعیین کرده، آب مى ریزد و یا در انجام دیگر اعمال عبادى یا غیرعبادى، تکرار و افراط مى کند؛ نوعى دهن کجى به شارع مقدس و دستورات پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله)  و ائمه اطهار  (علیهم السلام) است. پس همان طور که تفریط و بى مبالاتى و بى توجهى نشانه جهل و نادرست است؛ افراط و زیاده روى نیز از نظر ائمه اطهار  (علیهم السلام) و شرع مقدس، مردود است.
حضرت على (علیه السلام)  در نهج البلاغه مى فرماید: «لا تَرَى الْجَاهِلَ إِلاّ مُفْرِطاً أَوْ مُفَرِّطاً»[3]؛ «افراط و تفریط هر دو نشانه جهل و بى عقلى است».

آدم وسواسى نیز در فکر و یا عمل دچار حساسیت بیش از اندازه شده و از حد متعادل و معین خارج شده است. آرى در مراحل اولیه، شک و تردید  - چه در افکار و چه در اعمال - ناخواسته و غیراختیارى است و بدون اراده شخص به ذهن فرد مى آید و یا در عمل و رفتارش ظاهر مى شود و به عبارتى یک نوع بیمارى است که در وجود او رخنه کرده است، اما تداوم و عدم تداوم آن قابل کنترل است.

از نظر اسلام شخص وسواسى بیمار تلقى مى شود و رفتار او، رفتارى نابهنجار است. اسلام براى اعمال یا افکار وسواسى، اعتبارى قائل نیست و به چنین فردى توصیه مى شود به افکارش بى توجه باشد و ترتیب اثر ندهد، بلکه مثل سایر مردم به مسائل نگاه کند و مناسک دینى را نیز مثل عموم مردم انجام دهد.

حتى اسلام در مواردى که وسواس شدت پیدا مى کند، رعایت برخى از مسائل (مثل طهارت، وضو، غسل و...) را از عهده فرد مبتلا به وسواس برداشته، مى گوید: با همان بدن یا لباسى که فکر مى کند نجس است یا همان وضو و غسلى که احساس مى کند باطل است نماز بخواند، هیچ اشکالى ندارد.

برخى از مراجع در پاسخ به افراد وسواسى - که در طهارت و نجاست به وسواس مبتلا شده اند - مى فرمایند: «شما گرفتار وسواس هستید و تنها درمان آن بى اعتنایى است. فتواى ما براى شما این است که ببینید مؤمنان دیگر، چه اندازه به این امور اعتنا مى کنند، به همان اندازه اعتنا کنید؛ بقیه براى شما پاک است»[4].

علاوه بر اینکه فرد بیمار - اعم از بیمارى جسمانى یا روانى - به حکم عقل باید به متخصص و کارشناس مراجعه کند و اسلام نیز این حکم عقلى را تأیید مى کند. از این رو، اگر آن قدر وسواس دارد که در انجام کارهاى روزمره و اعمال عبادى دچار مشکل مى شود، باید به متخصص مراجعه کند و تحت درمان قرار گیرد.

پی‌نوشت‌ها‌:
[1]. امام خمینى، چهل حدیث، مؤسسه نشر آثار امام خمینى.
[2]. به نقل از: محمود ارگانى، شناخت وسواس و درمان آن.
[3]. نهج البلاغه، حکمت 70.
[4]. براى آگاهى بیشتر ر.ک: ناصر مکارم شیرازى، استفتائات جدید، ج 2، صص 43-41.
 
منبع: اختلالات رفتارى، ابوالقاسم بشیرى؛ نهاد نمایندگى مقام معظم رهبرى در دانشگاه ها، قم: دفتر نشر معارف، 1387.

در این زمینه حتما بخوانید: