بدخلق می‌شوید و نمی‌دانید ماجرا از کجا آب می‌خورد؛ روزها بدون آنکه کاری کنید، خسته می‌شوید و همان اوایل شب ناگهان به خواب می‌روید. گاهی گرسنگی وقت و بی‌وقت سراغتان می‌آید و در جسمتان اتفاقاتی می‌افتد که دلیلش را نمی‌شناسید. اما متخصصان می‌گویند بسیاری از اوقات، گناه این اتفاقات برگردن هورمون‌های مترشحه غدد داخلی است که در تنظیم فعالیت‌های مختلف دستگاه‌های بدن و همین طور تنظیم روان ما نقش دارند. شاید شما هم مثل بسیاری از آدم‌های دیگر، علائم روانپزشکی را تجربه می‌کنید که می‌تواند منشأ غدد داخلی داشته باشد، اما بدون اینکه به منشأ هورمونی این علائم توجه کنید، به خاطر این علائم زجر می‌کشید یا می‌خواهید با خوردن داروهای روانپزشکی خودتان را تسکین دهید. اگر شما هم به مشکلاتی از این دست دچار شده‌اید، در ادامه این مطلب با ما همراه باشید.

افزایش ترشح هورمون تیروئید که پرکاری تیروئید نامیده می‌شود، باعث افزایش متابولیسم و سوخت و ساز در بدن می‌شود. تپش قلب، افزایش فشارخون، افزایش نبض، لرزش دست‌ها، کم تحملی در برابر گرما، تعریق زیاد، افزایش اشتها و ... از نشانه‌های ترشح نامتعادل این هورمون است. علائم افسردگی در میان 30 درصد بیماران دیده می‌شود. علائم افسردگی می‌تواند به صورت خلق پایین، بی‌خوابی، کاهش وزن، خستگی و کاهش میل جنسی تظاهر پیدا کند. همچنین می‌تواند در 10 تا 20 درصد موارد با علائم اضطرابی همراهی داشته باشد. علائم شیدایی یا خلق بالا در این اختلال شیوع کمتری دارد، همچنین علائم روان‌پریشی مثل توهم و هذیان ممکن است سراغ فرد بیاید. مشکلات شناختی به صورت کاهش سرعت پردازش اطلاعات مغزی، اختلال در حافظه فوری، مشکلات توجه و تمرکز هم در بعضی از این بیماران دیده می‌شود.

کم‌کاری تیروئید به مواردی گفته می‌شود که ترشح هورمون تیروئید کم شده باشد. در این شرایط سوخت و ساز متابولیسم پایه بدن کاهش می‌یابد.
خستگی، افزایش وزن، یبوست، کم تحملی در برابر سرما، پرش و گرفتگی عضلانی، ریزش مو، کاهش دمای بدن و ... می‌تواند با این اختلال همراه شود. تغییرات روانی ناشی از کم کاری تیروئید در 50 درصد موارد رخ می‌دهد. در بیمارانی که کم کاری تیروئید دارند، بیشتر مهارت‌های حرکتی، حافظه و درک بنیانی مورد تأثیر قرار می‌گیرد و همچنین نقض در تمرکز و توجه هم وجود دارد. افسردگی در 40 درصد موارد کم‌کاری تیروئید دیده می‌شود. خلق پایین، خستگی، عدم لذت بردن از زندگی، کاهش تمرکز و پرخوابی شایع‌ترین علائم افسردگی در کم‌کاری تیروئید است.

پرولاکتین هورمونی است که از غده هیپوفیز ترشح می‌شود. ترشح زیاد از حد آن در زنان باعث قطع قاعدگی، ترشح شیر از سینه در زنان و ناتوانی جنسی در مردان می‌شود. در مورد عوارض روانی آن هنوز شواهد اثبات شده‌ای یافت نشده است اما در بعضی تحقیقات به پرخاشگری، افسردگی، اضطراب و علائم روان‌پریشی اشاره شده است. لازم به تذکر است که عملکرد تمامی غدد فوق‌الذکر تحت تأثیر غدد هیپوفیز و هیپوتالاموس در مغز است، بنابراین افزایش یا کاهش ترشح هورمون‌های گفته شده می‌تواند عوارض ثانویه مشکلات در غده هیپوفیز یا هیپوتالاموس باشد، بنابراین در مواردی که شک به بدکاری این هورمون‌ها داریم لازم است با آزمایش‌های مناسب و گاهی تصویربرداری منشأ این بی‌نظمی هورمونی پیدا شود و سپس درمان لازم که در موارد کم‌کاری غدد، جایگزینی هورمون‌ها از طریق خوراکی یا تزریقی و در موارد پرکاری غدد، سرکوب ترشح هورمون‌هاست، انجام شود.

در زنان تخمدان‌ها تولید کننده هورمون‌های جنسی استروژن و پروژسترون هستند. کفایت تولید استروژن و پروژسترون باعث صفات ثانویه جنسی و سیکل قاعدگی منظم و باروری طبیعی می‌شود. این مشکل در زمانی که ترشح هورمون پروژسترون دچار اشکال می‌شود یعنی بعد از یائسگی فقدان قاعدگی و باروری اتفاق می‌افتد. شایع‌ترین علائم یائسگی عبارتند از: ناپایداری عروقی که باعث گرفتگی می‌شود، نازک شدن پوست و مخاط دستگاه ادراری و تناسلی، کاهش اندازه سینه‌ها و پوکی استخوان.
در زنان جوان اختلال عملکرد هورمون‌های استروژن و پروژسترون می‌تواند باعث به هم زدن سیکل قاعدگی (خونریزی‌های شدید یا فقدان قاعدگی، قاعدگی‌های نامنظم) و ناباروری شود.

بیماری شایعی که در زنان جوان و در سنین باروری دیده می‌شود، سندرم تخمدان پلی کیستیک است. در این بیماری کیستیک‌های کوچک در تخمدان به وجود آمده و در آن افزایش ترشح اندروژن‌ها (یا هورمون‌های جنسی مردانه) اتفاق می‌افتد. این بیماری به دلیل عدم تخمک‌گذاری یکی از علل شایع ناباروری در زنان است. سایر علائم شامل اختلال در قاعدگی، موهای زائد، چاقی، الگوی طاسی مردانه است. شایع‌ترین اختلال‌ها در سندرم تخمدان پلی کیستیک، افسردگی، تحریک‌پذیری، بی‌خوابی، کاهش میل جنسی یا افزایش موهای زائد بدن است.
گاهی این علائم روانی در مصرف خارجی هورمون‌های جنسی به صورت قرص‌های مخصوص باروری یا قرص‌های ضد بارداری هم دیده می‌شود.
 

تستوسترون هورمونی است که از غدد جنسی مردان (بیضه‌ها) ترشح می‌شود و مسئول ایجاد صفات ثانویه جنسی در مردان (مثل رویش مو در صورت و ...) و باروری در مردان است.
کاهش تستوسترون در مردان باعث افسردگی، بی‌خوابی، تحریک‌پذیری و کاهش میل جنسی می‌شود. بعضی مردان به دلیل ضعف در قوای جنسی سرخود، آمپول‌های تستوسترون را بدون تجویز پزشک مصرف می‌کنند که این مسئله نه تنها باعث افزایش میل جنسی یا درمان ناتوانی جنسی نمی‌شود بلکه با بر هم زدن تنظیم این هورمون مشکل اولیه را تشدید می‌کند.
افزایش هورمون تستوسترون در بدن می‌تواند باعث مشکلات رفتاری مثل عصبانیت و پرخاشگری شود.

از قسمت سطحی غده فوق کلیوی هورمون کورتیزول ترشح می‌شود. پرکاری قشر غده فوق کلیوی با افزایش کورتیزول یا سندرم کوشینگ همراه است. کوشینگ سندرمی است که با چاقی تنه، افزایش فشار خون، ضعف و خستگی، فقدان قاعدگی، پرمویی در زنان، خطوط ارغوانی رنگ در شکم، پوکی استخوان، وجود قند در ادرار مشخص می‌شود.
علائم روانپزشکی شامل افسردگی در 70 درصد بیماران وجود دارد و بیشتر در زنان دیده می‌شود. علائم افسردگی می‌تواند قبل از علائم فیزیکی در فرد به وجود آید. افسردگی می‌تواند به عنوان یک بیماری ثانویه همراه با تغییرات بدنی مثل چاقی، پرمویی در زنان ایجاد شود و منجر به انزوای اجتماعی فرد شود. اضطراب معمولاً در همراهی با افسردگی دیده می‌شود و در 50 درصد موارد وجود دارد. مشکلات جنسی در زنان به صورت قطع قاعدگی و کاهش میل جنسی و در مردان به صورت کاهش میل جنسی و ناتوانی جنسی رخ می‌دهد. علائم خلق بالا و شیدایی در 10 درصد دیده می‌شود. در موارد نادر توهم و هذیان و اغتشاش شعور هم دیده می‌شود و نقض عملکرد شناختی که شامل نقض در حافظه کلامی، توجه و تمرکز و نقض در عملکرد بینایی و حرکتی است در 5 درصد موارد دیده می‌شود.

منبع: دانستنی‌های پزشکی، محمد جواد واعظی، قم: نوید حکمت، چاپ اول (1396)


پیشنهاد برای مطالعه بیشتر: