پاسخ اجمالی:
عثمان، فدک را به مروان بن حکم داد و پیوسته فدک در دست مروان و فرزندانش بود تا اینکه عمر بن عبدالعزیز آن را گرفت و به عنوان صدقه قرار داد .اگر فدک غنیمت مسلمین بود، به چه دلیل به مروان اختصاص پیدا کرد؟ و اگر ارث خاندان رسول خدا(ص) بود، پس مروان در زمره این خاندان نبوده، و اگر بخششى از پیامبر(ص) به فاطمه زهرا(ع) بود، پس چرا بر آن دست اندازى کردند و آن را به یکدیگر بخشیدند و عثمان چه سلطه اى بر فدک داشت تا به کسى واگذار کند؟

پاسخ تفصیلی:
ابن قتیبه در «معارف»(1) ، و ابوالفداء در «تاریخ» خود(2) مى نویسند: از جمله مواردى که مردم به عثمان عیب گرفتند ، بخشیدن فدک به مروان بود . ابوالفداء نوشته است:

عثمان، فدک که صدقه رسول خدا(صلى الله علیه وآله) بود و فاطمه به عنوان میراث طلب کرد ، و ابوبکر از رسول خدا(صلى الله علیه وآله) نقل کرد : «ما پیامبران چیزى به ارث نمى گذاریم ، هر چه باقى بگذاریم صدقه است» ، را به مروان بن حکم داد . و پیوسته فدک در دست مروان و فرزندانش بود تا اینکه عمر بن عبدالعزیز متولّى امر شد و آن را گرفت و به عنوان صدقه قرار داد.

و بیهقى در «السنن الکبرى»(3) از طریق مغیره، حدیثى درباره فدک نقل کرده که در آن آمده است : «چون عمر مُرد عثمان فدک را به مروان داد ...».

ابن ابى الحدید در شرح خود(4) نوشته است :
عثمان فدک را به مروان واگذار کرد ، و فاطمه(علیها السلام) پس از وفات پدرش ـ صلوات الله علیه ـ گاه به عنوان میراث و گاه به عنوان بخشش ، آن را طلب کرد ولى از او منع شد و به وى داده نشد.

در مورد مشروعیّت این کار باید گفت:
کُنه و حقیقت این واگذارى معلوم و روشن نیست! زیرا اگر فدک غنیمت مسلمین بود ـ چنانکه ابوبکر ادّعا کرد ـ به چه دلیل به مروان اختصاص پیدا کرد؟!

و اگر ارث خاندان رسول خدا(صلى الله علیه وآله) بود ـ چنانکه صدّیقه طاهره در خطبه خود براى آن دلیل آورد ، و ائمّه هدى و امیرالمؤمنین(علیه السلام) نیز دلیل آوردند ـ پس مروان در زمره این خاندان نبوده ، و خلیفه حقّ نداشت آن را به او ببخشد.

و اگر بخششى از جانب رسول خدا(صلى الله علیه وآله) به پاره تن خود، فاطمه زهرا(علیها السلام) بود ـ چنانکه حضرت زهرا(علیها السلام) چنین ادّعایى کرد و امیرالمؤمنین و دو فرزندش(علیهم السلام) ، و اُمّ ایمن که بهشت براى او تضمین شده ، به نفع او گواهى دادند ـ پس چرا برآن دست اندازى کردند و آن را به یکدیگر بخشیدند و عثمان چه سلطه اى بر فدک داشت تا به کسى واگذار کند؟!

پی نوشت:
(1). المعارف ، ص 84 [ص 194 ـ 195] .
(2). تاریخ أبی الفداء، ج 1 ، ص 168 .
(3). السنن الکبرى، ج 6 ، ص 301 .
(4). شرح نهج البلاغة، ج 1 ، ص67 [ج1، ص198 ـ 199 ، خطبه 3] .

منبع: گزیده ای جامع از الغدیر، محمد حسن شفیعی شاهرودی، قلم مکنون، قم، 1428 ه.ق ، ص 762.

پرسش‌های مرتبط با حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها: