پاسخ اجمالی:
طبق آیات 20 و21 سوره اعراف، شیطان براى فریب انسان، بهترین راه را این دید که از عشق و علاقه ذاتى او به تکامل و ترقى و زندگى جاویدان، استفاده کند و عذر و بهانه اى براى مخالفت فرمان خدا براى آنان بتراشد. از این رو نخست به آدم و همسرش گفت: «خداوند شما را از این درخت نهى نکرده جز این که اگر از آن بخورید یا فرشته خواهید شد و یا عمر جاویدان پیدا مى کنید». و به این ترتیب، فرمان خدا را در نظر آنان به گونه دیگرى جلوه داد و براى باور پذیری حرفش، «سوگندهاى شدیدى یاد کرد، که من خیرخواه شما هستم».

پاسخ تفصیلی:
پاسخ این سؤال در آیات 20ـ21 سوره «اعراف» آمده است. خداوند مى فرماید: (شیطان به وسوسه کردن آنان مشغول شد، تا لباس هاى اطاعت و بندگى خدا را از تن آنان بیرون کند، و عورت آنها را که پنهان بود آشکار سازد)؛ «فَوَسْوَسَ لَهُمَا الشَّیْطانُ لِیُبْدِیَ لَهُما ما وُورِیَ عَنْهُما مِنْ سَوْآتِهِما».

و براى رسیدن به این هدف، بهترین راه را این دید که از عشق و علاقه ذاتى انسان به تکامل و ترقى و «زندگى جاویدان»، استفاده کند و هم عذر و بهانه اى براى مخالفت فرمان خدا براى آنان بتراشد، از این رو نخست به آدم و همسرش گفت: (خداوند شما را از این درخت نهى نکرده جز این که اگر از آن بخورید یا فرشته خواهید شد و یا عمر جاویدان پیدا مى کنید)؛ «وَ قالَ ما نَهاکُما رَبُّکُما عَنْ هذِهِ الشَّجَرَةِ إِلاّ أَنْ تَکُونا مَلَکَیْنِ أَوْ تَکُونا مِنَ الْخالِدینَ».
و به این ترتیب، فرمان خدا را در نظر آنان به گونه دیگرى جلوه داد، و این طور مجسّم کرد که: نه تنها خوردن از «شجره ممنوعه» زیانى ندارد، بلکه موجب عمر جاویدان و یا رسیدن به مقام و درجه فرشتگان خواهد شد.

شاهد این سخن جمله اى است که: در سوره «طه» آیه 120 از قول ابلیس مى خوانیم که مى گوید: «یا آدَمُ هَلْ أَدُلُّکَ عَلى شَجَرَةِ الْخُلْدِ وَ مُلْک لایَبْلى»؛ (اى آدم! مى خواهى تو را به زندگى جاویدان و فرمانروائى کهنگى ناپذیر راهنمائى کنم)؟!

در روایتى که در تفسیر «قمى» از امام صادق(علیه السلام) و در «عیون اخبار الرضا»(علیه السلام) از امام على بن موسى الرضا(علیه السلام) نقل شده چنین مى خوانیم:« شیطان به آدم گفت: اگر شما از این درخت ممنوع بخورید، هر دو فرشته خواهید شد و براى همیشه در بهشت مى مانید، و گرنه شما را از بهشت بیرون مى کنند»!(1)

و در آیه بعد مى افزاید: آدم با شنیدن این سخن در فکر فرو رفت، اما شیطان براى این که پنجه هاى وسوسه خود را بیشتر و محکم تر در جان آدم(علیه السلام) و حوا فرو برد: (سوگندهاى شدیدى یاد کرد، که من خیرخواه شما هستم)!؛ «وَ قاسَمَهُما إِنِّی لَکُما لَمِنَ النّاصِحینَ».

آدم که هنوز تجربه کافى در زندگى نداشت، و گرفتار دام هاى شیطان و خدعه و دروغ و نیرنگ نشده بود، و نمى توانست باور کند: کسى این چنین قسم دروغى یاد کند، و چنین دام هائى بر سر راه او بگذارد، سرانجام تسلیم فریب شیطان شد، و با ریسمان پوسیده مکر و خدعه او براى به دست آوردن آب حیات و ملک جاویدان، به چاه وسوسه هاى ابلیس فرو رفت و نه تنها آب حیات به دست نیاورد، که در گرداب نافرمانى خدا افتاد، آن چنان که قرآن آن را در یک جمله خلاصه کرده، مى فرماید: (به این ترتیب شیطان، آنها را فریب داد و با طناب خود آنها را در چاه فرو برد)؛ «فَدَلاّهُما بِغُرُور».(2)

با این که آدم مى بایست، با توجه به سوابق دشمنى شیطان، و با علم و اطلاع از حکمت و رحمت واسعه خدا، و محبت و مهربانى او، تمام وسوسه ها را نقش بر آب کرده، تسلیم شیطان نشود ولى هر چه بود واقع شد.

پی نوشت:
(1). «نور الثقلین»، جلد 2، صفحه 11، مؤسسه اسماعیلیان، قم، طبع چهارم، 1412 هـ ق؛ «مستدرک الوسائل»، جلد 16، صفحه 79، چاپ آل البیت؛ «بحار الانوار»، جلد 11، صفحات 78 و 164؛ «عیون اخبار الرضا»(علیه السلام)، جلد 1، صفحه 196، انتشارات جهان، 1378 هـ ق؛ «احتجاج طبرسى»، جلد 2، صفحه 426، نشر مرتضى، مشهد، 1403 هـ ق.
(2). «دَلّى» از «تدلیه» به معنى فرستادن «دلو» در چاه است که آن را به ریسمانى بسته و تدریجاً در چاه پائین برند، و این در حقیقت کنایه لطیفى از این معنى است که شیطان با طناب مکر و فریب، آنها را از مقام والایشان فرود آورد و به چاهسار مشکلات و دورى از رحمت حق افکند.

منبع: تفسیر نمونه، آیت الله العظمی مکارم شیرازی، دارالکتب الإسلامیه، چاپ سی و دوم ج 6، ص 145.

پرسش‌های مرتبط:

آیا آفریدن ابلیس با عدل و حکمت خدا سازگار است؟

بر اساس آیات و روایات، سرانجام تکبّرِ «ابلیس» به کجا منتهی شد؟

اگر «ابلیس» جزء فرشتگان بود پس چرا در مقابل فرمان خداوند تسلیم نشد و نافرمانی کرد؟

آیا می توان بر هوای نفس و شیطان غلبه کرد؟