پاسخ اجمالی:
میان مفسرین قرآن و شارحین نهج البلاغه درباره میزان مهلت خداوند به شیطان اقوال مختلفی وجود دارد از جمله: پایان جهان و برچیده شدن دوران تکلیف، زمان مرگ ابلیس که هیچ کس غیر از خداوند از حدود و ثغورش با خبر نیست، زمان قیام حضرت حجت (عج) و... .

پاسخ تفصیلی:
در قرآن و نهج البلاغه ، آمده است پس از آن که شیطان مهلت خواست خداوند به او مهلت داد تا «یوم الوقت المعلوم» امّا در این که منظور از «یوم الوقت المعلوم» چیست در میان مفسّران قرآن و نهج البلاغه گفتگوست.

بعضى گفته اند: منظور پایان جهان و برچیده شدن دوران تکلیف است (در این صورت تنها با مقدارى از درخواست ابلیس موافقت شده زیرا او درخواست حیات تا روز قیامت داشت ولى تا پایان دنیا موافقت شد).

احتمال دیگر این که منظور زمان معیّنى است که پایان عمر ابلیس است و تنها خدا مى داند و جز او از آن آگاه نیست؛ چرا که اگر آن زمان را آشکار مى ساخت ابلیس تشویق به گناه و سرکشى بیشتر مى شد.

بعضى نیز احتمال داده اند که منظور روز قیامت است، زیرا تعبیر به یوم معلوم در آیه پنجاه سوره واقعه درباره روز قیامت است که مى فرماید: «قُلْ اِنَّ الاَوَّلینَ وَ الآخِرینَ لَمَجْمُوعُونَ اِلى میقاتِ یَوْم مَعْلُوم».

ولى این احتمال بسیار بعید به نظر مى رسد زیرا بنابراین تفسیر، با تمام خواسته او موافقت شده، در حالى که ظاهر آیات قرآن این است که با درخواست او به طور کامل موافقت نشده است، اضافه بر این در آیه مورد بحث «یوم الوقت المعلوم» است و در سوره واقعه «یوم معلوم» مى باشد و این دو با هم متفاوت است، بنابراین تفسیر صحیح یکى از دو تفسیر اوّل و دوّم است.

در حدیثى نیز آمده است که منظور از «یوم الوقت المعلوم» زمان قیام حضرت مهدى (عج) است که به عمر ابلیس پایان داده مى شود. (1)

البتّه این سبب نخواهد شد که عوامل گناه به کلّى از جهان ریشه کن شود و مسأله اطاعت و آزمایش الهى منتفى مى گردد؛ چرا که عامل اصلى که هواى نفس است به قوّت خود باقى است حتّى عامل انحراف شیطان نیز هواى نفس اوست.(2)

پی نوشت:
(1). تفسیر نورالثّقلین، ج 3، ص 14، ح 46.
(2). چگونگى تأثیر هواى نفس همچنین تأثیر شیطان در انحراف انسان به بهترین وجهى در مناجات دوّم از مناجات هاى پانزده گانه امام على بن الحسین(علیه السلام) آمده است.

منبع: پیام امام امیر المومنین علیه السلام‏، آیت الله العظمى ناصر مکارم شیرازى، دار الکتب الاسلامیه‏، تهران‏، 1387 ه. ش‏، ج 1، ص 187.

پرسش‌های مرتبط:

چگونه ابلیس فرمان پروردگار را نفى کرد و بر آدم سجده نکرد؟

منظور از عدم پرستش شیطان در قرآن چیست؟

شیطان چگونه آدم علیه السلام و هوا را فریب داد؟

شیاطین از چه راه هایى به وسوسه انسان ها مى پردازند؟