پرسش :

چرا زنان باید بعد از طلاق یا فوت شوهرانشان «عِدّه» نگه دارند ولی مردان نیاز به این کار ندارند؟


پاسخ :
پاسخ اجمالی:
از آنجا که غالباً بهم خوردن خانواده ها، ضربه هاى جبران ناپذیرى بر پیکره اجتماع وارد مى کند، اسلام مقرراتى وضع کرده که تا آخرین مرحله امکان، از گسستن پیوند خانواده جلوگیرى بعمل آید. یکى از این مقررات که خود عامل تأخیر طلاق و متزلزل نمودن آن مى شود «نگاه داشتن عِدّه» یا «سه مرتبه پاک شدن زن از خون حیض» است. اسلام دستور داده تا زن در طول مدت عِدّه از خانه خارج نشود تا حسّ تفکر در او برانگیخته شود و روابطش با شوهر متعادل گردد. از دیگر فلسفه هاى عِدّه، روشن شدن وضع حاملگی است تا بطور قطع، عدم باردارى از شوهر سابق روشن شود و زن بتواند ازدواج مجدد کند.

پاسخ تفصیلی:
در سوره «بقره»، آیه 228 مى خوانیم: «وَ الْمُطَلَّقاتُ یَتَرَبَّصْنَ بِأَنْفُسِهِنَّ ثَلاثَةَ قُرُوءٍ»؛ (زنان مطلقه باید به مدت سه مرتبه عادت ماهانه دیدن [و پاک شدن] انتظار بکشند [عِدّه نگهدارند]). در اینجا این سؤال مطرح مى شود که فلسفه این قانون اسلامى چیست؟

از آنجا که غالباً بهم خوردن خانواده ها، ضربه هاى جبران ناپذیرى بر پیکره اجتماع وارد مى کند، اسلام مقرراتى وضع کرده که تا آخرین مرحله امکان، از گسستن پیوند خانواده جلوگیرى بعمل آید. از یک طرف طلاق را «منفورترین حلالها» شمرده و از طرف دیگر با ارجاع اختلافات زناشوئى به دادگاه خانواده - که به وسیله بستگان تشکیل مى شود و فراهم آوردن وسائل آشتى به وسیله نزدیکان طرفین - جلوی این کار را گرفته است. یکى از این مقررات که خود عامل تأخیر طلاق و متزلزل نمودن آن مى گردد، نگاه داشتن «عِدّه» است که مدت آن سه «قُرء» تعیین شده است؛ یعنى سه مرتبه پاک شدن زن از خون حیض.

«عِدّه» زمینه ای براى صلح و بازگشت
گاهى در اثر عوامل مختلف، زمینه روحى به وضعى در مى آید که پدید آمدن یک اختلاف جزئى و نزاع کوچک، حسّ انتقام را آن چنان شعله ور مى سازد که فروغ عقل و وجدان را خاموش مى کند و غالباً تفرقه هاى خانوادگى در همین حالات رخ مى دهد؛ اما بسیار مى شود که اندک مدتى که از این کشمکش گذشت، زن و مرد به خود آمده پشیمان مى شوند خصوصاً از این جهت که مى بینند با متلاشى شد کانون خانواده در مسیر ناراحتی هاى گوناگونى قرار خواهند گرفت. اینجاست که آیه مورد بحث مى گوید: زنها باید مدتى عِدّه نگاه دارند و صبر کنند تا این امواج زودگذر بگذرد و ابرهاى تیره نزاع و دشمنى از آسمان زندگى آنان پراکنده شوند. مخصوصاً با دستورى که اسلام درباره خارج نشدن زن از خانه در طول مدت عِدّه داده است، حسّ تفکر در او برانگیخته مى شود و این کار در بهبود روابط او با شوهر کاملاً مؤثر است و لذا در آیه یک از سوره «طلاق» مى خوانیم که: «لَاتُخْرِجُوهُنَّ مِنْ بُیُوتِهِنَّ... لَاتَدْرِی لَعَلَّ اللَّهَ یُحْدِثُ بَعْدَ ذلِکَ أَمْراً»؛ (آنان را از منزلشان خارج نسازید... چه مى دانید شاید خدا گشایشى رساند و صلحى پیش آید). غالباً بخاطر آوردن لحظات گرم و شیرین زندگى قبل از طلاق کافى است که مِهر و صمیمیتِ از دست رفته را باز آورد و فروغ ضعیف گشته محبت را تقویت کند.

عِدّه وسیله حفظ نسل
یکى دیگر از فلسفه هاى «عِدّه» روشن شدن وضع زن از نظر باردارى است. درست است که یک بار دیدن عادت ماهیانه معمولاً دلیل بر عدم باردارى زن است؛ ولى گاه دیده شده که زن در عین باردارى، عادت ماهیانه را در آغاز حمل مى بیند، از این رو براى رعایت کامل این موضوع دستور داده شده که زن سه بار، عادت ماهانه ببیند و پاک شود، تا بطور قطع، عدم باردارى از شوهر سابق روشن گردد و بتواند ازدواج مجدد کند.(1)،(2)

پی نوشت:
(1). تفسیر نمونه، مکارم شیرازى، ناصر، دار الکتب الإسلامیة، تهران، 1374 شمسی، چاپ: اول، ج 2، ص 159.
(2). گردآوری از کتاب: یکصد و هشتاد پرسش و پاسخ‏، مکارم شیرازى، ناصر، تهیه و تنظیم: حسینى، سید حسین، دار الکتب الاسلامیة، تهران، ‏1386 شمسی، ‏چاپ: چهارم‏، ‏ص 503.