پاسخ اجمالی:
بین «ربا» و «مضاربه» که در اسلام مشروع شمرده شده است دو فرق اساسی وجود دارد؛ اول اینکه در مضاربه احتمال سود و زیان برای هر دو طرف هست؛ یعنى سرمایه گذار و کارگزار هر دو در سود و زیان سهیم هستند، در حالی که در ربا تمام زیان ها متوجه وام گیرنده و تمام سود برای رباخوار است. دوم اینکه مضاربه کارى معقول و منطقى است؛ زیرا در طریق خدمت به جامعه قرار مى گیرد و در کارهاى تولیدى و صنعتى و زراعى و امثال آن استفاده می شود، در حالى که در «ربا» رباخوار فقط به فکر منافع شخصی اش است.

پاسخ تفصیلی:
ممکن است گفته شود یکی از دلایل تحریم ربا، سود باد آورده و بدون زحمت است که به دست رباخوار می آید درحالیکه بعضى از کارهاى مشروع در اسلام، مثل «مضاربه» نیز مانند ربا درآمدى بدون دلیل است؛ چون سرمایه گذار هیچ زحمتى نمى کشد و فقط با استفاده از سرمایه خود سود مى برد، همانند رباخواران که زحمتى متحمل نمى شوند و پیوسته سود مى برند. 

در جواب این شبهه باید گفت: اگر سرمایه مورد استفاده در مضاربه مشروع باشد و در راه مشروع نیز بکار گرفته شود و طبق قرارداد مضاربه معامله و تجارت انجام گیرد، فرق روشنى با ربا دارد؛ زیرا

اولا: در مضاربه، احتمال سود و زیان هر دو طرف هست؛ یعنى سرمایه گذار و کارگزار (عامل) هر دو در سود و زیان سهیم هستند. در حالى که در ربا تمام زیان ها متوجّه وام گیرنده و تمام سود از آن رباخوار است.

 ثانیاً: مضاربه کارى معقول و منطقى است؛ زیرا در طریق خدمت به جامعه قرار مى گیرد و در کارهاى تولیدى و صنعتى و زراعى و امثال آن استفاده می شود، در حالى که رباخوار فقط به فکر منافع شخصی اش است. بنابراین مقایسه این دو با هم به هیچ وجه صحیح نیست.

منبع: ربا و بانکدارى اسلامى‏، مکارم شیرازى، ناصر، تهیه و تنظیم: علیان نژادى، ‏ابوالقاسم، مدرسه امام على بن ابى طالب(علیه السلام)، قم‏، 1380 شمسی، چاپ اول‏، ص 33.

پرسش های مرتبط:

چرا قرآن کریم «ربا» را از مصادیق «ظلم» برشمرده است؟

اینکه در روایات آمده «ربا» مصداق «اکل مال به باطل» است یعنی چه؟

نقش «ربا» در تضعیف «عواطف انسانی» و «اخلاق اجتماعی» چگونه ارزیابی می شود؟

«ربا» چه نقشی در تضعیف و کاهش تلاش و کوشش های سالم اقتصادی در جامعه دارد؟

آیا می توان یکی از دلایل فساد و بطلان «ربا» را منافات آن با فلسفه پیدایش پول دانست؟