پاسخ اجمالی:
«تجسس» پیامدهای بسیار بدی در زندگى فردى و اجتماعى دارد. تجسس در حریم شخصی دیگران، سبب نفرت، کینه توزى و عداوت آنها مى شود، زیرا جستجوگر را متجاوز، بى شرم و بى شخصیت مى دانند. علاوه بر اینکه بیشتر مردم داراى عیوبى هستند که اگر مستور بماند مى توانند با هم زندگى کنند. از سوى دیگر، بسیارى از مردم سعى مى کنند با مقابله به مثل، اسرار و عیوب پنهانی جستجوگر را بر ملا سازند. امام علی(ع) در حدیثی می فرماید: «کسى که اسرار همسایه خود را تفتیش کند، پرده اسرار او پاره مى شود».

پاسخ تفصیلی:
جستجو در کار دیگران پیامدهای بسیار منفى در زندگى فردى و اجتماعى دارد. زیرا از یک سو، سبب نفرت مردم از شخص جستجوگری که به حریم زندگى و اسرار شخصى آنها هجوم برده است، مى شود. هیچ کس تحمل نمى کند که دیگرى در زندگى خصوصى او دخالت کرده و یا در پى کشف اسرار او باشد، چنین کسى را متجاوز، بى شرم و بى شخصیت مى دانند، و مردم از او سخت متنفرند. از این رو، ممکن است این حدیث که «افراد جستجوگر بر اسرار عیوب مردم بدون دوست مى مانند»، اشاره به این مطلب باشد.

از سویى دیگر، غالب مردم داراى نقاط ضعف و عیوبى هستند که چنانچه مستور بماند مى توانند با هم زندگى کنند، بر این اساس، برملا شدن عیوب پنهانى سبب بدبینى و بى اعتمادى نسبت به یکدیگر خواهد شد، و همین امر شیرازه امور اجتماعى را ازهم مى پاشد. ممکن است حدیث پیشین به این نکته اشاره داشته باشد که تفتیش در حال دیگران سبب بدبینى به یکدیگر و از دست دادن دوستان مى شود. از سویی، جستجو و تفتیش درباره عقائد، اسرار و عیوب دیگران، سبب کینه توزى و عداوت در صحنه اجتماع و گاه منجر به درگیرى هاى شدید مى شود. اگر طالب سلامت جامعه، امنیت و آرامش هستیم، باید به شدت از این امر بپرهیزیم.

از سوى دیگر، بسیارى از مردم در این موارد مقابله به مثل مى کنند، یعنى سعى مى کنند به اسرار زندگى و عیوب پنهانى تفتیش کنندگان پى برده و آنها را بر ملا سازند. امام علی(علیه السلام) در حدیثى مى فرمایند: «مَنْ بَحَثَ عَنْ اَسْرارِ غَیرِهِ اَظْهَرَ اللّهُ اَسْرارَهُ»(1)؛ (کسى که از اسرار دیگران جستجو کند، خداوند اسرار او را فاش مى کند».

ممکن است سخن آن حضرت که می فرمایند: «مَنْ کَشَفَ حِجابَ اَخِیِهِ اِنْکَشَفَ عَوراتِ بِیْتِهِ»(2)؛ (کسى که پرده از اسرار دیگران بردارد، اسرار خانه او فاش خواهد شد). اشاره به همین معنى، یا اشاره به اثر وضعى و مجازات الهى این عمل در دنیا باشد. آن امام بزرگوار در حدیث دیگرى می فرمایند: «مَنْ تَطَّلَعَ عَلى اَسرارِ جارِهِ اِنْتَهَکَتْ اَسْتارُهُ»(3)؛ (کسى که تفتیش از اسرار همسایه خود کند، پرده اسرار او پاره مى شود).

پی نوشت:
(1). غرر الحکم و درر الکلم‏، تمیمى آمدى، عبد الواحد بن محمد، محقق / مصحح: رجائى، سید مهدى‏، دار الکتاب الإسلامی‏، قم،‏ 1410 ق‏، چاپ دوم‏، ص 638، قصار 1144.
(2). همان، ص 639، قصار 1147.
(3). عیون الحکم و المواعظ، لیثى واسطى، على بن محمد، محقق / مصحح: حسنى بیرجندى، حسین‏، دار الحدیث‏، قم‏، 1376 ش، ‏چاپ اول‏، ص 436، الفصل الأول بالمیم المفتوحة بلفظ من.

منبع: اخلاق در قرآن‏، مکارم شیرازى، ناصر، تهیه و تنظیم: جمعى از فضلاء، مدرسه الامام على بن ابى طالب(علیه السلام)، قم‏، 1377 ش،‏ چاپ اول‏، ج 3، ص 351.

پرسش‌های مرتبط:
«تجسس» چه فرقی با «تحسس» دارد؟
شیوه های درمان صفت رذیله «تجسس» چیست؟
در چه مواقعی «تجسس» در امور دیگران مجاز است؟
خداوند چگونه مردم را از «تجسس» در امور یکدیگر نهی کرده است؟
معصومین(علیهم السلام) با چه تعابیری مردم را از «تجسس» در امور یکدیگر نهی کرده اند؟