«استمنا» یا خودارضایى، نوعى انحراف جنسى است که برخى از افراد به آن مبتلا مى شوند و در واقع مى خواهند نیاز جنسى خود را از این طریق تأمین کنند، غافل از اینکه این عمل، هم از نظر شرعى گناه محسوب مى شود و هم پیامدهاى روانى - جسمانى نامطلوبى دارد! البته کسانى که پاى بند به آموزه هاى دینى و اخلاقى نیستند، پیامدهاى نامطلوب آن را - که موجب بیمارى روانى یا کاهش توانایى جنسى مى شود - افسانه تلقى مى کنند و بر این باورند که قرائن علمى، براى تأیید این ادعاها در دست نیست.

استمنا اگر به شکل وسواس گونه در آید و از کنترل فرد خارج شود، به عنوان علامتى از یک اختلال هیجانى محسوب مى شود. اما شواهد نشان مى دهد کسانى که به این انحراف جنسى مبتلا شده اند، با مشکلات فراوانى در حیطه هاى گوناگون زندگى مواجه هستند.

پیامدهاى خودارضایى:
آسیب هاى ناشى از خودارضایى به گونه هاى مختلفى تقسیم پذیر است که به اختصار بعضى از آنها اشاره مى شود:

یک. آسیب هاى جسمانى
یکى از روش هاى شناخت پیشرفت بیمارى ها در پزشکى، مرحله بندى علایم بیمارى است. بر این اساس، بر حسب عوارض ایجاد شده در بیمار مبتلا به خودارضایى، سه مرحله بیان شده است:

1. مرحله مشکل ساز؛ در افرادى که مدتى است گرفتار خودارضایى شده اند، زودرس ترین عوارض ناشى از خودارضایى عبارت است از:
الف. خستگى و کوفتگى،
ب. عدم تمرکز حواس،
ج. ضعف حافظه،
د. استرس و اضطراب.

2. مرحله گرفتارى شدید؛ بروز علایم زیر در فرد گرفتار، نشان دهنده آن است که شدت ابتلاى وى یا مدت آن، بیش از مرحله اول است و در نتیجه عوارض شدیدترى ظاهر شده است:
الف. خستگى و کوفتگى شدید،
ب. نوسان خلق یا تغییرات سریع خلقى،
ج. حساسیت بیش از حد و زودرنجى،
د. کمردرد،
ه . نازک شدن موها،
و. ناتوانى جنسى زودرس در جوانى،
ز. بى خوابى یا بدخوابى و مشکلات مشابه،

3. مرحله گرفتارى بسیار شدید یا حالت اعتیاد؛
الف. خستگى و کوفتگى بسیار شدید،
ب. ریزش شدید موها،
ج. تارشدن دید چشم ها،
د. وز وز گوش،
ه . انزال زودرس و غیرارادى یا خروج منى به صورت قطره قطره،
و. درد کشاله ران و ناحیه تناسلى،
ز. دردهاى قولنجى در ناحیه لگن و استخوان دنبالچه.

نحوه پیدایش عوارض:
در دانش پزشکى، روند پیدایش علایم یک بیمارى و چگونگى بروز عوارض و نشانه هاى کلینیکى، در شناخت هر چه بیشر آن بسیار مهم است و مى تواند پزشک را در تشخیص و درمان بهتر بیمارى و مریض را در پیشگیرى کمک کند. به این دلیل مناسب است درباره نحوه پیدایش برخى از عوارض خودارضایى بیشتر توضیح داده شود تا خواننده با روند پیدایش این عوارض، یا به اصطلاح پاتوفیزیولوژى آن آشنا شود:

1. خستگى و کوفتگى: انقباض شدید و یک مرتبه تمام عضلات بدن در جریان انزال (ارگاسم یا اوج لذت جنسى)، باعث مصرف سریع مواد غذایى ذخیره شده در عضلات و به طور عمده کاهش گلیکوژن (ماده اصلى لازم براى تولید انرژى عضلانى) مى شود. خستگى عضلانى تقریباً با سرعت تهى شدن عضلات از گلیکوژن رابطه مستقیم دارد و هرچه این سرعت بیشتر باشد خستگى بیشتر است خودارضایى، به علت انقباض هاى مکرر عضلات بدن، ذخایر گلیکوژن عضلات به سرعت تمام مى شود و خستگى و کوفتگى همیشه از عوارض بدیهى آن است.

2. ریزش مو: خودارضایى به تدریج با تغییرات هورمونى و شیمیایى که در بدن ایجاد مى کند، باعث افزایش هورمون جنسى مردانه؛ یعنى تستوسترون به دى هیدروتستوسترون مى شود که از عواقب بالا بودن ماده DHT در خون، ریزش موها و تاسى و بزرگ شدن پروستات و عوارض ناشى از آن در پیرى است.

3. خودارضایى مکرر باعث تحریک بیش از حد سیستم عصبى پاراسمپاتیک و افزایش تخلیه استیل کولین از انتهاى این رشته ها در مغز مى گردد که این خود باعث پاره اى از عوارض جسمانى و روانى، چون حواس پرتى، کمى حافظه، عدم تمرکز حواس، سیاهى رفتن چشم و در نهایت تارى دید مى شود. تمام این علامت ها ناشى از تغییر تعادل میزان مواد شیمیایى موجود در مغز است که بین سلول هاى عصبى رد و بدل مى شود و انتقال پیام هاى مختلف را بر عهده دارد.

برخى نیز بر این عقیده اند که علت بروز اختلالات مغزى (مانند حواس پرتى، عدم تمرکز حواس و کاهش حافظه)؛ ناشى ازظرفیت عظیمى از انرژى بدن است که درهربار انزال، تخلیه شده و هدر مى رود؛ زیرا مایع منى حاوى مقدار بسیار زیادى  DNA(هسته 400-300 اسپرمى که در هر انزال خارج مى شود)،  RNAآنزیم ها، پروتئین ها، مواد قندى، لسیتین، کلسیم، فسفر، نمک هاى بیولوژیک، تستوسترون و... است. این ذخایر عظیم انرژى - که باید در بدن براى رشد و تقویت بخش هاى مختلف مورد استفاده قرار گیرد - بیهوده و به طور مکرر، از بدن خارج مى شود و هر کدام عوارضى را به دنبال مى آورند.

براى مثال از آنجا که سلول هاى خونى و پلاکت ها در مغز استخوان ها تولید مى شود و به تکامل نهایى مى رسد و براى تولید آنها نیز انرژى بسیار زیادى مورد نیاز است؛ در افراد گرفتار خودارضایى، تکامل مغز استخوان و در نتیجه تولید سلول هاى خونى با مشکل مواجه شده و منشأ کم خونى، ضعف و خستگى همچنین دفع فسفر و لیستین بیش از حد از طریق انزال هاى مکرر، باعث کاهش ذخایر این مواد مى شود که مواد حیاتى براى سلامتى سلول هاى عصبى هستند و در نتیجه اختلال عملکرد سیستم عصبى، مانند حواس پرتى، عدم تمرکز حواس و... بروز خواهد کرد.

دو. آسیب هاى روحى و روانى
ضعف حافظه و حواس پرتى، اضطراب، منزوى شدن و گوشه گیرى، افسردگى، بى نشاطى و لذت نبردن از زندگى، پرخاشگرى، بداخلاقى و تندخویى؛ کسالت دائمى و ضعف اراده، احساس حقارت، عدم اعتماد به نفس، احساس گناه و عذاب وجدان، برون دادهاى روانى و روحى خودارضایى است.

سه. آسیب هاى اجتماعى
ناسازگارى خانوادگى، بى میل شدن به همسر و ازدواج، ناتوانى در ارتباط با جنس مخالف و همسر، احساس طرد شدن، از بین رفتن عزّت، پاکى، شرافت و جایگاه اجتماعى، دیر ازدواج کردن و لذت نبردن از زندگى مشترک از آسیب هاى، اجتماعى خودارضایى است[1].

چهار. آسیب هاى معنوى و اخروى
هیچ یک از آسیب هاى پیش گفته، به اهمیت آسیب هاى معنوى نیست؛ زیرا آسیب هاى معنوى، جان و دل و به عبارت دیگر کنه حقیقت وجود آدمى را تباه مى سازد.

خودارضایى از نظر دین یک گناه است و به تعبیر قرآن زنگار بر دل مى نهد: «کلاّ بَلْ رانَ عَلى قُلُوبِهِمْ ما کانُوا یَکسِبُونَ»؛ «چنین مباد! بلکه اعمال (ناشایست) دل هاى آنان را زنگار زده است»[2].

زنگ یا زنگار در اشیاى مادى، همان چیزى است که روى فلزات و اشیاى قیمتى مى نشیند و معمولاً نشانه پوسیدن و از بین رفتن شفافیت و درخشندگى آن و در نهایت ضایع شدن و از بین رفتن آن است.

علامه طباطبایى در تفسیر المیزان مى فرماید: از آیه شریفه سه نکته استفاده مى شود:
1. اعمال زشت، نقش و صورتى به نفس و روح انسان مى دهند؛
2. این نقش و صورت خاص، مانع آن است که نفس آدمى حق و حقیقت را درک کند؛
3. نفس آدمى به حسب طبع اولیه اش صفا و جلایى دارد که با داشتن آن، حق را آن طور که هست درک مى کند[3].

همچنین آسیب هاى معنوى جهان گذران را در مى نوردد و اگر اصلاح نگردد، حیات جاودان آدمى را در معرض تباهى و شوربختى قرار مى دهد. از این رو در نصوص دینى نسبت به آن هشدارهاى لازم داده شده است.

پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله)  در این باره مى فرماید: «با سه گروه خداوند در روز قیامت سخن نمى گوید و پاکشان نمى خواند و عذابى دردناک دارند ؛ از آن سه اند، خودارضایى کننده و کسى که لواط دهد»[4].

در روایت دیگرى امام صادق (علیه السلام)  خودارضایى را گناه عظیم و مورد نهى الهى معرفى فرموده است[5].

راه هاى درمان:
1. نخستین گام براى درمان این عادت شوم، اعتقاد و ایمان به درمان پذیرى آن و دورى از یأس و نا امیدى است. اما رسیدن به نتیجه و ایجاد هر گونه تغییر و دگرگونى، نیازمند گذشت زمان، انتخاب راه صحیح و به کارگیرى دقیق دستورها است. البته ترک عادت نامطلوب، در زمان کوتاه - بدون راهنماى کار آزموده و دلسوز - امکان ندارد. از همه اینها مهم تر، اراده و خواست فرد، نقش کلیدى و محورى ایفا مى کند.

درمان و چاره جویى باید منطبق بر خواست فرد باشد؛ زیرا تا وقتى او نخواهد، مى توان با قاطعیت گفت که درمان نخواهد شد. بنابراین بیمار اگر بخواهد، مى تواند بر بیمارى اش غلبه کند و جمله معروف «خواستن توانستن است»، عین حقیقت است. اراده همچون نهالى است که باید آن را پرورش داد تا به مرحله خود شکوفایى و ثمر دهى برسد؛ به عبارت دیگر، اراده تقویت شدنى و پرورش یافتنى است و راه پرورش و تقویت آن این است که برخلاف میل خود، اندک اندک به مقابله با این عادت شوم برخیزد تا پس از مدتى لذت توانستن را بچشد[6].

2. تلاش براى تقویت اراده از گام هاى مهم در امر بهبود است. نگویید اراده از ما سلب شده است!
ممکن است اراده انسان ضعیف شود؛ ولى هیچ گاه از بین نمى رود. نشانه اینکه هنوز اراده باقى است، این است که شخص این عمل را در حضور دیگران و در هر شرایطى انجام نمى دهد.
براى تقویت اراده، راه هاى زیادى پیشنهاد شده که از جمله آنها تلقین به خود است[7].
ویکتور پوشه - روان شناس فرانسوى - مى گوید: «افراد مبتلا به این عادت شوم، هر روز به دفعات مختلف با تمرکز فکر به خود بگویند: «من به خوبى قادرم این عادت بد را از خود دور کنم، من قادرم». تکرار این عبارت ساده، اثر عجیبى در تقویت اراده و روحیه دارد».
پل ژاگو بر آن است که: «تلقین، قبل از خواب نیز مؤثر است»[8].

3. سعى شود شکم به هنگام خواب، بیش از حد معمول پر نباشد.

4. از پوشیدن لباس هاى تنگ و چسبان اجتناب گردد.

5. از نگاه کردن به مناظر، فیلم ها و تصاویر تحریک کننده، خوددارى شود و شخص به محض مواجهه با این امور، چشم خود را بسته و یا به زمین یا آسمان نگاه کند.

6. از شنیدن و خواندن مباحث و مطالب جنسى و حتى شوخى هاى تحریک کننده و فکر کردن در این امور، دورى شود.

7. از خوردن مواد غذایى محرک، (مانند خرما، پیاز، فلفل، تخم مرغ، گوشت قرمز و غذاهاى پرچرب) اجتناب و به میزان ضرورت اکتفا شود.

8. قبل از خواب مثانه تخلیه شود.

9. از نوشیدن افراط گونه آب و مایعات پرهیز شود (به خصوص شب ها و قبل از خوابیدن).

10. هیچ گاه نباید به بدن عریان خود نگاه کرد.

11. از دست ورزى با اندام جنسى، باید اجتناب نمود و در هیچ شرایطى، نباید دست ورزى کرد!

12. هرگز نباید به رو خوابید.

13. به منظور تخلیه انرژى زاید بدن، به طور منظم و زیاد باید ورزش کرد.

14. هیچ گاه نباید بى کار بود؛ شخص باید براى اوقات فراغت خود، برنامه داشته باشد و آن را با مطالعه ورزش، زیارت، عبادت و... پر کند.

15. هرگز در مکانى خلوت و تنها و دور از نظر دیگران نباید بمانید.

16. هرگاه شخص مورد هجوم افکار جنسى واقع شد، باید بلافاصله از مکان خلوت و دور از نظر دیگران خارج شود و خود را به کارى سرگرم کند. در این زمینه گفت و گو با دوستان، مشارکت در عبادت هاى جمعى (مانند جلسات دعا، نماز جماعت و...) بسیار مفید است.

17. هفته اى یکى دو روز، روزه مستحبى مفید است و اگر شخص توان آن را ندارد، میزان صرف غذا را کاهش و فاصله هر وعده غذا را افزایش دهد و یا تعداد دفعات غذا را کاهش داده و به حداقل خوراک اکتفا کند.

18. از سخن گفتن ملایمت آمیز، شوخى و خنده با نامحرمان خوددارى کرده و از نرمى و لینت در کلام اجتناب ورزید.

 19. هیچ گاه نباید با نامحرم و جنس مخالف، در مکان خلوت و دور از نگاه دیگران باقى ماند (حتى براى آموزش و...).

20. قرآن بخوانید و درباره معانى آیات آن فکر کنید.

21. باید همیشه براى ذهن و فکر خود، محتواى مطلوب و موضوع مناسب داشته باشید.

22. منشأ این مشکل، عدم پاسخ صحیح و مناسب به یکى از نیازهاى واقعى انسان است که باید به طور طبیعى و صحیح (ازدواج) ارضا و تأمین شود. اما اگر به شکل صحیح تأمین نشود شخص دچار خطا و گناه خواهد شد که عواقب سوء آن نیز دامن گیر او مى شود. بنابراین در صورت امکان با کم کردن سطح توقعات و انتظارات، باید براى ازدواج اقدام کرد؛ چرا که بهترین راه حل ازدواج است.

23. از کردارهاى پیشین خود، باید توبه کرد. خداوند توبه کاران را مى بخشد. توبه و اطمینان از قبول توبه، بزرگ ترین عامل تقویت و دلگرمى براى آغاز حرکتى نو است. گناه هر چه باشد، نباید احساس بى ارزشى و ناامیدى به فرد دست دهد، بله! گناه ناراحتى و عذاب وجدان دارد؛ لکن به مفهوم پایان فرصت ها و انتهاى راه و نابودى نیست. کسى که از صمیم دل رجوع کند و تصمیم قاطع بر جبران لغزش بگیرد، محبوب درگاه خداوند است: «إِنَّ اللّهَ یُحِبُّ التَّوّابِینَ»[9]؛ چه عاملى از این کارسازتر که شخص گنه کار، احساس کند در صورت توبه، خداوند او را دوست دارد و در نظر خداوند چنان است که گویى گناهى مرتکب نشده است.

امام باقر (علیه السلام) در این باره مى فرماید: «التائب من الذنب کمن لاذنب له»[10]؛ «توبه کننده مانند کسى است که اصلاً گناه نکرده است».

«توبه» یعنى شروع زندگى پاک و سازنده و حرکت در نور و روشنایى. اگر شخص از گناه خویش مى ترسد، باید از بالاترین گناه (یأس و نومیدى) بترسد.

در پایان بار دیگر تأکید کنیم که اگر کسى بخواهد و اراده اى جدى بر ترک این عمل داشته باشد، مطمئنا موفق مى شود، فقط شرط اساسى آن داشتن اراده اى محکم است علاوه بر این مى توان با مطالعه تجربه هاى موفق افرادى که مدت ها با این معضل دست و پنجه نرم مى کردند و به خاطر عدم شناخت کافى یا جدى نگرفتن راه مقابله با آن و یا به هر دلیل دیگرى گرفتار این رفتار ناپسند بوده اند، این احساس را در خود تقویت کرد که واقعا خواستن توانستن است، زیرا در مسیر مبارزه با این گناه، احساس ضعف و سستى کردن آفتى بزرگ است[11].

پی‌نوشت:
[1]. جهت آگاهى بیشتر نگا: على قائمى، خانواده و مسائل جنسى کودکان، تهران: انتشارات انجمن اولیا و مربیان جمهورى اسلامى ایران، چاپ دهم، 1376.
[2]. مطففین 83 آیه 14.
[3]. سیدمحمدحسین طباطبایى، تفسیر المیزان، ترجمه سیدمحمدباقر موسوى همدانى تلخیص، قم: دفتر انتشارات اسلامى، ج20، ص385.
[4]. همان، ح 19049.
[5]. همان، ح 19050.
[6]. مؤسسه پژوهشى فرهنگى اشراق، خودارضایى یا ارضاى انحرافى جنسى، ص 29-30.
[7]. جهت آگاهى بیشتر نگا: پرسش ها و پاسخ هاى برگزیده، دفتر هفتم، ویراست جدید، پرسش 46، قم، نشر معارف.
[8]. همان، ص 34 ؛ جهت آگاهى بیشتر نگا: پرسش ها و پاسخ هاى برگزیده، دفتر هفتم، ویراست جدید پرسش شماره 46، قم، نشر معارف.
[9]. بقره 2، آیه 222.
[10]. اصول کافى، ج2، ص 435.
[11]  1. www.Porseman.org

منبع: اختلالات رفتارى، ابوالقاسم بشیرى؛ نهاد نمایندگى مقام معظم رهبرى در دانشگاه ها، قم: دفتر نشر معارف، 1387.

پرسش‌های مرتبط: