معاویه براى پیشبرد اهداف خویش عقیده جبر را میان مسلمانان ترویج مى کرد. نقل شده است که معاویه مى گفت: «عمل و کوشش هیچ نفعى ندارد، چون همه کارها به دست خداوند است».(1)

این سخن معاویه نه از روى اعتقاد، بلکه براى تحمیل خلافت خود بر مردم بود; چنان که از او نقل شده است که مى گفت:
«هذِهِ الْخِلافَةُ أَمْرٌ مِنَ اللّهِ وَ قَضاءٌ مِنْ قَضاءِ اللّهِ»؛ (خلافت من یکى از فرمان هاى خداست و از قضا و قدر پروردگار مى باشد!).(2)

در واقع ترویج این عقیده براى جلوگیرى از اعتراض و قیام مردم بود. بدین معنا که آنچه امروز اتّفاق مى افتد، خواست خداست و مقاومت در برابر قضا و قَدَر الهى بى فایده است.

معاویه با این ترفند، بذر سستى و بى اثر بودن تلاش هاى معترضانه را در جامعه منتشر مى ساخت و آن ها را وادار به پذیرش کارهاى خلاف خویش مى کرد.

پی نوشت:
(1). حیاة الصحابة، ج 3، ص 529 (به نقل از تاریخ سیاسى اسلام، ج 2، ص 410).
(2). مختصر تاریخ دمشق، ج 9، ص 89. وى همچنین در برابر مخالفت عایشه با زمامدارى یزید در سال 56 هجرى در مدینه، به وى گفت: «إِنَّ أَمْرَ یَزِیدَ قَضاءٌ مِنَ الْقَضاءِ، وَ لَیْسَ لِلْعِبادِ الْخِیَرَةُ مِنْ أَمْرِهِمْ»; (ماجراى زمامدارى یزید قضاى حتمى است که بندگان در این ارتباط از خود اختیارى (در مخالفت) ندارند). (تاریخ یعقوبى، ج 2، ص 60).

منبع: عاشورا ریشه‏ها، انگیزه‏ها، رویدادها، پیامدها، سعید داودی ومهدی رستم نژاد،(زیر نظر آیت الله العظمى ناصر مکارم شیرازى) ، امام على بن ابى طالب علیه السلام‏ ، قم‏ ، 1388 ه. ش‏ ، ص 178.

پرسش های مرتبط:
چه عواملى باعث سوء استفاده از مسئله جبر و اختیار شده است؟
اعتقاد به جبر و اختیار از کجا سرچشمه می‌گیرد؟
آیا قوانین و سنت های پایدار در حوادث تاریخی مستلزم جبر نیستند؟
أمر بین الأمرین به چه معناست؟
عقیده به «سرنوشت» از کجا بوجود آمد؟
چه دلیلى بر آزادى اراده و اختیار انسان وجود دارد؟
چه آیاتى در قرآن دلالت بر مختار بودن معصوم مى کند؟
دیدگاه فقهاى شیعه در مورد اختیارى بودن عصمت براى معصوم چیست؟