با توجّه به یک نکته، پاسخ این ایراد روشن مى شود، و آن این که: منظور از وجود قواعد و سنّت هاى کلّى آن است که، اعمال افراد و جامعه هاى انسانى که از روى اراده و اختیار آنها سر مى زند بازتاب هاى قهرى دارد.

مثلا اقوام مقاوم و آگاه و پرتلاش پیروز هستند، و افراد پراکنده و سست و ناآگاه محکوم به شکست و این یک سنّت تاریخى است.

آیا این قاعده کلّى مفهوم اش مجبور بودن انسان در چنگال حوادث تاریخى است؟ یا تأکیدى است بر تأثیر و نفوذ اراده انسان در سرنوشت او؟!

این درست به آن مى ماند که بگوییم: اگر کسى غذاى مسمومى را بخورد بیمار یا تلف مى شود؛ این قاعده کلّى به صورت یک اثر قهرى است و هرگز منافاتى با اصل اراده و اختیار انسان ندارد

منبع: پیام قرآن، مکارم شیرازی، ناصر، دارالکتب الاسلامیه، تهران 1386 شمسی، چاپ نهم، ج ،1 ص 179.

پرسش های مرتبط:
چه عواملى باعث سوء استفاده از مسئله جبر و اختیار شده است؟
اعتقاد به جبر و اختیار از کجا سرچشمه می‌گیرد؟
أمر بین الأمرین به چه معناست؟
عقیده به «سرنوشت» از کجا بوجود آمد؟
چه دلیلى بر آزادى اراده و اختیار انسان وجود دارد؟
هدف معاویه از ترویج عقیده جبر در جامعه چه بود؟
چه آیاتى در قرآن دلالت بر مختار بودن معصوم مى کند؟
دیدگاه فقهاى شیعه در مورد اختیارى بودن عصمت براى معصوم چیست؟