اگر کسی امر به معروف و نهی از منکر را به طور کلی رها کند، به تدریج بی تفاوتی در زندگی او حاکم می شود و چنین شخصی از حیات سعادتمند محروم می شود.
امیرالمؤمنین(علیه السلام) فرمود:
«مَنْ تَرَکَ إِنْکَارَ الْمُنْکَرِ بِقَلْبِهِ وَ لِسَانِهِ (وَ یَدِهِ) فَهُوَ مَیِّتٌ بَیْنَ الْأَحْیَاءِ»؛[۱] «آن کس که زشتی ها را در دل و به وسیله دست و زبانش انکار نکند، مرده ای است میان زندگان!»
درحالی که قرآن کریم در آیات متعددی حیات حقیقی را تنها در پرتو ایمان و عمل صالح به می داند.[۲] خداوند می فرماید:
«مَنْ عَمِلَ صالِحاً مِنْ ذَکَرٍ أَوْ أُنْثی وَ هُوَ مُؤْمِنٌ فَلَنُحْیِیَنَّهُ حَیاهً طَیِّبَه»؛[۳]«هر کس کار شایسته ای انجام دهد، خواه مرد باشد یا زن، در حالی که مؤمن است، او را به حیاتی پاک زنده می داریم»
بنابراین ترک امر به معروف و نهی از منکر به طور کلی و در یک سیر تدریجی انسان را از حیات طیبه و راستین محروم می کند.[۴]

عدم استجابت دعا
هنگامی که امر به معروف و نهی از منکر متروک شود و مردم به آن توجهی نکنند دعایشان مستجاب نمی شود.[۵]
امام علی(علیه السلام) فرمود:
«امر به معروف و نهی از منکر را ترک نگویید و اگر آن را ترک گفتید: «تدعون فلا یستجاب لکم»؛[۶] «دعا می کنید ولی دعایتان به اجابت نمی رسد».

شریک گناه
چنانچه شخصی عمل منکر و زشتی را مشاهده کند که از فرد یا افرادی سرمی زند، و با این امیرمؤمنان علی(علیه السلام) جهت تبیین این مسئله با اشاره به داستان قوم ثمود و پی نمودن ناقه صالح فرموده اند:
«ناقه ثمود را فقط یک نفر پی کرد، ولی عذاب الهی همه را فرا گرفت، چون همه بدین عمل راضی بودند».[۷]
بنابراین هر کس با عده ای در رفتارشان موافق باشد و به اعمال آنها رضایت دهد، اگر چه در عمل آنها را یاری نکند، از آنان محسوب می شود و رضایت قلبی او نسبت به فعل گناه، و اظهار ناراحتی نکردن در برابر منکر، به معنای رضایت به گناه آنان است، او را نزد خدا شریک جرم معصیت کاران قرار می دهد.
«مَنْ لَهُ جَارٌ وَ یَعْمَلُ بِالْمَعَاصِی فَلَمْ یَنْهَهُ فَهُوَ شَرِیکُه »؛[۸] «هر کس همسایه ای دارد که اهل معصیت است و او را نهی نمی کند، در گناه او شریک است».

مبارزه علنی با خداوند متعال
کمتر معصیتی در دین اسلام یافت می شود که در حکم مبارزه و دشمنی علنی با خداوند متعال به حساب آید و گناه ترک امر به معروف و نهی از منکر از جمله ی این معدود موارد می باشد.
«… إِذَا رَأَی الْمُنْکَرَ فَلَمْ یُنْکِرْهُ وَ هُوَ یَقْوَی عَلَیْهِ فَقَدْ أَحَبَّ أَنْ یُعْصَی اللَّهُ وَ مَنْ أَحَبَّ أَنْ یُعْصَی اللَّهُ فَقَدْ بَارَزَ اللَّهَ بِالْعَدَاوَه…»؛[۹] «…هرگاه کسی منکر را مشاهده کند و آن را انکار ننماید در حالی که قدرت بر انکار دارد، در حقیقت دوست دارد که معصیت خدا شود و کسی که دوست داشته باشد که معصیت خدا شود آشکارا به دشمنی خدا برخاسته…»[۱۰]

پیامدهای اجتماعی:
از آنجا که مهم ترین ثمره امر به معروف ترویج اخلاق و فرهنگ دینی در جامعه اسلامی و حفظ ان از آفات گوناگون است، مهم ترین پیامدهای منفی ترک این وظیفه آسیب ها و آفات فراوان اجتماعی است:[۱۱]

دوری از رحمت الهی
خداوند متعال در قرآن کریم می فرماید:
«لُعِنَ الَّذینَ کَفَرُوا مِنْ بَنی  إِسْرائیلَ عَلی  لِسانِ داوُدَ وَ عیسَی ابْنِ مَرْیَمَ ذلِکَ بِما عَصَوْا وَ کانُوا یَعْتَدُونَ * کانُوا لایَتَناهَوْنَ عَنْ مُنکَرٍ فَعَلُوهُ لَبِئْسَ ما کانُوا یَفْعَلُون»؛[۱۲]«از بنی اسرائیل آنان که کافر شدند، بر زبان داوود و عیسی بن مریم لعن و نفرین شدند، این بدان جهت بود که گناه می کردند و تجاوز می نمودند. آنها از منکراتی که انجام می دادند یکدیگر را نهی نمی کردند. چه بدکاری پیشه ساخته بودند».
با توجه به آیه شریفه روشن می شود که هم آنان که مرتکب گناه می کردند از رحمت الهی دور شده «ملعون و مطرود» هستند و هم آنان که توانایی بازداشتن نهی را دارند ولی نهی نمی کنند.[۱۳] امیر مؤمنان علی(علیه السلام) فرمود:
«فَإِنَّ اللَّهَ سُبْحَانَهُ لَمْ  یَلْعَنِ  الْقَرْنَ  الْمَاضِیَ [الْقُرُونَ الْمَاضِیَهَ] بَیْنَ أَیْدِیکُمْ إِلَّا لِتَرْکِهِمُ الْأَمْرَ بِالْمَعْرُوفِ وَ النَّهْیَ عَنِ الْمُنْکَرِ»؛[۱۴] «خداوند مردم گذشته را لعن نکرد و از رحمت خود دور نساخت مگر به جهت آن که امر به معروف و نهی از منکر را ترک کردند».

عذاب فراگیر
یکی از عواقب ترک امر به معروف و نهی از منکر که در آیات و روایات مکرّر، یادآوری شده است، مسئله عذاب و هلاکت بر امتی است که این فریضه الهی را ترک گفته باشند.شند.
«إِذَا أُمَّتِی تَوَاکَلَتِ  الْأَمْرَ بِالْمَعْرُوفِ  وَ النَّهْیَ عَنِ الْمُنْکَرِ فَلْتَأْذَنْ بِوِقَاعٍ مِنَ اللَّهِ تَعَالَی»؛[۱۵] «زمانی که امت من امر به معروف و نهی از منکر را به یکدیگر واگذارند، (یعنی هر کس سکوت کند به انتظار اینکه گروهی خاص و یا دیگران امر به معروف و نهی از منکر کند و در نتیجه هیچ کس قیام نکند) باید آماده پذیرش عذاب و هلاکت خداوند باشند».
امام سجاد(علیه السلام) در این باره فرموده اند:
«وَ الذُّنُوبُ الَّتِی تُنْزِلُ الْبَلَاءَ تَرْکُ إِغَاثَهِ الْمَلْهُوفِ وَ تَرْکُ  مُعَاوَنَهِ الْمَظْلُومِ  وَتَضْیِیعُ  الْأَمْرِ بِالْمَعْرُوفِ وَ النَّهْیِ عَنِ الْمُنْکَر»؛[۱۶] «گناهی که سبب فرود آمدن بلا (و معصیت) بر مردم می شود عبارت است از: به فریاد ستمدیده و دلسوخته نرسیدن و به یاری مظلوم نشتافتن و پایمال ساختن امر به معروف و نهی از منکر».

زوال نعمت ها و سلب برکات الهی
یکی از آثار وضعی ترک امر به معروف و نهی از منکر آنر آن  «تا زمانی که مردم یکدیگر را امر به معروف و نهی از منکر کنند و یکدیگر را بر نیکی یاری نمایند، پیوسته در خیر و سعادت به سر خواهند برد، در غیر این صورت برکت ها و خیر الهی از آنان گرفته خواهد شد»[۱۷]

دگرگونی ارزش ها
از خطرناک  «فَکَیف بِکُم اِذا رَأَیتُم المَعرُوف مُنکَراً وَ المُنکر مَعروُفاً؟!»؛[۱۸] «حالتان چون خواهد بود آن گاه که معروف را منکر بدانید و منکر را معروف؟!»
روشن است وقتی به تدریج اوامر و نواهی الهی به فراموشی سپرده می شود.
نسل بعد نسلی نیست که بداند معروف چیست و منکر چیست؟ و سرانجامِ آن، ایجاد تحریف و انحراف در ارزش ها است.[۱۹]

دخالت و سلطه بیگانگان
امیرمؤمنان(علیه السلام) در این باره چنین می فرماید:
«ای مردم! اگر در یاری حق کوتاهی نمی کردید و در از بین بردن باطل سستی نداشتید دیگران بر شما طمع نمی کردند و بر تسلط آنها افزوده نمی شد ولی شما سرگردان شدید مانند سرگردانی بنی اسرائیل. به جان خودم سوگند که پس از من این سرگردانی شما چندین برابر خواهد شد چرا که حق را رها کرده اید»[۲۰]
بارزترین نمونه این مسئله را می توان در تجربه تلخ اندلس دید؛ کشور اسپانیا در جنوب غرب اروپا قرار دارد و از کشورهای حاصل خیز و خوش آب و هوای اروپا است. این کشور در سال ۷۱۱ میلادی به دست مسلمانان فتح شد. سپاه اسلام به فرماندهی طارق بن زیاد از سوی آفریقا حرکت کردند وارد اندلس شدند و با روحیه سلحشوری و شهامتی که داشتند مقاومت مسیحیان را درهم شکستند. این فتح و پیروزی اندلس را در اختیار مسلمانان قرار داد و آن سرزمین یکی از پایگاه های تمدن اسلامی  گردید. در طول این مدت مسیحیان بارها و بارها به نبرد با مسلمانان پرداختند و با تمام تجهیزات به میدان جنگ آمدند ولی هر بار با تحمل ضربه های سخت تر از گذشته مجبور به عقب نشینی شدند و سرانجام با شیوع فساد و انجام منکرات در میان مسلمانان و به ویژه در میان جوانان به هدف خود دست یافتند و آنچه را در طی صدها سال با جنگ و دادن تلفات فراوان به دست نیاوردند در یک زمان کوتاه با تزریق آلودگی های اخلاقی بر پیکر جامعه اسلامی  اندلس مالک شدند. آنان مشروبات الکلی را به میزان زیاد و رایگان در اختیار جوانان مسلمان گذاشتند. دختران فاسد اروپایی را وارد شهرهای مسلمان نشین کردند و در تفریح گاه های عمومی  در کنار جوانان مسلمان قرار دادند و سرانجام پس از رواج عیاشی و بی بند و باری با یک حمله گسترده به حکومت مسلمانان در اسپانیا پایان دادند و سپس به قتل و غارت مسلمانان و تجاوز به ناموس آنها پرداختند و مراکز علم و فرهنگ را به آتش کشیدند.[۲۱]

تسلط اشرار بر جامعه
پیامبر خدا فرمودند:
«لَتَأمُرنّ بالمعروف و لَتَنهُنّ عن المنکر، أو لَیُسَلِّطَنّ اللَّه شرارَکم على خیارِکم»؛[۲۲] «امر به معروف و نهى از منکر کنید، وگرنه خدا بدان شما را بر نیکانتان چیره مى کند، و چون چنین شود، هر چه نیکان دعا کنند خدا مستجاب نخواهد کرد.»
بارزترین نمونه این مسئله را می توان در مسائل اجتماعی دید که مثلاً اگر نسبت به اراذل و اوباش نهی از منکر صورت نپذیرد پس از مدتی چنان قدرتی می یابند که دیگر کسی جرأت برخورد با آنها را پیدا نخواهد کرد و یا اگر در منطقه ای که تازه بدحجابی شروع شده نهی از منکر نکرد کار به جایی می رسد که زنان چادری مورد تمسخر واقع می شوند و دیگر فرزندانمان جرأت نمی کنند وارد دانشگاه ها شوند و حتی این مسئله در خصوص مسائل سیاسی هم مصداق دارد مثلاً اگر نسبت به کاندیداهایی ناصالح و ناکارآمد که در انتخابات شرکت می کنند مردم را نهی از منکر نکرد این امر باعث می شود تا چند سال چنین افرادی بر جامعه مسلط شوند و مشکلات فراوانی را برای مردم و کشورمان فراهم نمایند.

پی نوشتها:
[۱] – وسائل الشیعه، ج ۱۶، ص ۱۳۲
[۲] – المیزان، ج۱۲، ص ۳۴۲
[۳] – نحل (۱۶)، آیه ۹۷
[۴] – آثار امر به معروف و نهی از منکر و پیامدهای ترک آن از دیدگاه نهج البلاغه، اسماعیل ملکوتی‌خواه، مجموعه مقالات همایش ملی نظارت همگانی، خرم‌آباد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد خرم‌آباد، ۱۳۸۷ش، ص۱۱۱- ۱۱۷
[۵] – مرتضی حسینی اصفهانی، امر به معروف و نهی از منکر در اسلام، قم، انتشارات فرهنگ قرآن، ۱۳۷۹ش، سوم، ص ۲۲۰
[۶] – نهج البلاغه، ص ۴۲۲
[۷] – همان، ص ۳۱۹
[۸] – إرشاد القلوب إلى الصواب (للدیلمی)، ج ۱، ص ۱۸۳
[۹] – معانی الأخبار، ص ۲۵۲
[۱۰] – علی اصغر رضوانی، مدینه فاضله در پرتو امر به معروف و نهی از منکر، قم، انتشارات مسجد مقدس جمکران، ۱۳۸۶ش، اول، ص ۳۹
[۱۱] – مرکز تحقیقات اسلامی سپاه، امر به معروف و نهی از منکر، نمایندگی ولی فقیه در سپاه، ۱۳۷۶، سوم، ص ۱۳۱
[۱۲] – مائده (۵)، آیات ۷۸- ۷۹ 
[۱۳] – محمد اسحاق مسعودی، پژوهشی در امر به معروف و نهی از منکر از دیدگاه قرآن و روایات، تهران، سازمان تبلیغات اسلامی، ۱۳۸۷ش، اول، ص ۲۰۴
[۱۴] – نهج البلاغه، ص ۲۹۹
[۱۵] – تهذیب الأحکام (تحقیق خرسان)، ج ۶، ص ۱۷۷
[۱۶] – على  احمدى میانجى، مکاتیب الرسول(صلی الله علیه و آله و سلم) ، ایران؛ قم ، دار الحدیث، ۱۴۱۹ ق، اول، ج ۳، ص ۵۷۴ ؛ بحارالأنوار (ط – بیروت)، ج ۹۷، ص ۹۴ ؛ معانی الاخبار، ص۲۷۱، منبع اولیه.
[۱۷] – «لَا یَزَالُ النَّاسُ بِخَیْرٍ مَا أَمَرُوا بِالْمَعْرُوفِ وَ نَهَوْا عَنِ الْمُنْکَرِ وَ تَعَاوَنُوا عَلَى الْبِرِّ فَإِذَا لَمْ یَفْعَلُوا ذَلِکَ  نُزِعَتْ  عَنْهُمُ  الْبَرَکَات »؛ بحار الأنوار (ط – بیروت)، ج ۹۷، ص ۹۴
[۱۸] – محمدباقر بن محمدتقى مجلسى،  ملاذ الأخیار فی فهم تهذیب الأخبار، قم ، کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی ، ۱۴۰۶ ق، اول، ج ۹، ص۴۶۹ ؛ الکافی (ط – دارالحدیث)؛ ج ۹؛ ص ۴۹۴
[۱۹] – محمد عابدی میانجی، به سوی فردای بهتر، قم، زائر، ۱۳۸۷ش، دوم، ص ۱۰۶
[۲۰] – نهج البلاغه، ص ۲۴۱
[۲۱] – محمد سروش، امر به معروف و نهی از منکر، انتشارات زمزم هدایت، ۱۳۸۶ش، دوم، ص ۱۵۲ 
[۲۲] – الحیاه، ترجمه احمد آرام، ج ۱، ص ۴۱۳

​​​​​​​منبع: پرسش ها و پاسخ های دانشجویی، دفتر پنجاه و هشتم، امر به معروف و نهی از منکر، تدوین: سیدحسن موسوی، نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه ها، دفتر نشر معارف‏، 1394.