پرسش :

شب قدر کدام شب است؟


پاسخ :

پاسخ اجمالی:

با توجه به نزول قرآن در ماه رمضان، شب قدر که شب نزول قرآن است یکی از شب های این ماه می باشد. شبهای اول، هفدهم، نوزدهم، بیست و یکم، بیست و سوم، بیست و هفتم و بیست و نهم احتمال داده شده، اما مشهور در روایات اهل بیت(ع) این است که در دهه آخر ماه رمضان و شب بیست و یکم یا بیست و سوم است. روایات اهل سنت هم بیشتر روى شب بیست و هفتم دور مى زند. در روایتی که می تواند جمع بین روایات باشد، آمده: تقدیر مقدرات در شب نوزدهم، تحکیم آن در شب بیست و یکم، و امضاء در شب بیست و سوم است.

پاسخ تفصیلی:

در این که «لیلة القدر» در ماه «رمضان» است تردیدى نیست؛ چرا که جمع میان آیات قرآن، همین معنى را اقتضا مى کند. از یکسو مى گوید: «قرآن در ماه رمضان نازل شده»(1) و از سوى دیگر مى فرماید: «در شب قدر نازل گردیده».(2)

ولى در این که کدام شب از شب هاى ماه رمضان است؟ گفتگو بسیار است، و در این زمینه تفسیرهاى زیادى شده؛ از جمله: شب اول، شب هفدهم، شب نوزدهم، شب بیست و یکم، شب بیست و سوم، شب بیست و هفتم، و شب بیست و نهم. اما مشهور و معروف در روایات این است که در دهه آخر ماه رمضان و شب بیست و یکم یا بیست و سوم است؛ لذا در روایتى مى خوانیم: در دهه آخر ماه مبارک، پیغمبر اکرم(صلى الله علیه وآله) تمام شب ها را احیا مى داشت و مشغول عبادت بود. و در روایتى از امام صادق(علیه السلام) آمده است: «شب قدر، شب بیست و یکم یا بیست و سوم است». حتى هنگامى که راوى اصرار کرد کدامیک از این دو شب است و پرسید: اگر من نتوانم هر دو شب را عبادت کنم کدامیک را انتخاب نمایم؟! امام(علیه السلام) تعیین نفرمود، و افزود: «مَا أَیْسَرَ لَیْلَتَیْنِ فِیما تَطْلُبُ»؛ (چه آسان است دو شب براى آنچه مى خواهى).(3)

ولى در روایات متعددى که از طرق اهل بیت(علیهم السلام) رسیده است، بیشتر روى «شب بیست و سوم» تکیه شده، در حالى که روایات اهل سنت بیشتر روى «شب بیست و هفتم» دور مى زند.

در روایتى از امام صادق(علیه السلام) نیز نقل شده که فرمود: «أَلتَّقْدِیْرُ فِى لَیْلَةِ الْقَدْرِ تِسْعَةُ عَشَرَ، وَ الاِبْرامُ فِى لَیْلَةِ اِحْدى وَ عِشْرِیْنَ وَ الاِمْضاءُ فِى لَیْلَةِ ثَلاثُ وَ عِشْرِیْنَ»؛ (تقدیر مقدرات در شب نوزدهم، تحکیم آن در شب بیست و یکم، و امضاء در شب بیست و سوم است).(4) و به این ترتیب بین روایات جمع مى شود.

ولى به هر حال هاله اى از ابهام شب قدر را [به خاطر جهتى که به آن اشاره مى شود] فرا گرفته است.

بسیارى معتقدند مخفى بودن شب قدر در میان شب هاى سال، یا در میان شب هاى ماه مبارک رمضان، براى این است که مردم به همه این شب ها اهمیت دهند؛ همان گونه که خداوند:

رضاى خود را در میان انواع طاعات پنهان کرده تا مردم به همه طاعات روى آورند.
غضبش را در میان معاصى پنهان کرده، تا از همه بپرهیزند.
دوستانش را در میان مردم مخفى کرده، تا همه را احترام کنند.
اجابت را در میان دعاها پنهان کرده، تا به همه دعاها رو آورند.
اسم اعظم را در میان اسمائش مخفى ساخته، تا همه را بزرگ دارند.
و وقت مرگ را مخفى ساخته، تا در همه حال آماده باشند.
و این، فلسفه مناسبى به نظر مى رسد.

پی نوشت:
(1). سوره بقره، آیه 185.
(2). سوره قدر، آیه 1.
(3). «نور الثقلین»، ج 5، ص 625، حدیث 58.
(4). «نور الثقلین»، ج 5، ص 626، حدیث 62.

منبع: تفسیر نمونه، آیت الله العظمی مکارم شیرازی، دارالکتب الإسلامیه، چاپ سی و ششم، ج 27، ص 211 - 213.

پرسش های مرتبط:

اگر در شب قدر مقدّرات معیّن می گردد، پس تلاش و اختیار انسان در آینده، چه معنا و مفهومی دارد؟!
وقتی ما معتقدیم که سرنوشت انسانها در علم و قضا و قدر الهی مشخص شده، دعا کردن چه فایده ای دارد؟!
آیا شب قدر در امت هاى پیشین نیز بوده است؟
چرا شب قدر را شب قدر مى گویند؟
آیا شب قدر در تمام جهان یک شب است؟
آیا احیا در شب قدر تأثیری در فشار قبر دارد؟
منظور از اینکه در حدیث آمده است «اگر حضرت فاطمه را بشناسیم شب قدر را درک کرده ایم» چیست؟
چرا شب قدر، شب نزول قرآن کریم بین مسلمین مورد اختلاف است؟
آغاز و فلسفه شب قدر از چه زمانی است آیا در ادیان دیگر نیز وجود داشته یا مخصوص دین اسلام است؟