در روایات اسلامی تعابیر مختلفی در این باره آمده؛ مانند: 1- جاهل، برده شهوت خود است. 2- کسى که اسیر شهوت شد، اسارتش پایان نپذیرد. 3- شهوات را بمیرانید تا زندگى جاودانه یابید. 4- همنشین شهوت و تمایلات نفسانى، داراى نفس مریض و عقل علیل است. 5- عبادتى بافضیلت تر از پاکدامنى نیست و ...

در روایات اسلامی مسئله «عفت» و دوری از شهوات بسیار مورد توجه قرار گرفته است. امام صادق(علیه السلام) از رسول گرامى اسلام(صلی الله علیه و آله) نقل کردند که: «ثَلَاثٌ اَخافُهُنَّ عَلَى اُمّتِى بَعدِى: اَلضَّلَالَةُ بَعدَ المَعْرِفَةِ وَ مَضَلَّاتُ الفِتَنِ وَ شَهْوَةُ البَطْنِ وَ الفَرْجِ»(1)؛ (سه چیز است که بعد از خود بر امت خود مى ترسم: گمراهى بعد از معرفت و شناخت، گمراهى در آزمایشها و امتحانات و شهوت شکم و فرج [اشاره به شهوت جنسى]).

امام باقر(علیه السلام) مى فرمایند: «عبادتى بافضیلت تر از پاکدامنى شکم و فرج نیست».(2)

امام صادق(علیه السلام) مى فرمایند: امیرالمؤمنین(علیه السلام) بسیار می فرمودند که «اَفْضَلُ الْعِبَادَةِ اَلْعِفَافُ»(3)؛ (بهترین عبادت، عفاف و پاکدامنى و کنترل شهوات است).

امام على(علیه السلام) در وصیّتى به فرزند خود محمدبن حنفیه مى فرمایند: «مَنْ لَم‌یُعطِ نَفْسَهَ شَهْوَتَهَا اَصَابَ رُشْدهُ»(4)؛ (کسى که خواهش هاى نفس را در اختیارش نگذاشت و به خواسته ها و تمایلات آن جواب مثبت نداد، به رشد و هدایت رسیده است).

میلها و خواسته ها در هر زمینه اى که باشد براى پرهیزکارانِ واقعى قابل کنترل است و آنها هیچ گاه اسیر و برده شهوت نمى شوند؛ زیرا (برده شهوت پست تر از بردگان است)؛«عَبْدُ الشَّهْوَةِ اَذَلُّ مِنْ عَبْدِ الرِّقِّ»(5) و کسى که اسیر شهوت شد، اسارتش پایان نپذیرد مگر با مرگ. «عَبْدُ الشَّهْوَةِ اَسِیرٌ لَایَنْفَکُ أسْرُهُ»(6) و پرهیزکاران به مقتضاى علم (و ایمانى) که دارند به بردگى شهوت کشیده نمى شوند که: «اَلْجَاهِلُ عَبْدُ شَهْوَتِهِ»(7)؛ (جاهل، برده شهوت خود است) و اساساً خواهش هاى نفسانى جاهلان را اسیر مى کند: «اَلشَّهَوَاتُ تَسْتَرِقُّ الْجُهُولَ»(8) و اگر شهوت کنترل شد یعنى عقل حاکم شده است:

کدخداى تن بشر عقل است *** از همه حال باخبر عقل است
هر که با عقل آشنا باشد *** از همه عیبها جدا باشد(9)

یکى از عرفا گفته است: «چه حیوان چموشى محتاج تر است به لجام محکم، از نفس خودت».(10)

یکى از زاهدان گفته: «دشمنان انسان سه چیز است: دنیا، شیطان و نفس او، خود را از دنیا با زهد و بى اعتنائى به آن و از شیطان با مخالفت با آن و از نفس با ترک شهوات آن، حفظ کن».(11)

سقراط حکیم مریض بود به او گفتند: براى شما مرغى ذبح کنیم، گفت: «دل هاى کسانى که در باب معرفت حقایق غرق باشند، منبرهاى فرشتگان و ملائکه است و شکم هاى کسانى که از شهوات لذت برند، قبرهاى حیوانات هلاک شده است».(12)

یکى از حکماى هند گفت: «از دو دسته از مردم باید پرهیز کرد و دورى گزید، یکى کسى که بگوید: نه ثوابى، نه عقابى، نه معادى و نه نیکى و نه گناهى است [منکر این امور باشد و خداشناس نباشد] و دیگر آنکه مالک شهوت خود نباشد و قادر بر گرداندن قلب و دیده اش از شهوت نباشد».(13)

در روایتى آمده است: «اِسْتَهِینُوا بِالْمُوْتِ کَیْلَا تَمُوتُوا وَ اَمِیْتُوا الشَّهَوَاتِ تَخْلُدُوا»(14)؛ (مرگ را خوار و حقیر شمارید تا نمیرید و شهوات را بمیرانید تا زندگى جاودانه یابید).

یکى از عوامل خاموش کردن شعله هاى خانمان سوز شهوات، حفظ شکم و عدم پرخورى است و از روایات اینطور برداشت می شود که گویا شهوت رانی معلول پرخوری است.

خداوند ما را از همنشینى شهوت دور گرداند که مولى فرمودند: «قَرِینُ الشَّهْوَةِ مَرِیضُ النَّفْسِ مَعْلُولُ الْعَقْلِ»(15)؛ (همنشین شهوت و تمایلات نفسانى، داراى نفس مریض و عقل علیل است).

پی‌نوشت‌ها:
(1). الکافی، کلینى، محمد بن یعقوب بن اسحاق‏، محقق / مصحح: غفارى، على اکبر و آخوندى، محمد، دار الکتب الإسلامیة، تهران، ‏ ‏1407 قمری، چاپ: چهارم، ج ‏2، ص 79، باب (العفة)؛ من لا یحضره الفقیه‏، ابن بابویه، محمد بن على‏، محقق / مصحح: غفارى، على اکبر، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم‏، قم،‏ 1413 قمری‏، چاپ: دوم‏، ج ‏4، ص 407، (و من ألفاظ رسول الله ص الموجزة التی لم یسبق إلیها).
(2). الکافی، همان؛ کشف الغمة فی معرفة الأئمة( ط- القدیمة)، اربلى، على بن عیسى‏، محقق / مصحح: رسولى محلاتى، هاشم‏، بنى هاشمى‏، تبریز، 1381 قمری‏، چاپ: اول‏، ج ‏2، ص 118، (و أما مناقبه الحمیدة و صفاته الجمیلة).
(3). مکارم الأخلاق‏، طبرسى، حسن بن فضل‏، شریف رضى‏، قم‏، 1412 قمری / 1370 شمسی‏، چاپ: چهارم‏، ص 269، (فیما جاء فی فضل الدعاء)؛ الکافی، همان.
(4). من لا یحضره الفقیه‏، همان‏، ج ‏4، ص 392، (و من ألفاظ رسول الله ص الموجزة التی لم یسبق إلیها)؛ وسائل الشیعة، شیخ حر عاملى، محمد بن حسن‏، محقق / مصحح: مؤسسة آل البیت(ع)، مؤسسة آل البیت(ع)، قم، ‏‏1409 قمری‏، چاپ: اول، ج ‏15، ص 250، ص 22 باب (وجوب العفة).
(5). غرر الحکم و درر الکلم‏، تمیمى آمدى، عبد الواحد بن محمد، محقق / مصحح: رجائى، سید مهدى‏، دار الکتاب الإسلامی‏، قم،‏ 1410 قمری‏، چاپ: دوم‏، ص 464، حکمت 13؛ شرح نهج البلاغة، ابن أبی الحدید، عبد الحمید بن هبه الله‏، محقق / مصحح: ابراهیم، محمد ابوالفضل‏، مکتبة آیة الله المرعشی النجفی‏، قم،‏ 1404 قمری، چاپ: اول، ج ‏20، ص 342، (الحکم المنسوبة).
(6). غرر الحکم و درر الکلم‏، همان، حکمت 15؛ مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل‏، نورى، حسین بن محمد تقى‏، محقق / مصحح: مؤسسة آل البیت(ع)، مؤسسة آل البیت(ع)‏، قم،‏ ‏1408 قمری‏، چاپ: اول، ج ‏11، ص 346، باب 42 (وجوب اجتناب الشهوات و اللذات المحرمة).
(7). غرر الحکم و درر الکلم‏، همان‏، ص 34، حکمت 504.
(8). همان، ص 51، حکمت 965.
(9). مصباح الشریعة‏، منسوب به جعفر بن محمد(ع)، امام ششم، مترجم: علامه مصطفوى، حسن‏، انجمن اسلامى حکمت و فلسفه ایران‏، تهران‏، 1360 شمسی، ‏چاپ: اول، ص 160، (شرح).
(10). إحیاء علوم الدین، غزالی، أبو حامد محمد بن محمد، دار المعرفة، بیروت، بی تا، ج 8، ص 119، (و قال سفیان الثوری).
(11). همان.
(12). اخلاق محتشمی، اسفندیاری (محتشم السلطنه)، حسن، حسینیه ارشاد، تهران، ۱۳۸۹ قمری / ۱۳۴۸ شمسی، ص 349.
(13). همان، ص 348.
(14). همان. ص 347.
(15). مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل‏، همان.

منبع: اخلاق اسلامى در نهج البلاغه، آیت الله العظمی ناصر مکارم شیرازى،تهیه و تنظیم: اکبر خادم الذاکرین‏، نسل جوان‏، قم‏، 1385 شمسی، چاپ: اول‏، ج 2، ص 397.