پرسش :

مسأله عفت و دوری از شهوات چه جایگاهی در روایات اسلامی دارد؟


پاسخ :

پاسخ اجمالی:

در روایات اسلامی تعابیر مختلفی در این باره آمده؛ مانند: 1- جاهل، برده شهوت خود است. 2- کسى که اسیر شهوت شد، اسارتش پایان نپذیرد. 3- شهوات را بمیرانید تا زندگى جاودانه یابید. 4- همنشین شهوت و تمایلات نفسانى، داراى نفس مریض و عقل علیل است. 5- عبادتى بافضیلت تر از پاکدامنى نیست و ...

پاسخ تفصیلی:

در روایات اسلامی مسئله «عفت» و دوری از شهوات بسیار مورد توجه قرار گرفته است. امام صادق(علیه السلام) از رسول گرامى اسلام(صلی الله علیه و آله) نقل کردند که: «ثَلَاثٌ اَخافُهُنَّ عَلَى اُمّتِى بَعدِى: اَلضَّلَالَةُ بَعدَ المَعْرِفَةِ وَ مَضَلَّاتُ الفِتَنِ وَ شَهْوَةُ البَطْنِ وَ الفَرْجِ»(1)؛ (سه چیز است که بعد از خود بر امت خود مى ترسم: گمراهى بعد از معرفت و شناخت، گمراهى در آزمایشها و امتحانات و شهوت شکم و فرج [اشاره به شهوت جنسى]).

امام باقر(علیه السلام) مى فرمایند: «عبادتى بافضیلت تر از پاکدامنى شکم و فرج نیست».(2)

امام صادق(علیه السلام) مى فرمایند: امیرالمؤمنین(علیه السلام) بسیار می فرمودند که «اَفْضَلُ الْعِبَادَةِ اَلْعِفَافُ»(3)؛ (بهترین عبادت، عفاف و پاکدامنى و کنترل شهوات است).

امام على(علیه السلام) در وصیّتى به فرزند خود محمدبن حنفیه مى فرمایند: «مَنْ لَم‌یُعطِ نَفْسَهَ شَهْوَتَهَا اَصَابَ رُشْدهُ»(4)؛ (کسى که خواهش هاى نفس را در اختیارش نگذاشت و به خواسته ها و تمایلات آن جواب مثبت نداد، به رشد و هدایت رسیده است).

میلها و خواسته ها در هر زمینه اى که باشد براى پرهیزکارانِ واقعى قابل کنترل است و آنها هیچ گاه اسیر و برده شهوت نمى شوند؛ زیرا (برده شهوت پست تر از بردگان است)؛«عَبْدُ الشَّهْوَةِ اَذَلُّ مِنْ عَبْدِ الرِّقِّ»(5) و کسى که اسیر شهوت شد، اسارتش پایان نپذیرد مگر با مرگ. «عَبْدُ الشَّهْوَةِ اَسِیرٌ لَایَنْفَکُ أسْرُهُ»(6) و پرهیزکاران به مقتضاى علم (و ایمانى) که دارند به بردگى شهوت کشیده نمى شوند که: «اَلْجَاهِلُ عَبْدُ شَهْوَتِهِ»(7)؛ (جاهل، برده شهوت خود است) و اساساً خواهش هاى نفسانى جاهلان را اسیر مى کند: «اَلشَّهَوَاتُ تَسْتَرِقُّ الْجُهُولَ»(8) و اگر شهوت کنترل شد یعنى عقل حاکم شده است:

کدخداى تن بشر عقل است *** از همه حال باخبر عقل است
هر که با عقل آشنا باشد *** از همه عیبها جدا باشد(9)

یکى از عرفا گفته است: «چه حیوان چموشى محتاج تر است به لجام محکم، از نفس خودت».(10)

یکى از زاهدان گفته: «دشمنان انسان سه چیز است: دنیا، شیطان و نفس او، خود را از دنیا با زهد و بى اعتنائى به آن و از شیطان با مخالفت با آن و از نفس با ترک شهوات آن، حفظ کن».(11)

سقراط حکیم مریض بود به او گفتند: براى شما مرغى ذبح کنیم، گفت: «دل هاى کسانى که در باب معرفت حقایق غرق باشند، منبرهاى فرشتگان و ملائکه است و شکم هاى کسانى که از شهوات لذت برند، قبرهاى حیوانات هلاک شده است».(12)

یکى از حکماى هند گفت: «از دو دسته از مردم باید پرهیز کرد و دورى گزید، یکى کسى که بگوید: نه ثوابى، نه عقابى، نه معادى و نه نیکى و نه گناهى است [منکر این امور باشد و خداشناس نباشد] و دیگر آنکه مالک شهوت خود نباشد و قادر بر گرداندن قلب و دیده اش از شهوت نباشد».(13)

در روایتى آمده است: «اِسْتَهِینُوا بِالْمُوْتِ کَیْلَا تَمُوتُوا وَ اَمِیْتُوا الشَّهَوَاتِ تَخْلُدُوا»(14)؛ (مرگ را خوار و حقیر شمارید تا نمیرید و شهوات را بمیرانید تا زندگى جاودانه یابید).

یکى از عوامل خاموش کردن شعله هاى خانمان سوز شهوات، حفظ شکم و عدم پرخورى است و از روایات اینطور برداشت می شود که گویا شهوت رانی معلول پرخوری است.

خداوند ما را از همنشینى شهوت دور گرداند که مولى فرمودند: «قَرِینُ الشَّهْوَةِ مَرِیضُ النَّفْسِ مَعْلُولُ الْعَقْلِ»(15)؛ (همنشین شهوت و تمایلات نفسانى، داراى نفس مریض و عقل علیل است).

پی‌نوشت‌ها:
(1). الکافی، کلینى، محمد بن یعقوب بن اسحاق‏، محقق / مصحح: غفارى، على اکبر و آخوندى، محمد، دار الکتب الإسلامیة، تهران، ‏ ‏1407 قمری، چاپ: چهارم، ج ‏2، ص 79، باب (العفة)؛ من لا یحضره الفقیه‏، ابن بابویه، محمد بن على‏، محقق / مصحح: غفارى، على اکبر، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم‏، قم،‏ 1413 قمری‏، چاپ: دوم‏، ج ‏4، ص 407، (و من ألفاظ رسول الله ص الموجزة التی لم یسبق إلیها).
(2). الکافی، همان؛ کشف الغمة فی معرفة الأئمة( ط- القدیمة)، اربلى، على بن عیسى‏، محقق / مصحح: رسولى محلاتى، هاشم‏، بنى هاشمى‏، تبریز، 1381 قمری‏، چاپ: اول‏، ج ‏2، ص 118، (و أما مناقبه الحمیدة و صفاته الجمیلة).
(3). مکارم الأخلاق‏، طبرسى، حسن بن فضل‏، شریف رضى‏، قم‏، 1412 قمری / 1370 شمسی‏، چاپ: چهارم‏، ص 269، (فیما جاء فی فضل الدعاء)؛ الکافی، همان.
(4). من لا یحضره الفقیه‏، همان‏، ج ‏4، ص 392، (و من ألفاظ رسول الله ص الموجزة التی لم یسبق إلیها)؛ وسائل الشیعة، شیخ حر عاملى، محمد بن حسن‏، محقق / مصحح: مؤسسة آل البیت(ع)، مؤسسة آل البیت(ع)، قم، ‏‏1409 قمری‏، چاپ: اول، ج ‏15، ص 250، ص 22 باب (وجوب العفة).
(5). غرر الحکم و درر الکلم‏، تمیمى آمدى، عبد الواحد بن محمد، محقق / مصحح: رجائى، سید مهدى‏، دار الکتاب الإسلامی‏، قم،‏ 1410 قمری‏، چاپ: دوم‏، ص 464، حکمت 13؛ شرح نهج البلاغة، ابن أبی الحدید، عبد الحمید بن هبه الله‏، محقق / مصحح: ابراهیم، محمد ابوالفضل‏، مکتبة آیة الله المرعشی النجفی‏، قم،‏ 1404 قمری، چاپ: اول، ج ‏20، ص 342، (الحکم المنسوبة).
(6). غرر الحکم و درر الکلم‏، همان، حکمت 15؛ مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل‏، نورى، حسین بن محمد تقى‏، محقق / مصحح: مؤسسة آل البیت(ع)، مؤسسة آل البیت(ع)‏، قم،‏ ‏1408 قمری‏، چاپ: اول، ج ‏11، ص 346، باب 42 (وجوب اجتناب الشهوات و اللذات المحرمة).
(7). غرر الحکم و درر الکلم‏، همان‏، ص 34، حکمت 504.
(8). همان، ص 51، حکمت 965.
(9). مصباح الشریعة‏، منسوب به جعفر بن محمد(ع)، امام ششم، مترجم: علامه مصطفوى، حسن‏، انجمن اسلامى حکمت و فلسفه ایران‏، تهران‏، 1360 شمسی، ‏چاپ: اول، ص 160، (شرح).
(10). إحیاء علوم الدین، غزالی، أبو حامد محمد بن محمد، دار المعرفة، بیروت، بی تا، ج 8، ص 119، (و قال سفیان الثوری).
(11). همان.
(12). اخلاق محتشمی، اسفندیاری (محتشم السلطنه)، حسن، حسینیه ارشاد، تهران، ۱۳۸۹ قمری / ۱۳۴۸ شمسی، ص 349.
(13). همان، ص 348.
(14). همان. ص 347.
(15). مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل‏، همان.

منبع: اخلاق اسلامى در نهج البلاغه، آیت الله العظمی ناصر مکارم شیرازى،تهیه و تنظیم: اکبر خادم الذاکرین‏، نسل جوان‏، قم‏، 1385 شمسی، چاپ: اول‏، ج 2، ص 397.
 

پرسش های مرتبط:

چه راه هایی برای کنترل شهوات در جامعه وجود دارد؟
چگونه عفت در زندگی حضرت فاطمه زهرا علیها السلام نمود پیدا کرده بود؟
چگونه حضرت یوسف علیه السلام در دام زلیخا گرفتار نشد و پرده عفت خود را حفظ کرد؟