پرسش :

چرا زن مجبور است براى خروج از خانه از شوهرش اجازه بگیرد؟

پاسخ :
یک. مدیریت مرد
نظام خانواده در اسلام، نظامى شورایى با سرپرستى و مدیریت اجرایى مرد است1. این مسئله تکالیفى را بر دوش هر یک از اعضاى خانواده مى گذارد و حقوقى را براى آنها مقرر مى کند؛ از جمله اینکه مرد، باید در جهت تأمین نیازمندى هاى خانواده و ایجاد زمینه رشد، تعالى و سلامت مادّى و معنوى آن تلاش کند. از طرف دیگر مسئولیتى بر دوش دیگر اعضا در برابر مرد ایجاد مى کند که از جمله آنها، کنترل پذیرى رفت و آمدها و هماهنگى آن با مرد است. به عبارت دیگر هر اجتماعى ـ کوچک باشد یا بزرگ ـ نیاز به مدیریت دارد. کانون خانواده، بنیادى ترین اجتماع انسانى است که سعادت و انحطاط آن، نقش زیادى در سعادت و انحطاط کلى جامعه ایفا مى کند.

در این اجتماع کوچک ولى مهم ـ که مدیریت و سرپرستى آن با مرد است ـ سعه صدر، مشارکت دهى سایر اعضا، رعایت حقوق آنها و حکومت بر دل و اعمال اقتدار (به جاى قدرت) لازم مى باشد. از این رو شوهر وظیفه دارد بداخلاقى نکند، مانع خروج همسرش براى انجام کارهاى لازم نشود و به گونه اى رفتار کند که مصداق «حسن معاشرت» باشد.

در مقابل، دیگر اعضاى خانواده نیز باید هماهنگى لازم را با مرد داشته باشند و او را در جهت مدیریت بهینه خانواده یارى رسانده و حقوق وى را پاس دارند.

دو. تأمین نیاز جنسى
رعایت حقوق مرد، اقتضاى هماهنگى زن در خروج از منزل را دارد. علامه سید محمد حسین فضل اللّه در تفسیر من وحى القرآن مى گوید: «عقد ازدواج، تعهدهایى را در پى دارد که زن و مرد ملزم به رعایت آنها هستند ... بر زن واجب است که به نیازهاى جنسى مرد پاسخ مثبت دهد و مانع مادى و معنوى در برابر رغبت او ایجاد نکند. همین نیاز، بیرون رفتن بدون اجازه زن را از منزل ناروا مى نمایاند».2

سه. آسیب پذیرى زن
به طور معمول، آسیب پذیرى زن در بیرون از خانه، بیش از مرد است. زن ممکن است مورد تعرض و تجاوز قرار گیرد، از این رو مرد براى اطمینان خاطر خویش و مصونیت زن، باید در مورد آمد و شد همسرش به خانه و خارج از آن مطلع باشد. با توجه به آسیب پذیرى بیشتر زن، به مرد این حق داده شده که بر این مسئله نظارت داشته باشد.

در مقابل، مسئولیتى که مرد براى تأمین نیازمندى هاى زندگى دارد، به طور طبیعى و عادى او را به صحنه اجتماع مى کشاند؛ در حالى که زن چنین وظیفه اى ندارد. بنابراین خروج مرد از خانه، امرى الزامى است و اجازه گرفتن در آن بى معنا است (برخلاف خروج زن).

البته چنین نیست که همواره خروج زن از خانه، نیازمند اذن شوهر باشد؛ بلکه در مواردى خروج زن از خانه جایز است، از جمله:

1. براى کسب علوم واجب و یا انجام دادن تکالیفى که مستلزم خروج از خانه است.

آیت اللّه جوادى آملى در خصوص ضرورت فراگیرى علوم براى بانوان مى نویسد: «یکى از سؤالاتى که مطرح مى شود این است که اگر زن و مرد در مسائل و کمالات علمى امتیازى ندارند؛ پس چرا زن براى فراگیرى علم باید از مرد اجازه بگیرد و در صورت عدم اجازه شوهر به ناچار از کسب علم محروم مى شود؟

در جواب باید گفت: اولا فراگیرى علم بر دو قسم است؛ یک قسم سلسله علومى است که فراگیرى آنها از واجبات عینى است و در فراگیرى این دسته از علوم، مرد حق منع ندارد و اگر منع نمود، موافقتش واجب نیست. اما قسم دیگر علومى است که فراگیرى آنها واجب کفایى است و چنانچه در این بخش از علوم، دیگران به حد کفایت اقدام به فراگیرى نکردند، یادگیرى این قسم از علوم بر زن واجب عینى مى شود و باز مرد حق منع ندارد.

حتى در مواردى که مرد حق منع دارد، زن مى تواند شرط کند و بگوید من با این شرط کارهاى منزل را انجام مى دهم که این مقدار از وقت را براى فراگیرى علوم اختصاص دهم و این در اختیار خود او است. چنان که در جریان ازدواج حضرت زینب علیهاالسلام با همسرش، در حین عقد این موضوع شرط شد. اگر این مسائل در جامعه مطرح شود و فرهنگ مردم نیز رشد کند، دیگر جامعه هرگز زنان را به عنوان کالا نخواهد شناخت».3

2. احقاق حق؛ مانند دادخواهى و شکایت در دادگاه یا اداى شهادت و امثال آن.

3. براساس برخى از فتاوا در صورتى که زن قبل از ازدواج، استخدام در کارى بوده است، بعد از ازدواج نیز مى تواند سر کار خود برود و ازدواج مانع آن نیست.

4. چنانچه به صورت شرط ضمن عقد ـ به هنگام عقد ازدواج ـ جواز خروج از خانه را شرط کرده باشد.

5. در صورتى که مرد، نفقه زن را تأمین نکند و او براى تأمین آن، ناچار به خروج از منزل باشد و به طور کلى براى هر امر لازمى که متوقف بر خروج از خانه باشد.4

پی نوشت‌ها:
1. نگا: محمدتقى، جعفرى، زن از دیدگاه امام على علیه السلام، ص 51.
2. سید محمد حسین فضل اللّه، من وحى القرآن، ج 7 ص 156.
3. عبداللّه، جوادى آملى، زن در آئینه جلال و جمال، صص 421ـ422.
4. براى آگاهى بیشتر ر.ک:
الف. مرتضى، مطهرى، نظام حقوق زن در اسلام،
ب. ربانى خلخالى، زن از دیدگاه اسلام،
پ. محمد حسین، طباطبایى، زن در اسلام،
ت. سید مسعود، معصومى، احکام روابط زن و مرد.
 
منبع: پرسش‌ها و پاسخ‌هاى برگزیده، حمیدرضا شاکرین؛ نهاد نمایندگى مقام معظم رهبرى در دانشگاه‌ها، دفتر نشر معارف، 1384.