پرسش :

مگر همه چیز مقدر نشده است (قُلْ لَنْ یصیبَنا إِلاَّ ما کتَبَ اللَّهُ لَنا)؟ پس چرا این قدر نگران بیمار شدن یا نشدن هستیم؟! اگر قرار است بیماری بگیرم، پس می گیرم و اگر هم نه پس نمی گیرم! دقیقاً من چقدر مؤثرم در این که سرنوشتم چطوری نوشته بشود؟ چون آدم هایی را دیدم که هر قدر تلاش کردند بیماری کرونا نگیرند، اما بازهم گرفتند و مردند!

پاسخ :

پاسخ اجمالی:

تمام مقدرات زندگی انسان ها در لوح محو و اثبات وجود دارد و بر اساس عواملی قابل تغییر و تبدیل است اما زمانی که به مرحله قضا رسید دیگر قابل تغییر نیست. از این رو اگر کسی از ابتدا اجل حتمی او مرگ بر اساس بیماری کرونا بود و این اجل به مرحله قضا رسید -که البته طبیعتاً بسیار محدود است و از حوزه علم و آگاهی ما خارج است- باید تأیید کرد که قطعاً چنین مرگی واقع خواهد شد؛ اما ازآنجایی که نمی دانیم اکنون، مرگ بر اساس این ویروس، از نوع قضای الهی و اجل حتمی و قطعی ما است یا از نوع مقدراتی است که قابل تغییر است، پس تا جایی که ممکن است باید بکوشیم با حفظ آرامش و رعایت بهداشت فردی و اجتماعی و توکل به خداوند، خود و خانواده خویش را از گزند این ویروس حفظ کنیم و در صورت ابتلا، تمام همت خود را صرف درمان و مراقبت از خود و بیماران کنیم.
 

پاسخ تفصیلی:

 

مقدمه

قضا و قدر از مسلمات قرآنی است که گاهی آن را به شیوه ای تفسیر می کنند که گویی آدمی اختیاری در تعیین سرنوشت خودش ندارد و تمامی حوادث خارج از اختیار او است و او هیچ نقشی در پیشگیری یا درمان و رهایی از بیماری ندارد. در ادامه، با ارائه نکاتی مشخص می شود که این تفسیر از قضا و قدر نادرست است:
 

نکته اول:

بله همه چیز از طرف خدا مقدر شده است و همه تقدیرات توسط خداوند خلق شده است اما این انسان است که در هر عملی یکی از آن مقدرات را به مرحله قضا و حتمیت درمی آورد و آن فعل در خارج ایجاد می شود.

 توضیح بیشتر اینکه در مورد قضای الهی که در عرف از آن به سرنوشت و قسمت تعبیر می شود اصولاً دو تفسیر وجود دارد:

1. بنابر تفسیر نخست، سرنوشت هر کس از روز نخست، بدون اطلاع و حضور او، از طرف خداوند تعیین شده؛ بنابراین هر کس با سرنوشت معینى از مادر متولد می شود که قابل دگرگونی نیست. هر انسانى نصیب و قسمتى دارد که ناچار باید به آن برسد. چه بخواهد و چه نخواهد،  و کوشش ها براى تغییر سرنوشت بیهوده است.

بررسى منابع اسلامى نشان می دهد این تفسیر مورد تأیید اسلام نیست. قبول و پذیرش آن، تمام مفاهیم مسلّم اسلامى از قبیل:  تکلیف، جهاد، سعى و کوشش و استقامت و غیره را به هم می ریزد. استاد شهید مطهرى می فرمایند: «اگر مقصود از سرنوشت و قضا و قدر الهی،  انکار اسباب و مسببات و از آن جمله قوه و نیرو و اراده و اختیار بشر است، چنین قضا و قدر و سرنوشتى وجود ندارد و نمی تواند وجود داشته باشد». (1)

2. تفسیر دوم، نقش انسان را در تعیین سرنوشت زندگی او می پذیرد. در این تفسیر، نقش انسان نه تنها مغایر با سرنوشت نیست، بلکه جزئی از همان سرنوشت است. در سرنوشت انسان چنین نقش بسته است که او سرنوشت خویش را خودش را تعیین نماید. درواقع، اختیار داشتن انسان جزئی از قضای حتمی خدا است و این همان معنای درست سرنوشت است. از این منظر، هم ابتلا به ویروس کرونا به دلیل عدم رعایت بهداشت فردی و اجتماعی و هم عدم ابتلای به این ویروس بجهت خود مراقبتی درست، در همه انسان ها ممکن و مقدر است تا این که انسان به واسطه سبک زندگی و انتخاب هایش، یکی را محقق سازد و حتمیت ببخشد.
 

نکته دوم:

البته این امکان نیز وجود دارد که برخی از افراد بسیار محدود و معدود نیز چون اجلشان حتمی شده به بیماری مبتلا شوند حتی اگر تمام تلاش خود را برای عدم ابتلا انجام داده باشد.

توضیح بیشتر اینکه در روایات از دو لوح در حوزه مقدرات انسان نام برده شده است: لوح محفوظ و لوح محو و اثبات. در اصطلاح، لوح محفوظ همان قضای الهی است که همه حوادث به قلم الهی به ثبت رسیده است. کسی جز خداوند از آن آگاهی ندارد. هر چه در این لوح نگاشته شود، تغییر نمی‏کند، به طور مثال هر یک از انسان‏ها دارای اجل حتمی هستند که به هیچ عنوان قابل تأخیر و تقدیم نیست.

اما لوح محو و اثبات قابل تغییر و تبدّل است، به طور مثال اجلّ معلّقی مثل مرگ براثر بیماری کرونا وجود دارد، لکن این اجل به سبب رعایت بهداشت فردی و یا دعا، صدقه یا کار خیر قابل تأخیر افتادن است، همان طور که در روایات واردشده و یا این که به خاطر کارهای سوء مثل عاق والدین و قطع رحم به جلو می‏افتد. (2)

بر این اساس تمام تقدیرات زندگی انسان ها در لوح محو و اثبات وجود دارد و بر اساس عواملی قابل تغییر و تبدیل است اما زمانی که به مرحله قضا رسید دیگر قابل تغییر نیست.

نتیجه:

اگر کسی از ابتدا اجل حتمی او مرگ بر اساس بیماری کرونا مقدر شده بود که البته طبیعتاً بسیار محدود است، باید تأیید کرد که قطعاً واقع خواهد شد و هیچ کس را گریزی از آن نیست؛ اما ازآنجایی که نمی دانیم اکنون، مرگ بر اساس این ویروس، از نوع قضای الهی و اجل حتمی و قطعی ما است یا از نوع مقدراتی است که قابل تغییر است، پس تا جایی که ممکن است باید بکوشیم با حفظ آرامش و رعایت بهداشت فردی و اجتماعی و توکل به خداوند، خود و خانواده خویش را از گزند این ویروس حفظ کنیم.
  
پی‌نوشت‌ها:
1. شهید مطهری، مجموعه آثار، انتشارات اسراء، ج 1، ص 384.
2. علامه مجلسی، بحارالانوار، ج 4، انتشارات موسسه الوفاء، 1403 ق، ص 130-131.

منبع: مرکز ملی پاسخگویی به سؤالات دینی