پرسش :

به لحاظ علمی بیماری کرونا با ویروس در بدن ایجاد شده و به وسیله دارو از بین می رود؛ اما مشخص نیست چطور دعا می خواهد با این ویروس مقابله کند! وقتی ویروس در بدن هست، دعا فایده ای ندارد! چطور می شود توسط حمد و آیت الکرسی، جلوی بیماری کرونا را گرفت؟


پاسخ :
پاسخ اجمالی:
همه هستی تحت مشیت و اراده حضرت حق بوده و خداوند عالم را به واسطه وسایط اداره می کند. ازاین رو اگر قرار باشد، درمانی حاصل شود نیز باید با اذن و اجازه او و نیز با وساطت واسطه ها حاصل شود. همچنان که یکی از واسطه ها دارو و درمان است، یکی از واسطه ها نیز دعاست؛ اما نباید دعا را در برابر طی کردن مسیر درمان دانست چراکه بنا بر روایات دینی، دعا بدون کوشش و انجام کارهای لازم، بی فایده است.
 
پاسخ تفصیلی:
مقدمه:
مؤمنان در مواجهه با مشکلات و درد و رنج و بیماری، هم زمان هم دعا می خوانند و با خدا راز و نیاز می کنند و هم از دارو و درمان بهره می برند. در ادامه، با ارائه نکاتی، تعامل این دو امر با هم را توضیح می دهیم:
 
نکته اول:
هیچ تردیدی نیست که همه رخدادها در جهان خلقت به مشیت و اراده الهی صورت می‏گیرد و هیچ امری خارج از دایره قدرت الهی نیست. به عبارت دیگر مؤثر اصلی در ساحت هستی درنهایت خداست و هر آنچه در این ساحت رقم می خورد، در یک نظام طولی بااراده و علم الهی محقق می شود.

چنانکه قرآن کریم حتی افتادن برگ از درخت را در دایره علم الهی معرفی نموده است:
«یعْلَمُ مَا فیِ الْبرَ وَ الْبَحْرِ وَ مَا تَسْقُطُ مِن وَرَقَةٍ إِلَّا یعْلَمُهَا وَ لَا حَبَّةٍ فیِ ظُلُمَاتِ الْأَرْضِ ... (۱)؛ و [خداوند] آنچه در خشکی و دریاست می‏داند و هیچ برگی فرونمی افتد مگر [اینکه‏] آن را می‏داند».

در نتیجه هر کاری اگر بخواهد به ثمر برسد، باید اذن و اجازه الهی نیز در آن وجود داشته باشد؛ و تأثیر دارو و درمان نیز از این امر مستثنا نیست.
از سوی دیگر هر چیزی که امکان دارد، می تواند متعلق اراده الهی قرارگرفته و اگر تحقق آن مستلزم ظلم نبوده و با حکمت الهی مخالفت نداشته باشد، به وقوع خواهد پیوست.
 
نکته دوم:
اما نکته ای که در این میان وجود دارد این است که اِعمال اراده الهی در این عالم به واسطه وسایط صورت گرفته و خداوند به جهت خصوصیات و ویژگی هایی که در هر یک از ایشان قرار داده، اراده خود را در عالم محقق می سازد.

امام صادق (علیه السلام) در این خصوص می فرمایند:
«ابی الله أن یجری الاشیاء الا بالأسباب؛ (۲)؛ خداوند امور و اشیا را تنها از طریق علل و سببش جاری می سازد».

درنتیجه در این عالم نسبت به وسایط، قوانینی نیز وجود دارد که نظام عالم بر همین مبنا و قانون تنظیم شده است. چه این قوانین فیزیکی باشند (مانند قانون جاذبه زمین) و چه متافیزیکی باشد (مانند قانون تأثیر دعا و صدقه).
 
نکته سوم:
دعا نیز از جمله همین وسایط است که برای خود قوانینی دارد؛ اما نباید دعا را به مثابه چیزی در برابر کار و کوشش و استفاده از دارو دانست و از طی کردن مسیر درمان اجتناب کرد؛ چنانکه امام علی (علیه السلام) فرمودند: «کسی که بدون عمل، دعا می کند، مانند تیراندازی است که کمانش زه ندارد»(۳).

توضیح واسطه بودن دعا بدین گونه است که شخص دعا کرده و از خداوند چیزی را طلب می نماید، در اینجا دعا واسطه ای برای ارتباط بنده باخدا و درنتیجه توجه خاص خداوند به بنده است. همچنانکه استفاده از دارو نیز می تواند واسطه توجه الهی باشد.

به عنوان مثال شخصی برای شفای مرض خود، در پیشگاه الهی دعا کرده و پاسخ می گیرد. این پاسخ می تواند متناسب با علم و حکمت الهی به انحاء گوناگونی محقق شد. از اموری همچون تحقق و تسریع تأثیر داروها گرفته تا معرفی پزشکی حاذق به وسیله یکی از دوستان.
 
نکته چهارم:
اما گاهی هم معجزه می شود به این بیان که از طریق اسباب ناشناخته و غیرعادی، بیمار درمان می شود؛ چنانکه عیسی (علیه السلام) به اذن خدا چنین نمود و بیماران را شفا داد (۴).

این معجزات و کارهای خارق العاده، همیشگی نیست و از این رو، هم موظفیم دعا کنیم و به رحمت و قدرت نامحدود خدا امیدوار باشیم و هم موظفیم به حکمت خدا اعتماد کنیم و کارهای عادی مؤثر در درمان بیماری را بپیماییم چرا که ممکن است در این مورد حکمت خداوند چنین اقتضا کرده باشد که شفا نه از طریق معجزه و اسباب ناشناخته و نامتعارف، بلکه از طریق دارو و شیوه های متعارف انجام گیرد.
 
نتیجه:
بنابراین جلوگیری از گسترش یک بیماری تنها فعل انسان (بدون در نظر گرفتن خداوند) نیست تا گفته شود، دعا و عنایت الهی و درنهایت مداخله حضرت حق در این مسئله تأثیری ندارد؛ و از سوی دیگر این امر، تنها منوط به فعل خدا (بدون لحاظ اختیار و اراده انسان) نیست تا دخالت انسان و تلاش او در این مسئله کاملاً بی تأثیر باشد.

بلکه باید هر انسانی تمام تلاش خود را برای جلوگیری از گسترش بیماری های خطرناک و درمان آن ها انجام دهد و در ادامه از خداوند من ان و عنایات او نیز استمداد بطلبد به این امید که اگر خداوند صلاح بداند از طریق متعارف و یا به شکل اعجازین، بیماران را شفا دهد.

پی‌نوشت‌ها:
۱. سوره انعام، آیه ۵۹.
۲. مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، بیروت، انتشارات موسسه الوفاء، چاپ دوم، ۱۴۰۳، ج ۲، ص ۹۰.
۳. مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، بیروت، انتشارات موسسه الوفاء، چاپ دوم، ۱۴۰۳، ج ۹۳، ص ۳۷۲.
۴. سوره مائده، آیه ۱۱۰.

منبع: خبرگزاری حوزه