پرسش :

چرا شب قدر، شب نزول قرآن کریم بین مسلمین مورد اختلاف است؟ چرا شیعه شب‌های ۱۹، ۲۱ و ۲۳ ماه مبارک رمضان و اهل سنت شب‌های ۲۳ و ۲۷ این ماه را شب قدر می‌دانند؟


پاسخ :
سنت در نزد اهل تسنن به قول، فعل و تقریر پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله اطلاق شده و در نظر شیعه علاوه بر آن، شامل امامان معصوم علیهم السلام نیز می‌شود. سؤال مذکور از سه بخش تشکیل یافته که هر کدام به صورت جداگانه مورد بحث واقع می شود.
 
الف) علت اختلاف در مورد شب قدر بین مسلمین:
بعد از رحلت نبی اکرم صلّی الله علیه و آله نقل و کتابت احادیث و روایات از طرف خلیفه اول ممنوع گردید. و این منع حدیث تا زمان خلافت عمر بن عبدالعزیز (۹۹ هجری) ادامه داشت. این مسئله باعث ضربه جبران ناپذیری به احادیث خصوصاً احادیث اهل تسنن گردید. به موجب این امر سلسله اسناد روایات اهل تسنن از بین رفت و از ارزش حدیث کاسته شد و از طرفی احادیث ساختگی زیادی نیز به همین خاطر وارد جوامع حدیثی اهل تسنن گردید. ولی خوشبختانه جوامع حدیثی شیعه به خاطر عدم پیروی از این منع، و وجود جانشینان به حق که علوم خود را از ایشان می گرفتند از این ضایعات مصون ماند. این امر موجب اختلافات زیادی در جزییات و بسیاری از مسائل گردید. ولی از آنجا که شیعه احادیث خود را از اهل بیت علیهم السلام می‌گیرند و همواره در مشکلات، سخنان این بزرگواران چاره ساز بوده فلذا مشکل چندانی ندارند.

اما در قرآن در تعیین شب قدر چیزی نیامده و آنچه از قرآن در این رابطه به طور قطع می‌توان فهمید این است که شب قدر قطعاً در ماه مبارک رمضان واقع شده و اما این‌که کدام یک از شب‌های آن است، قرآن دلالتی بر آن ندارد.[۱]
 
ب) شب‌های ۱۹ و ۲۱ آیا به خاطر حضرت علی علیه السلام به عنوان شب قدر معروف هستند؟
احادیث زیادی در مورد تعیین شب قدر وارد شده و در بعضی از این احادیث، شب‌های ۱۹ و ۲۱ و ۲۳ به عنوان شب قدر معرفی و بیان شده که یکی از اینها شب قدر است.[۲] در برخی دیگر، ۲۱ و ۲۳ به عنوان شب قدر معرفی شده است.[۳] بعضی از روایات به صراحت شب ۲۳ را به عنوان شب قدر معرفی و آن را افضل از همه شب‌های ۱۹ و ۲۱ دانسته‌اند.[۴] در بعضی از احادیث، از امام پرسیده اند کدامین از ۲ شب ۲۱ و ۲۳ قدر است؟ امام تعیین نکرده‌اند و فرموده‌اند: چه می‌شود بر تو اگر در هر دو شب خیر انجام دهی؟[۵] و...

بنابراین روشن شد که شب‌های ۱۹ و ۲۱ به عنوان احتمال شب قدر بودن در لسان روایات ذکر شده، نه به خاطر حضرت علی علیه السلام هر چند فضل این دو شب به خاطر قرار گرفتن شهادت حضرت در آن دو قطعاً بیشتر شده است.
 
ج) شب ۲۳ افضل است یا ۲۷؟
طبق گفتار بند الف، شب‌هایی که احتمال قدر در آنها داده می‌شد و یکی از آنها قطعاً شب قدر است،‌ به ترتیب افضلیت عبارتند از: شب ۱۹، ۲۱ و ۲۳ که شب ۲۳ افضل از دو شب دیگر بوده و بلکه طبق تصریح بعضی از احادیث، شب قدر همین شب است و می‌دانیم که در تمام طول سال شبی به فضلیت شب قدر نمی‌رسد. بنابراین ۲۳ از شب ۲۷ و از تمام شب‌ها افضل خواهد بود.
 
نتیجه‌گیری
۱. نظر شیعه در مورد شب قدر و تعیین آن مشخص بوده و چون از ائمه علیهم السلام یعنی وارثان علم پیامبر صلّی الله علیه و آله به ما رسیده قطعاً صحیح می‌باشد.
۲. شب‌های ۱۹ و ۲۱ ماه مبارک رمضان نیز طبق بعضی روایات احتمال شب قدر بودن داده می‌شود.
۳. شب ۲۳ ماه مبارک رمضان از تمام شب‌ها افضل است.
 
معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
۱. مستدرک الوسایل، محدث نوری، ج ۷، باب تعیین لیلة القدر.
۲. علامه طباطبایی، تفسیر المیزان، ج ۲۰، ص ۵۶۱.
۳. مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ج ۲۷، ذیل سوره قدر.
۴. دعائم الاسلام، نعمان بن محمد تمیمی مغربی، ج ۱.

پی‌نوشت‌ها:
[۱] ر.ک: طباطبایی، سید محمد حسین، ترجمه تفسیر المیزان، مترجم سید محمد باقر موسوی، دفتر انتشارات اسلامی، ج ۲۰، ص ۵۶۱.
[۲] ر.ک: کلینی، الکافی، تهران، ‌دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۶۵، ه.ش، چاپ چهارم، ‌ج ۴،‌ص ۱۵۸، ح ۸. وسائل الشیعه ، حر عاملی، مؤسسه آل البیت، چاپ اول،‌ ج ۱۰.
[۳] ر.ک: کافی، ج ۳، ص ۴۰ و ج ۴، ص ۱۵۴، مجلسی، بحارالانوار، بیروت، مؤسسة الوفاء، ۱۴۰۴ ه.ق، ج ۹۴، ص ۲ و ۸.
[۴] ر.ک: بحارالانوار، ج ۹۴، سید بن طاووس، اقبال الاعمال، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۶۵ ه.ش، چاپ دوم، ص ۱۹۰.
[۵] ر.ک: ‌طوسی، التهذیب، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۶۵ ه.ش، چاپ چهارم، ج ۳، ‌ص ۵۸.