پرسش :

امر به معروف و نهی از منکر چه شرایطی دارد؟


پاسخ :
همه مراجع تقلید: در صورت تحقق شرایط ذیل امر به معروف و نهی از منکر واجب می شود:[1]
 

علم و معرفت

امر کننده به معروف و نهی کننده از منکر باید عالم به معروف و منکر باشد، و همچنین بداند که فاعل منکر هم به آن علم دارد، البته لازم نیست این شناخت به تفصیل و با جزییات باشد بلکه اگر اجمالاً بدانیم کاری که شخص ترک کرده است، واجب و معروف بوده بر ما واجب و لازم می شود تا او را امر کنیم به انجام آن؛ یا اینکه باید بدانیم کاری را شخص قصد دارد انجام دهد حرام است باید او را از انجام آن کار نهی کنیم.
 

عذر شرعی یا عقلی

بداند که فاعل منکر عمدا و بدون عذر شرعی مرتکب آن می شود بنابراین اگر کسی که حرامی را مرتکب می شود و یا واجبی را ترک می کند در ارتکاب آن و ترک این عذری شرعی یا عقلی داشته باشد امر به معروف و نهی از منکرش واجب نیست.
 

احتمال تأثیر

احتمال دهد که امر و نهی او در شخص خلافکار اثر دارد، خواه اثر فوری داشته باشد یا غیر فوری، کامل یا ناقص، بنابراین اگر بداند هیچ اثر نمی کند واجب نیست.
 

اصرار بر گناه

شخص معصیت کار قصد ادامه منکر و یا تکرار منکر را داشته باشد ولی اگر بداند یا احتمال صحیح بدهد که فرد خاطی قصد ندارد گناه خود را تکرار کند، نهی از منکر واجب نیست.
 

نبودن ضرر (عدم مفسده)

در امر و نهی ضرر جانی، آبرویی و مالی (ضرر مالی قابل توجه نه جزیی) نباشد، پس اگر بداند یا خوف این باشد که امر یا نهی او، ضرر جانی یا آبرویی یا مالی نسبت به او یا بعضی از مؤمنین می رساند، امر به معروف و نهی از منکر واجب نیست.
 
تبصره:
نظر آیت الله سیستانی در شرط احتمال تأثیر این گونه است: اگر کسی می داند که امر و نهی او اثر ندارد، احتیاط واجب آن است که کراهت و ناراحتی خود را از کارهای ناشایسته خلافکار به هر طوری که ممکن است (با گفتار یا رفتار یا نوشتار و مانند آن) اظهار نماید؛ هرچند بداند که در او اثر نخواهد داشت.

نظر آیت الله بهجت در شرط احتمال تأثیر این گونه است: در صورتی که انسان می داند سخن او تأثیری در دیگری ندارد، بر او لازم نیست امر به معروف و یا نهی از منکر بنماید، اما جواز بلکه رجحان آن در صورت عدم خوف ضرر، خالی از وجه نیست.
 
پی نوشت:
[1]. امام، توضیح المسائل، م 2791 و تحریر الوسیله، امر به معروف، شرایط وجوب؛ خامنه‌ ای، اجوبة الاستفتائات، س 1057 و سایت احکام موضوعی، امر به معروف؛ بهجت، توضیح المسائل، م 1608؛ فاضل، توضیح المسائل، م 2124؛ وحید، توضیح المسائل، م 2069؛ نوری، توضیح المسائل، م 2789؛ صافی، توضیح المسائل، م 2862؛ سیستانی، توضیح المسائل، ج 1، م 2202 و 2205؛ مکارم، توضیح المسائل، م 2414.
 
منبع: احکام امر به معروف، علی گرجی، نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاهها، نشر معارف‫، ۱۳۹۵.