پرسش :

دخترى 23 ساله ام که به مدت 1 سال است که فارغ التحصیل شده ام با جنس مخالف مشکل دارم البته جوانها. نمى تونم توى چشماشون نگاه کنم یا اگه نگاه کنم حالم دگرگون مى شه. از طرفى نمى تونم همش سرم زیر باشه چون طرف...


پاسخ :
در ابتدا باید گفت حساس بودن در ارتباطات با جنس مخالف، یک صفت منفى نیست، بلکه حیاى پسندیده است. در اسلام هم تأکید زیادى به این مسئله شده و دارندگان این صفت مورد تعریف و تمجید پیشوایان دین قرار گرفته اند.

امیرالمؤمنین على علیه السلام مى فرمایند: «اَلْحَیاءُ سَبَبٌ إِلَى کلِّ جَمِیلٍ؛ حیا عامل هر زیبایى است»1. اما اگر کسى در ارتباطات اجتماعى خویش با دیگران، نتواند رو به رو شود به گونه اى که روند عادى زندگى اش مختل شود؛ باید کمى در سبک زندگى خود تجدید نظر کرده که بدون دلیل، خود را دچار ناراحتى هاى روحى و روانى نکند.

گاهى ما آدم ها اتفاقى در زندگیمان مى افتد که خطرى را به دنبال داشته و در ذهنمان ماندگار مى شود بعد از آن، در اتفاق هاى مشابه، آن خطر و تهدید براى ما تداعى شده و وحشت تمام وجودمان را مى گیرد که نکند دوباره خطر سابق برایمان تکرار شود به همین خاطر دچار اضطراب مى شویم. در مورد مشکل شما هم در واقع آنچه شما را آزار مىدهد واقعیت بیرونى نیست بلکه نوع برداشت شما از واقعیت است. چه بسا سابقه ذهنى شما را به سمت این فکر حرکت داده که «همه مردها یک گونه بوده، یک گونه فکر کرده و احساس مشابه دارند» و نوع برداشتى که از یک «برخورد» و از «جنس مخالف» و «حالات هنگام برخورد» دارید شما را به سمت اضطراب کشانده و منجر به نشان دادن واکنش هاى بدنى و روانى مى شود.

به نظر مى رسد اگر شما قادر به کنترل اضطراب خود شوید؛ خطاهاى شناختى شما هم برطرف شده و در تصمیم‌گیرى هاى بزرگ زندگیتان موفق خواهید شد. پس به راهکارها و روش هاى زیر براى مقابله با اضطراب به دقت توجه نموده و هر کدام که مناسب حال شماست در پیش بگیرید:
 

1. شناسایى تیپ شخصیتى

هر کسى در طول زندگى روش هاى گوناگون براى کنار آمدن با موقعیت هاى اضطراب زا را ایجاد مى کند. براى کنار آمدن با اضطراب دوخط مشى کلى وجود دارد، در یکى از آنها خود مسئله مورد توجه قرار مى گیرد که به آن سبک «مسئله مدار» گفته می شود، یعنى شخص موقعیت اضطراب زا را ارزیابى مى کند و سپس دست به کارى مى زند تا آن موقعیت را تغییر دهد. اما در سبک «هیجان مدار»، خود هیجان مورد توجه قرار می گیرد، یعنى شخص به جاى درگیرى مستقیم با مسئله، مى کوشد تا از راه هاى گوناگون از احساس اضطراب خود بکاهد. در اغلب موارد سبک مسئله مدار گرایش سالم ترى براى مقابله با اضطراب است. شناسایى تیپ شخصیتى حداقل به شما کمک مى کند؛ اولاً، خودتان را بهتر بشناسید و ثانیا، آمادگى هاى خود را براى مقابله با اضطراب واقع بینانه ارزیابى کنید. افراد هیجان مدار باید توجه داشته باشند که بیش از آن که از خود مسئله نگران و مضطرب شوند از نگرانى خودشان نگران مى شوند! به جاى این که فکرکنند چگونه با مشکل مواجه شوند به دنبال این مى روند که چگونه بتوانند نگرانى خود را کنترل کرده یا کاهش دهند، و خود این فکر، اضطراب بیشترى تولید مى کند.
 

2. اعتماد به نفس خود را تقویت کنید

اعتماد به نفس انسان را مستقل و دور از هرگونه وابستگى بار مى آورد و براى انجام دادن مسؤولیت هاى فردى و اجتماعى، توانایى هاى خویش را به میدان عمل مى کشاند. اعتماد به نفس سبب می شود فرد مسؤولیت هاى خویش را با اطمینان کامل انجام دهد و با افزایش قابلیت ها و توانایى هایش از هرگونه توقف و سکون بپرهیزد. در واقع اعتماد به نفس به معناى باور کردن قابلیت انسانى خویش، روبه رو شدن فعال با رویدادهاى زندگى و انجام دادن درست وظایف است. بنابراین، اعتماد به نفس از درون فرد سرچشمه می گیرد نه از بیرون. افرادى که از اعتماد به نفس کافى برخوردارند، استقلال عمل دارند و مسؤلیت پذیر و پیشرفت گرایند؛ ناکامى هاى زندگى را مى پذیرند؛ بر ایجاد رابطه با دیگران توانایند و از هرگونه گوشه گیرى دورى مى جویند.
 

3. ورزش و تحرک جسمى

یکنواختى و رکود جسمى، از نظر روانى انسان را خسته مى کند. خستگى روانى هم، موجب اغتشاش فکرى و در نهایت اضطراب مى شود. کسالت، تنبلى و بى تحرکى را از خود دور کنید (همان گونه که اشاره کرده اید اهل فعالیت و ورزش هستید پس آن را در هیچ شرایطى ترک نکنید).
 

4. شوخ طبعى

معمولاً دیده اید که آدم هاى شاد و خنده رو بهتر با مسائل زندگى کنار مى آیند. اگرچه این یک مسئله شخصیتى است ولى مى توان آن را آموخت. بدانیم که شوخ طبعى و بذله گویى به جا و به اندازه بد نیست، هم در روحیه خودمان و هم روحیه اطرافیان تأثیر مثبت دارد. خاصیت شوخ طبع بودن و بذله گویى را در کاهش اضطراب نادیده نگیرید.
 

5. تصویرسازى ذهنى

گاهى مى توان با به تصویرکشیدن ذهنى آن چه که ممکن است برایمان پیش بیاید، هم موقعیت را بهتر درک کرد و هم پیش بینى هاى لازم را انجام داد. براى شما مثالى مى زنیم: شما در منزل مى نشینید و با خود این گونه فرض مى کنید که امروز به خیابان رفته اید و مردى از دور به سمت شما مى آید. چه عکس العملى نشان مى دهید؟ به کنار شما رسیده و بدون توجه به شما از کنار شما عبور مى کند حال چه واکنشى از خود نشان مى دهید؟ با افکارى که بعد از عبور او در ذهن شما وارد شده چگونه برخورد مى کنید؟ این کار را چندبار تمرین کنید و آمادگى هاى روانى را براى موقعیت هاى واقعى براى خود ایجاد کنید خواهید دید که اضطرابتان کاهش مى یابد.
 

6. تغییر وضعیت آگاهانه

اصولاً شما به یکى از دو طریق مى توانید زندگى کنید. یکى این که بگذارید مغز شما به ترتیب سابق کار کند، بگذارید هر تصویر، صدا، یا احساس را که خواست به صحنه ذهنتان بیاورد و شما نیز به طور خودکار نسبت به آن عکس العمل نشان دهید. راه دیگر این است که به اختیار و آگاهانه فعالیت هاى مغزى خود را اداره کنید. می توانید حالات دلخواه در خود ایجاد کنید. می توانید خیالات و خاطرات تلخ را ضعیف و بى اثر کنید، مى توانید آنها را طورى در نظر مجسم سازید که نتوانند بر شما مسلط شوند. طورى آنها را ناچیز و کوچک در نظر آورید که شما بر آنها مسلط باشید. شاید این کار مشکل به نظر برسد اما آن قدرها هم سخت نیست.

احتمالاً شما هم این تجربه را داشته اید که در خانواده و جمع دوستان به دلیلى به شدت عصبانى شده اید ولى در یک لحظه کسى چیزى گفته و یا کارى کرده که نتوانسته اید جلوى خنده خود را بگیرید. در این وضعیت چه حالتى به شما دست داده است؟ آیا باز هم عصبانى مانده اید؟ نمونه هاى این تجربه فراوان است. در روزى که حوصله ندارید دیدن اتّفاقى یک گل، یک تصویر و حتى یک رنگ، به یک باره همه چیز را تغییر داده و روحیه شما کاملاً دگرگون شده است. حال حرف ما این است که چنین تغییر وضعیتى را مى توان آگاهانه و به اختیار انجام داد. باور ندارید، تمرین کنید. به هنگام خستگى، بى حوصلگى و یا عصبانیت، به کسى یا چیزى که دوستش دارید فکر کنید، یک گل زیبا را در ذهن خود مجسم سازید، به خاطره هاى خوش در زندگیتان بیندیشید چه اتفاقى مى افتد؟ این کار را مى توان هنگام برخورد با جنس مخالف هم انجام داد، البته براى چند لحظه، تا مسیر اضطراب عوض شود.
 

7. جسارت ورزى

بیایید آخرین حدّ اضطراب را تصور کنید، واقعا چه اتفاقى مى افتد. این یکى از آموزه هاى روانشناسى براى افرادى است که از مقابله با شرایط استرس زا هراس دارند. جسارت ورزى مى تواند مانع اضطراب شود. گاهى بد نیست انسان این جسارت را به خود بدهد که حد نهایى یک موضوع استرس زا را براى خود پیشبینى و تصور نماید. به کسانى که لکنت زبان دارند توصیه مى شود که به جاى مخفى کردن لکنت خود، سعى کنند هرچه بیشتر لکنت داشته باشند و به کسانى که اضطراب دارند توصیه مى شود به جاى کلنجار رفتن براى پس زدن اضطراب، سعى کنند هرچه بیشتر در خود اضطراب به وجود آورند. مى گویند: «در بلا بودن از بیم بلاست». این بهتر است که از ترس اضطراب بیشتر مضطرب شویم یا آن را به وجود آوریم که بلا از سرمان بگذرد! البته توصیه ما تماشاى دائم و بدون دلیل به مردان نامحرم نیست که این با آموزه هاى اسلامى منافات دارد بلکه مقصودمان همان مقدار طبیعى و عادى است که هم اکنون باعث رنج و اضطراب شما شده است از این فرار نکنید.
 

8. آموزش آرمیدگى

شاید شما هم اسم ریلکس را شنیده باشید در آموزش ریلکس (آرمیدگى) فرد یاد مىگ یرد تا ماهیچه هاى بدن خود را به آرامش کامل درآورد. بدین ترتیب که ابتدایک دسته از ماهیچه هاى بدن خود را به حال انقباض (جمع کردن، فشرده کردن) درآورد و بعد آنها را شل کند تا این که احساس شل شدن را در آن دسته عضلات احساس نماید. بعد، از فرد خواسته مى شود تا این تمرین انقباض - شل کردن را - با تمامى قسمت هاى بدن خود (مانند ماهیچه هاى بازوها، گردن، صورت، شانه ها، پاها و...) انجام دهد. هر چند این تمرین ها ممکن است چند جلسه به طول انجامند اما سرانجام فرد قادر خواهد بود که در یکى دو دقیقه به حالت آرمیدگى کامل درآید. حداقل استفاده از آرمیدگى این است که وقتى خسته شدید یا اضطراب به شما دست داد روى صندلى راحت بنشینید، چند نفس عمیق بکشید و تعدادى از عضلاتى را که لازم مى دانید با فرمان خودتان سفت و شل کنید. اگر این کار را بکنید متوجه خواهید شد که هنگام برخورد با جنس مخالف کدام قسمت از عضلات بدنتان منقبض می شود آنها را تحت مدیریت خود در مى آورید.
 

9. شناخت تأثیرات فردى اضطراب

هر فرد باید بداند که اضطراب چگونه علایم خود را در او نشان مى دهد. شناخت این علایم می تواند به کنترل آنها کمک کند. اضطراب با تأثیرات هورمونى خود، بعد از شروع، دامنه بیشترى مى گیرد و در نهایت به اوج خود مى رسد. اگر کسى بر این نکته آگاهى داشته باشد سعى می کند کمى صبر نماید تا دامنه اضطراب تمام شده و به تدریج به حالت آرامش بازگردد. اما اکثر افراد از خود اضطراب هول و دستپاچه شده و این باعث مى گردد اضطراب آنها دچار افت و خیز بیشترى شود و طول بکشد.

همه راهکارهاى یاد شده هنگامى تأثیر خود را مى گذارند که ما از راهکار واقعى یعنى ذکر و یاد خداى متعال در هیچ لحظه غافل نباشیم که خود فرمود: «أَلا بِذِکرِ اللّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ»2.
  
پی نوشت:
1. تحف العقول، ص 82.
2. سوره رعد، آیه 28.

منبع: خواستگارى، محمدرضا احمدى، نهاد نمایندگى مقام معظم رهبرى در دانشگاهها، دفتر نشر معارف، 1390.