پرسش :

آیا خانه کعبه قبل از زمان حضرت ابراهیم علیه السلام هم بوده یا نخستین بار حضرت ابراهیم علیه السلام آن را بنا کرده است؟


پاسخ :
گرچه آیه صریحی نداریم که زمان بنای کعبه را مشخص کرده باشد، اما آیه شریفه «... وَ لِتُنْذِرَ أُمَّ الْقُری وَ مَنْ حَوْلَها ...»(1) مکه را ام القری معرفی کرده است و این، اقتضا دارد که مکه از نظر پیدایش نیز بر دیگر شهرها سبقت و فضیلت داشته باشد.

شاهد دیگر اینکه از آیه 58 سوره مریم استفاده می‌شود که نماز در تمامی ادیان وجود داشته و انبیای بزرگ، خداوند سبحان را سجده می‌کردند، حال آنکه باید برای سجده قبله‌ای وجود داشته باشد و خداوند متعال در آیه شریفه «إِنَّ أَوَّلَ بَیْتٍ وُضِعَ لِلنَّاسِ لَلَّذِی بِبَکَّةَ مُبارَکاً وَ هُدیً لِلْعالَمِینَ»(2)، کعبه را نخستین قبله گاه برای همه انبیای پیش از ابراهیم معرفی کرده است؛ بنا بر این باید وجود کعبه قبل از حضرت ابراهیم علیه السلام بوده باشد.(3)

دیگر این که مکه در قرآن کریم «ام القری» نامیده شده است؛ اقتضای این سخن آن است که در شرافت و عظمت از، سایر بقاع متبرکه برتر باشد.(4)

در منابع تاریخی نیز آمده است که وقتی در جاهلیت قریش کعبه را تعمیر می‌کردند به سنگی برخوردند که در آن نوشته شده بود: «انَا اللَّهُ ذُوبَکّة حَرَّمْتُها یَوم خلقُت السّماوات و الارض و الشمسَ و القمرَ ...»(5)

علاوه بر این‌ها رسول خدا صلی الله علیه و آله در فتح مکه فرمودند:
«انَّ هذا البلدَ حَرَّمَهُ اللَّه یَومَ خَلَقَ السماوات والارض و هو حَرَامٌ بِحُرْمَةِ اللَّه الی یوم القیامه؛ خدای متعال این شهر را روز آفرینش آسمان و زمین حرمت داد و تا روز رستاخیز محترم به حرمت الهی است.»(6)

منابع تاریخی در تأسیس بنای کعبه در زمان حضرت آدم اتفاق نظر دارند. ابن سعد گوید: آدم خانه کعبه را از سنگ‌های پنج کوه (سینا، لبنان، زیتون، جودی و حرا) بنا کرد.(7)

یعقوبی نیز می‌گوید: آدم به مکه رفت و بعد از ساختن کعبه گرد آن طواف نمود(8)؛ چنان که بر اساس روایتی نیز حضرت آدم نخستین بار کعبه را بنا کرد و از خداوند بر این کار خویش اجرت خواست.(9)

بنابراین باید بنای کعبه را در زمان قبل از حضرت ابراهیم علیه السلام دانست.

پی‌نوشت‌ها:
1- انعام: 92.
2- آل عمران: 96.
3- تاریخ مکه، محمد هادی امینی، ترجمه محسن آخوندی، ص 18.
4- در این مورد ر. ک: تفسیر فخر رازی، ج 8، ص 153، ذیل آیه 96 آل عمران یا مفاتیح الغیب، فخر رازی، ج 8، ص 296.
5- کافی، ج 4، ص 226؛ تفسیر ثعلبی، ج 4، ص 112؛ ترجمه: من خدای کعبه‌ام، محترم قرار دادم این شهر را در آن روزی که آفریدم آسمان و زمین و آفتاب و ماه را ....
6- مسند احمد، ج 1، ص 315؛ المعجم الکبیر، طبرانی، ج 11، ص 26.
7- الطبقات الکبری، ابن سعد، ج 1، ص 33.
8- تاریخ یعقوبی، محمد بن واضح، ج 1، ص 6؛ چهار آیه در قرآن کریم به نوعی از بنای کعبه حکایت دارد که چنین انداز: بقره: 127؛ آل عمران: 96؛ ابراهیم، 37 و حج:26. با توجه به هر یک از این آیات مفسران نظریات مختلفی را در تاریخ بنای کعبه ابراز داشته‌اند.
9- مستدرک الوسائل، نوری، ج 9، ص 375.

‌منبع: پرسمان قرآنی حج، رمضان محمدی، تهران: نشر مشعر، ۱۳۸۸.