پرسش :

اسرار سجده را برشمارید.


پاسخ :
1. بالاترین حد فروتنی است. مقام معظم رهبری در این باره می فرمایند:
جبهه بر خاک نهادن، نشانه بالاترین حد خضوع انسان است و نمازگزار، این حد نصاب تواضع را، شایسته خدا می داند؛ زیرا کرنش در برابر نیکی و زیبایی مطلق است و آن را در برابر هر کس یا هر چیز غیر خدا، حرام و ناروا می شمارد... .(1)

2. سجده بر خاک، نوعی هماهنگی در عبادت و یک رنگی و یکسانی را برای همه ایجاد می کند و از اینکه برخی بخواهند با سجده بر چیزهای دیگر، امتیازخواهی خود را مطرح کنند، جلوگیری می کند. (مثلا سجده بر فرش های قیمتی و یا طلا و نقره و...)

3. انسان از خاک و زمین است و سجده ما، نشان آغاز آفرینش آدمی از زمین و بازگشت او به خاک است و این یادآوری، جز با سجده بر خاک و زمین میسر نیست.

امام علی علیه السلام درباره فلسفه و معنای سجده می فرمایند:
معنای سجده اول این است که سر به سجده فرو می برد، می خواهد بگوید: خدایا تو از این خاک ما را به وجود آوردی و آنگاه سر برمی دارد و می خواهد بفهماند که ما از دل همین خاک بیرون آمده ایم و آن وقت که برای سجده دوم سر به خاک می گذارد، اعلام می دارد: باز هم به دامن این خاک باز می گردم و آنگاه که سر بلند می کنیم، تفسیر آن این است که باز هم در روز قیامت از دل همین خاک، خارج می شویم.(2)

4. اقرار عملی به عظمت و پیراستگی الهی است. «سُبْحَانَ رَبِّیَ الْاَعْلی وَ بِحَمْدِه»؛ پاک و پیراسته است خداوندگار من که برترین است و من ستایش گر اویم. این ذکری است که نهایت اقرار انسان به عظمت پروردگار را به شکل عمل نشان می دهد.

5. در روایت ها وارد شده که سجده های طولانی، از سیره و روش ائمه علیهم السلام و از شدیدترین اعمال علیه ابلیس است که گناهان را مثل اینکه باد، برگ درختان را می ریزد، محو می کند و نزدیک ترین حالت بنده به خداوند است.(3)

به گفته شهید ثانی:
نمازگزار به هنگام سجده، باید معنا و مفهوم آن را وسیله تقرب و نزدیکی دل به پیشگاه خدای متعال قرار دهد که هر قدر به خدا نزدیک تر شود، به همان اندازه از دیگران دور خواهد شد.(4)

6. امیرالمؤمنین علی علیه السلام می فرمایند: ظاهر سجده صورت گذاردن بر خاک است از روی اخلاص و خشوع، ولی باطن آن دل کندن از همه امور فانی و دل بستن به سرای باقی و رهایی از تکبر و تعصب و تمام وابستگی های دنیوی است.(5)

7. خیر و برکت:
رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمودند: «دینی که در آن رکوع و سجود نباشد، خیری در آن نیست».(6)

8. نجات دهنده از آتش دوزخ است. در روایت آمده است: «در روز قیامت، خدای متعال به آتش دوزخ می فرماید: ای آتش! هر چه را می خواهی بسوزان؛ ولی به موضع سجده نزدیک مشو».(7)

9. امام صادق علیه السلام درباره فلسفه رکوع و سجود می فرمایند:
وقتی رسول خدا صلی الله علیه و آله را به معراج بردند و در آنجا نماز گزارد و ذکر گفت و از عظمت خداوند دید آنچه را دید، بدنش لرزید و بدون اختیار به حال رکوع درآمد. در آن حال گفت: «سبحان ربی العظیم و بحمده».

وقتی که از آن حالت برخاست، خدای خود را در مکان بلندتری که از آن برتر تصور نمی شد، دید و بدون اختیار، صورت خود را به خاک نهاد و گفت: «سُبْحانَ رَبِّیَ الْاَعْلی وَ بِحَمْدِه».

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله این کلمات را تکرار می کرد تا پس از گفتن هفت مرتبه، قدری از آن وحشتی که دلش را پر کرده بود، کاسته شد. به همین دلیل، در میان امت آن حضرت این دو ذکر سنت شد.(8)

10. درباره فلسفه سجده بر خاک، امام صادق علیه السلام فرموده اند:
سجده، خضوع در برابر خداست. پس سزاوار نیست بر خوراکی و پوشاکی سجده کنید. چون مردم، بنده خوردنی ها و پوشیدنی هایند، درحالی که سجده کننده، در حال عبادت خداست و نباید پیشانی اش را بر چیزی بگذارد که مردم دنیاپرست بر آن سجده می کنند و به آن فریب می خورند. سجده بر زمین بهتر است؛ چون تواضع در برابر خدا، بلیغ تر و رساتر است.(8)

11. سجده، واجب و عبادت جامعی است که صورت، دست ها و پاها را دربرمی گیرد؛ نمازگزار در سجده با تمام اعضای ظاهری و باطنی خود، عبادت می کند و این در دیگر ارکان نماز دیده نمی شود. (هذه فریضه جامعه علی الوجه و الیدین و الرجلین).(10)

پی‌نوشت‌ها:
1- مقام معظم رهبری، از ژرفای نماز، ص 5.
2- من لایحضره الفقیه، ج 1، ص 206.
3- سفینه البحار، ج 1، ص 580، «ماده سجد».
4- اسرار نماز، ص 155.
5- مستدرک الوسائل، ج 4، ص 484.
6- منهج الصادقین، ج 10، ص 123.
7- منهج الصادقین، ج 8، ص 397.
8- نماز و عبادت تفسیر المیزان، ص 252.
9- میزان الحکمه، ج 4، ص 386.
10- بحار الانوار، ج 85، ص 128.

منبع: پرسمان نماز، محسن محمدی، قم: انتشارات مرکز پژوهش‌های اسلامی صدا و سیما، 1389.