پرسش :

چرا به طرف قبله نماز می خوانیم، درحالی که خداوند همه جا هست و جهت معینی ندارد؟


پاسخ :
قرآن کریم می فرماید: «فَوَلِّ وَجْهَکَ شَطْرَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ وَحَیْثُ مَا کُنتُمْ فَوَلُّوا وُجُوهَکُمْ شَطْرَهُ...؛ پس روی کن به طرف مسجدالحرام و شما مسلمانان نیز هر کجا باشید، در نماز روی بدان جانب کنید». (بقره: 144)

همچنین می فرماید: «وَمِنْ حَیْثُ خَرَجْتَ فَوَلِّ وَجْهَکَ شَطْرَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ وَحَیْثُ مَا کُنتُمْ فَوَلُّوا وُجُوهَکُمْ شَطْرَهُ...؛ و ای رسول از هر جا و به هر دیار بیرون شدی، روی به جانب کعبه کن و شما مسلمانان هم به هر کجا بودید، روی بدان جانب کنید». (بقره:150)

با توجه به این آیات، می توان به برداشت های زیر رسید:
1. همان خدایی که فرموده است، به هر طرف رو کنید، آنجا وجه خدا است و اینکه او از رگ گردن به انسان نزدیک تر است، همو دستور داده است که به هنگام نماز به سوی مسجدالحرام نماز بخوانید.

2. اینکه خدا همه جا هست، نمی تواند توجیهی برای بی توجهی به قبله باشد. مثلاً خدا همه زبان ها را می داند، ولی باید نماز را به زبان عربی خواند. خداوند به دلایل گوناگون دستور داده است که به سوی قبله واحد، به زبان واحد، و با شرایط مشترک دیگری نماز گزارده شود.

به عبارت دیگر، نماز خواندن به سوی قبله، به معنی در مکان قرار دادن خداوند نیست. قرآن می فرماید:
«وَللّه ِ الْمَشْرِقُ وَالْمَغْرِبُ فَاَیْنَمَا تَوَلُّوا فَثَمَّ وَجْهُ اللّه ِ؛ مشرق و مغرب از آن خداست؛ و به هر سو رو کنید، خدا آنجاست.» (بقره: 115)

و در آیه دیگر چنین می خوانیم: «قُلْ للّه ِ الْمَشْرِقُ وَالْمَغْرِبُ؛ بگو مشرق و مغرب از آنِ خداست.» (بقره: 142)

در واقع انسان به حکم جسم بودنش، هنگام نماز ناچار باید به یک سو متوجه باشد، ولی اسلام می خواهد از این موضوع برای تکمیل این عبادت (نماز) بیشترین استفاده را ببرد. در این میان همه مسلمانان می دانند که خانه کعبه قدیمی ترین مرکز توحید است؛ خانه ای که به دست قهرمان توحید، ابراهیم خلیل علیه السلام تجدید بنا شده و محل توجه تمام راهنمایان توحید و پیغمبران خدا بوده است. بنابراین، مکانی چنین مقدس و معنوی، ملکوتی ترین فضای موجود در هستی برای رو کردن عزیزترین بندگان خدا یعنی اسلام آورندگان دین حقیقی اوست.

توجه به این مرکز توحید، در واقع توجه به خداست. درست است که خداوند مکانی ندارد، ولی کسی که مقابل این مرکز بایستد، به خدا نزدیک تر است و گویا خود را در پیشگاه او حاضر می بیند.

همچنین، توجه عموم مسلمانان در هر شبانه روز پنج مرتبه به این مرکز مقدس، روح وحدت و یگانگی را در دل و جان آنها پرورش می دهد و به وحدت اسلامی و هماهنگی مسلمانان جهان کمک می کند. گروه های گوناگون اسلامی را از شرق و غرب به هم پیوند می دهد و شوکت و عظمت آنها را آشکار می کند. همچنین جوهر آموزه های جهانی اسلام را به صورت «وحدت هدف و عقیده» به دنیا نشان می دهد.

​​​​​​​منبع: پرسمان نماز، محسن محمدی، قم: انتشارات مرکز پژوهش‌های اسلامی صدا و سیما، 1389.