پرسش :

نقش ولایت فقیه در جنگ تحمیلی عراق علیه ایران چه بود؟


پاسخ :

نقش ولایت فقیه در دفاع مقدس 

ولایت و رهبری در اسلام به غیر از ریاست و مدیریت جامعه و انسان در عالم سیاست می‌باشد. رهبری اسلامی دارای اختیارات وسیع حکومتی در امر مدیریت و دفاع از اسلام و کشور است. چون از نظر جهان بینی الهی افزون بر عوامل مادی یک سلسله عوامل معنوی در عالم وجود است که در سرنوست جهان و انسان موثر است و رهبری اسلامی مکلف به حفظ و شکوفایی آنهاست. منطق قرآن نیز وعده می‌دهد که گروهی اندک و برخوردار از معنویت برگروه کثیر بهره‌مند از عوامل مادی چیره می‌شود. چنان که امام خمینی (رحمه الله) رمز پیروزی اسلام در برابر سربازان روم را سلاح معنوی می‌داند.

شاخص‌های جهاد دفاعی در نزد ولی فقیه عبارتند از:  
الف) مقابله اسلام با کفر  
ب) شکوفایی ایمان و معنویت
ج) درخشش ایثارگری و شهادت
د) نمایش مدیریت و فرماندهی اسلامی جنگ
ه) صدور اخلاق اسلامی
و) اثبات و وجود امدادهای غیبی
ز) ظلم ستیزی با تمام مظلومیت

جنگ در اصطلاح پیکار مسلحانه و خونین گروههای متشکل است یا جنگ کشمکش و برخورد مسلحانه میان دو یا چند سو گفته شده است. اما در قاموس اسلام جنگ جلوه دینی یافته و انواعی می‌یابد که یکی از آنها جهاد دفاعی است. دفاع در حقوق بین‌الملل نیز پذیرفته شده و مشروعیت دارد. بنابراین امر دفاع نیازی به شواهد قرآنی و روایی هم ندارد چون فطری و عقلی است چنان که آن پیر سفر کرده فرمود: «دفاع بر هر مکلفی به هر وسیله شرط واجب است.»

نظر بر آن که رهبران اسلامی با برخورداری از سه ویژگی معماری، فرماندهی و فقاهت زعامت می‌نمایند لذا اعلام جنگ و صلح از شئونات ولایی محسوب می‌گردد. حضرت امام خمینی (رحمه الله) از جمله آن رهبران اسلامی بود که بزرگترین جنگ فرسایشی قرن را فرماندهی کرد. چون اصل ۱۱۰ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران بند ۵ «اعلام جنگ و صلح و بسیج نیروها در نظام جمهوری اسلامی را از جمله اختیارات رهبری برشمرده و براساس بند ۶ همین اصل نیز عزل و نصب فرماندهان عالی رتبه نظامی و انتظامی از وظایف رهبری است.»
 
۱- ولایت و رهبری در آغازین روزهای جنگ تحمیلی:
بنابراین دلایل مختلفی را کارشناسان برای آغاز جنگ عراق علیه ایران برشمردند که از جمله آنها به موارد ذیل می‌توان اشاره کرد: اختلافات ارضی، دشمنی غرب با انقلاب پویای اسلامی، هراس دولتهای منطقه از اسلام خواهی و بیداری اسلامی مردم منطقه و خوی تجاوزگری بعثیان و صدام با حمایت کشورهای عربی و غربی بهترین فرصت را برای تجاوز فراهم ساخت. زیرا که نظام ستم شاهی و دست نشانده فرو پاشیده و رهبران انقلابی نیز هنوز تحکیم و تثبیت نگردیده بودند. مزدوران متواری نظام پیشین در کنار صدام ماموریت می‌یابند تا جمهوری اسلامی را نابود و کشور ایران را تجزیه نمایند. به دنبال این بسترهای تاریخی تهاجم همه جانبه از زمین و هوا و دریا آغاز می‌گردد اما غافل از آن که به قول امام بزرگوار که فرمود: «صدام گمان می‌کرد با یک مملکت آشفته و منزوی شده روبروست و تا چند ساعت دیگر تهران را فتح خواهد کرد. او غافل از خدا بود.» پس ایمان به خدا و آخرت جوهره اصلی اسلام را تشکیل می‌دهد و رهبری به عنوان مرجع و کارشناس دینی مفسر آن اصول می‌باشد. همین پشتوانه در غالب فرماندهی کل قوا در وجود امام راحل تحقق یافت و امکان اداره جنگ و جهاد را میسر ساخت.

۲- تداوم رهبری و تشدید جنگ:  
بلافاصله پس از آغاز تهاجم، امام خمینی (رحمه الله) صدام را کافر و نوکر امریکا خطاب کرد و از مردم برای دفاع استمداد طلبید. با فرمان امام راحل رزمندگان اسلام در طول هشت سال دفاع مقدس ۹۵% از ۱۸۲ عملیات جنگی جبهه‌ها را با حضور گسترده بسیجیان داوطلب اداره نمودند. و ۷۵% نیروی یگان‌ها را نیز از نیروهای مردمی تشکیل دادند و با آزاد سازی مناطق اشغالی زمینه‌های نفوذ به خاک دشمن را فراهم ساختند. روند جنگ از دفاع به تشدید حملات و سپس واکنش نظام بین‌المللی منتهی شد. مقاومت مصمم و پایداری مردم ایران در نخستین سال جنگ تحمیلی مراکز بین‌المللی را وادار به نرمش ساخت به طوری که سازمان کنفرانس اسلامی ضمن تشکیل کمیته بررسی مذاکره، خاتمه جنگ را با دو شرط اعلام نمود و آنها عبارت بودند از:
الف- عدم عملیات نظامی از سوی ایران
ب- اعلام آتش بس با توافق ایران

هر دو شرط آشکارا بر علیه ایران است برای همین امام (رحمه الله) فرمودند: «صلح بین اسلام و کفر معنا ندارد.» هر چند اصولا توقف عملیات نظامی یا آتش بس آنهم از سوی ایران نه عراق غیر از صلح است. علاوه بر این شورای امنیت سازمان ملل متحد پس از دو سال تعلل خواستار آتش بس و عقب نشینی شد. این روند متاسفانه تا سال ۶۶ از سوی محافل و مراکز بین‌المللی ادامه دا‌شت تا بالاخره به صدور قطعنامه ۵۹۸ انجامید.
 
۳- نقش رهبری در خاتمه جنگ:  
پس از فتح خرمشهر ماهیت جنگ با ورود سلاح های کشتار جمعی تغییر یافت. ولی امر مسلمین به عنوان فرماندهی کل قوا پس از استدلال های منطقی فرماندهان جنگ رضایت به ادامه دفاع در خاک عراق داد. مناطق مسکونی و شهرها هدف بمباران ها و موشک های مختلف قرار گرفت اما در هر صورت ۶۴۰۰ کیلومتر مربع خاک متصرفی از سوی عراق به دفاع در عمق ۱۵۰۰ کیلومتر مربع بوسیله ایران تبدیل گشت. پایان جنگ مورد توافق طرفین قرار گرفت صدام همچنان بر موج حملات خود افزود. ولی سرانجام با فشارهای بین‌المللی طرفین رضایت به آتش بس و اجرای قطعنامه دادند. امام در پذیرش قطع نامه ضمن بیان معامله آبروی خود با خدا و نوشیدن جام زهر می‌گوید: کسی تصور نکند که ما راه سازش با جهان خواران را نمی‌دانیم ولی هیهات که خادمان اسلام به ملت خود خیانت کنند.»

ماحصل جنگ تحمیلی یا به عبارت بهتر دفاع مقدس مساوی تخریب گسترده و نابودی ذخایر و منابع ملی و تحلیل فزاینده نیروی انسانی و کشتار مردم هر دو کشور بوده اما از سوی ایران دفاع منتهی به دستاوردهای بزرگی گردید که از جمله آنها می‌توان به ارائه یک الگوی برجسته مقاومت و اثبات تواناییهای دفاعی اشاره کرد، و دیگر صدور انقلاب بود، که طنین حق طلبی آن در عین مظلومیت به گوش جهانیان رسید و مورد تجلیل آگاهان جهانی واقع شد و بالاخره خود باوری، نصرت؛ انجام تکلیف، تحقق شعارهای انقلاب و شکست ابهت شرق و غرب و موجب شناسایی دوست و دشمن شد. (نقش ولایت فقیه در دفاع مقدس، جعفر محقق، پایگاه اطلاع رسانی علوم و معارف دفاع مقدس)
 

شیوه ها و تدابیر مدیریتی امام خمینى در هشت سال دفاع مقدس

حضرت امام خمینى (رحمه الله) به عنوان مدیر، رهبر و فرمانده کل قوا و فرماندهى عالى جنگ، تعیین و هدایت استراتژى جنگ را بر عهده داشت و در این مدت با بهره گیرى از شیوه ها و تدابیر خاص ‍ خویش هشت سال دفاع مقدس را رهبرى و مدیریت نمود و اعجاب و شگفتى سیاستمداران دشمن را برانگیخت.
در این میان به تعدادی از این شیوه ها و تدابیر اشاره می نماییم:
 
۱ ـ بسیج همگانى و سازماندهى مردم و نیروهاى مسلح
براى آنکه کلیه نیروهاى داوطلب بتوانند در حد توانایى ها و استعدادهاى خویش در این امر مهم سهیم باشند، امام اقدام به این مهم نمودند و در این رابطه فرمودند: «هرکس مى تواند جبهه باید برود و هرکه نمى تواند در پشت جبهه کمک کند.»

۲ ـ توسعه تشکیلات نظامى و فرمان بر تشکیل نیروهاى سه گانه سپاه
این امر موجب شد تا سپاه بتواند با هماهنگى بیشتر با نیروهاى ارتش، در عرصه هاى نبرد، حضور قوى ترى داشته باشند.
 
۳ـ هماهنگى و انسجام در نیروهاى مسلح
همان گونه که در اندیشه سیاسى امام وحدت و یکپارچگى اقشار مختلف ملت و احزاب گوناگون عامل پیروزى ملت ایران به شمار مى آید. انسجام نیروهاى نظامى را نیز ضامن اقتدار نیروهاى مسلح در دفاع مقدس مى دانست. از این رو امام به نیروهاى ارتش، سپاه و بسیج فرمودند: «همه در هم ذوب شوید و تو و من را از میان بردارید و چون ید واحده و قدرت واحده به دشمن بتازید.»
 
۴ ـ هماهنگى و به کارگیرى امکانات پشت جبهه
امام نیروهاى پشت جبهه اعم از دستگاه هاى اجرایى و تبلیغى و سیاسى را به هماهنگى با یکدیگـر و توجه به مسائل جنگ دعوت مى کردند و کلیه فعالیت هاى سیاسى، تبلیغى و اقتصادى پشت جبهه را با دفاع مقدس مرتبط مى ساختند و همواره ارگان ها و سازمان هاى دولتى را در جهت تقویت و آمادگى رزمى مردم و پشتیبانى از جنگ به کار مى گرفتند و مى فرمودند: «به پشتیبانى مادى و معنوى خود از جبهه هاى نبردو رزمندگان ادامه دهند و سپاهیان نور را حمایت کنند.»
 
۵ ـ مقابله با عوامل بازدارنده داخلى و تبلیغات دشمن
در دوران دفاع مقدس حوادث گوناگونى پدید مى آمد، برخى از این حوادث مانند رقابت هاى جناح هاى مختلف در کشور معلول شرایط سیاسى داخل کشور بود، که بعضا فضاى سیاسى کشور را ملتهب مى ساخت، برخى از پیشامدها را عوامل آگاه و مزدور دشمن پدید مى آوردند و برخى دیگر نتیجه اعمال گروه هاى ناآگاه داخلى بود و هر کدام از این حوادث به طور مستقیم یا غیرمستقیم مى توانست در حضور رزمندگان اسلام در جبهه ها براى ادامه دفاع مقدس مشکل ایجاد نماید. اما حضرت امام باشیوه هاى در خور تحسین رهبرى خویش، تاثیر منفى و شکننده هر یک از این حوادث را بر عرصه هاى نبرد و روحیه رزمى و معنوى رزمندگان اسلام راخنثى مى کرد.

دشمن بعثى نیز با در اختیار داشتن امکانات تبلیغى استکبار جهانى و به تعبیرى «امپراتورى خبرى و رسانه اى» با کمک کارشناسان و مشاوران خارجى و بهره‌ورى از امکانات و شیوه هاى گوناگون، جنگ روانى خود را براى مشوّه جلوه دادن چهره جمهورى اسلامى در میان مسلمانان جهان و جلب حمایت هاى منطقه اى براى تقویت رژیم عراق به راه انداخته بود. دراین جنگ روانى هم حضرت امام با درایت و ژرف نگرى تمام، با این شیوه هاى تبلیغى و روانى دشمن مقابله نمود.

۶ ـ رعایت اصول تصمیم گیرى
حضرت امام اطلاعات و اخبار کافى و لازم را از طریق نمایندگان خود در نیروهاى مسلح و یگان هاى رزمى و فرماندهان قرارگاه ها به دست مى آوردند. امام مبناى تصمیم گیرى هاى مهم خود رابر اساس اطلاعات دقیق از وضعیت جنگ و مشورت با مسؤولان لشگـرى و کشورى بنیان مى نهاد، رهنمودهاى حضرت امام بر اجراى عملیات هاى نظامى و دفاعى و ورود به خاک عراق، اقدامات مقابله به مثل در جنگ شهرها و قبول قطعنامه ۵۹۸ سازمان ملل بر همین اصل و اساس استوار بود.
 
۷ ـ تفویض اختیارات
گستردگى و تخصصى بودن امـور جنگ باعث شده بود که حضرت امام مسؤ لیت برخى از مسائل اجرایى و کارشناسى مـرتبط با جنگ را به مسؤلان کشور تفویض نماید و خودشان سیاست کلى و راهبردى دفاع مقدس را ترسـیم و برانجام آنها نظارت مى کردند از این رومسئولیت ها را بدین گونه تفویض و تعیین فرمودند:

الف) شوراى عالى دفاع و قرار گاه خاتم الانبیا و جانشینى ‌فرماندهى کل قوا در برنامه ریزى هاى نظامى
ب) شوراى عالى پشتیبانى جنگ براى جذب نیرو و تهیه امکانات
ج) تشکیل ستاد مناطق بمباران شده
د) تعیین وزارت امور خارجه جمهورى اسلامى براى تبیین سیاست هاى دفاعى ایران در مجامع بین المللى
ه‍) تشکیل شوراى عالى بازسازى مناطق جنگى
 
۸ ـ تشویق به نبرد
هنر مدیریت و رهبرى امام، نفوذ معنوى ایشان در قلب میلیون ها انسان مخلص و متعهد و شیفته به ولایت و رهبرى بود. هرگاه پیام هاى حماسى و شور آفرین حضرت امام همانند جمله هاى: «امروز روز حضور در حجله جهاد و شهادت و میدان نبرد است؛ روز نشاط عاشقان خداست.» صادر مى شد، هم جبهه هاى نبرد را از جـوانـان پـر شور و با اخلاص آکنده مى ساخت و هم در گرما گرم نبرد، چون آبشار نور بر دل هاى تشنه و مشتاق جهاد و شهادت جارى مى گشت و توان رزم آنان را دو چندان مى ساخت و در یک کلام «معجزه» مى آفرید.
 
۹ ـ تقویت روحیه رزمندگان
کلمات دلنشین و نافذ و روح بخش پیام ها و سخنان حضرت امام در دل و و جـان رزمندگان اثر شگرفى مى گذاشت؛ سخنرانى هاى ایشان در جمع فرماندهان قرارگاه ها و رزمندگان دلاور و پیام هایى که به مناسبت هاى مختلف براى رزمندگان صادر مى گردید، قوت قلبى براى دلاورمردان جبهه ها بود. پیام امام به فرماندهان جبهه پس از عملیات بدر، بارزترین نمونه تأثیر معنوى پیام هاى امام در تقویت روحیه رزمندگان و فرماندهان در بحرانى ترین شرایط جنگ است.
 
10. ایجاد روحیه بسیجی
برجسته‌ترین، ‌مهمترین و کاربردی‌ترین ارزش و پیامد جنگ برای جامعه که می‌تواند قوام آن و استمرار و پویایی انقلاب را حفظ نماید، ضرورت وجود روحیه بسیجی است. یکی از دلایل اصلی و بنیادی پیروزی انقلاب اسلامی بر دنیای استکبار و ساقط کردن حکومت شاهنشاهی، روحیه ازخودگذشتی خیل مردم مسلمان و بی‌اعتنایی آنان به نمودهای دنیوی بود که باعث و بانی ایجاد چنین روحیه‌ای و محرک اصلی آن، حضرت امام خمینی (رحمه الله) بنیانگذار جمهوری اسلامی بود.» آن حضرت با تحمل سختی‌ها و ریاضت‌ها و عدم تعلق مطلق به مظاهر دنیا توانست در مقابل صاحب دنیا یعنی امریکا و اذناب آن بایستد و سرانجام بر آنان غلبه نماید و باهمین روحیه و با ارائه معارف توحیدی ناب تا لحظه مرگ، شور و شوق در صحنه انقلاب ماندن را در مردم زنده نگه داشت و به همین خاطر هیچگاه افق دید مردم متوجه مسایل سطحی و پیش پا افتاده روزمره نبود، ‌لذا با اقتدار کامل از دین و انقلاب صیانت می‌کردند.

در جنگ تحمیلی، این روحیه عمق بیشتری یافت و جایگاه و نام اصلی خود را پیدا کرد. در این عرصه نیز تنها همین روحیه موجب شکست توطئه دشمنان برای سرنگونی نظام مقدس جمهوری اسلامی گردید. در غیر این صورت یک نظام نوپا و کم تجربه در ابعاد سیاسی، نظامی و ... قادر نبود در مقابل امپریالیسم آمریکا، شوروی و ارتجاع منطقه دوام بیاورد. زیرا توازن قوا در جنگ تحمیلی میان ایران و عراق به میزان بسیار زیادی به نفع عراق بود. ارتش عراق تا بن دندان تسلیح و تجهیز، و به طور همه جانبه از سوی قدرتهای بزرگ حمایت می‌شد. لذا ضرورت ایجاب می‌کرد از شیوه‌های غیرکلاسیک و متکی به نیروی انسانی در عملیاتها استفاده شود. طبیعی بود که در این شیوه، جنگ در شب برای مصون ماندن از تکنولوژی تسلیحاتی دشمن و همچنین استفاده از روحیات انقلابی و شهادت‌طلبی رمز موفقیت و عامل اصلی پیشبرد جنگ به شمار می‌رفت. در چنین شرایطی، عنصر اصلی میدان نبرد، شجاعت، فداکاری، قناعت، خودفراموشی، خداخواهی و ... بود که خیل بسیجیان عاشق امام با روحیه بسیجی توانستند حامل اصلی این ارزشها باشند و مقاصد دشمنان اسلام را از آغاز جنگ با شکست مواجه نمایند.
 
۱1 ـ توجه دادن رزمندگان به معنویت
حضرت امام (رحمه الله) دائما رزمندگان و فرماندهان قرارگاه ها را به مسائل معنوى توجه مى داد تا حماسه سازى رزم آوران عرصه پیکار با عرفان دینى و الهى آمیخته باشد. توجه دادن رزمندگان به اراده و قدرت خداوند تبارک و تعالى در پیروزى و جنگ، تذکر به اعتماد و اعتقاد به نصرت الهى، تاکید بر ذکر خداوند و تهجد در جبهه ها، پرهیز دادن از غرور و توجه دادن نیروها به توانایى هاى قدرت ایمان و اخلاص در رزمندگان در مقابل تجهیزات دشمن از جمله تذکرات امام به رزمندگان بود.

اصولا در اندیشه و سیره حضرت امام (رحمه الله) هر گونه تلاش و اقدامات سیاسى، فرهنگى و نظامى بدون در نظر گرفتن بعد الهى و معنوى فاقد هرگونه ارزش اسلامى است، از این رو به رزمندگان اسلام آمیختگى عمل ظاهرى را به معنویت دینى و الهى تذکر دادند و فرمودند: «زدن و پیروز شدن و فتح کردن و همه اینها اگر آن بعد معنوى اش نباشد همه اش شکست است.»
 
۱2 ـ تقویت بنیه دفاعى
اهتمام فراوان حضرت امام (رحمه الله) بر تقویت بنیه دفاعى و حمایت هاى ایشان از بالا بردن کیفیت و کمیّت امکانات و تجهیزات نظامى و تأمین بودجه هاى جنگ و دفاع مقدس از خصوصیات تدبیر رهبرى ایشان در دفاع مقدس بود. این اهتمام حضرت امام تا روزهاى پایانى جنگ نیز ادامه داشت و طى دستورالعملى به مسؤ لان سیاسى نظامى فرمودند: «باید... در تجهیز کلیه آحاد و افراد این کشور بر اساس اصول و فرمول خاص دفاع همه جانبه تا رسیدن به تشکّل واقعى و حقیقى بسیح و ارتش بیست میلیونى کوشش نمود.»

به فرماندهان نظامى نیز فرمودند: «نیروهاى نظامى ما هرگز نباید از کید و مکر دشمنان غافل بمانند و در هر شرایطى باید بنیه دفاعى کشور در بهترین وضعیت باشد.»

منبع: پرسمان