پرسش :

علت پنهان ماندن قبر امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) تا زمان امام صادق (علیه السلام) چه بوده است؟


پاسخ :
طبق نقل منابع تاریخی، قبر مطهر حضرت علی(علیه السلام) دهه ها بعداز دفن ایشان در آن مضجع شریف برای همگان آشکار شده و بدین ترتیب سال ها از انظار عمومی پنهان بوده است. در مورد علت پنهان ماندن این قبر در صدر اسلام چندین وجه ذکر شده است که به برخی از آنها اشاره می کنیم:
 

وصیت امیرالمؤمنین علی(علیه السلام)

مهمترین دلیل پنهان ماندن قبر امام علی(علیه السلام) وصیت خود ایشان می باشد. ایشان که داناترین و حکیم ترین انسان بعد از پیامبر(صلی الله علیه و آله) بودند بنابر دلائلی دفن شبانه و پنهان ماندن قبر خود را بر دفن شدن در روز و آشکار بودن قبر خود ترجیح دادند. شیخ مفید در کتاب «الارشاد» می گوید: قبر آن حضرت بنا به وصیتی که نموده بود، مخفی ماند تا سقوط دولت بنی امیه که دشمنی و کینه‌ ورزی شدیدی نسبت به آن حضرت داشتند و چون قدرت به دست بنی‌ عباس افتاد، در زمان امامت امام صادق(علیه السلام) توسط آن حضرت قبر مطهر جد بزرگوارش آشکار شد.(1)

شیخ ابوعلی طبرسی نیز در کتاب «اعلام الوری بأعلام الهدی» علت مخفی ماندن قبر امام علی(علیه السلام) را چنین بیان نموده است: مکان قبر آن حضرت بنا بر وصیتی که به امام حسن و امام حسین(علیهما السلام) نموده بود مخفی ماند، زیرا بنی امیه از هیچ عمل زشتی ابا نمی کردند و هیچ احترامی را نگه نمی داشتند و چون قدرت به دست بنی عباس افتاد، در زمان امامت امام صادق(علیه السلام) توسط آن حضرت قبر مطهر جد بزرگوارش آشکار شد.(2)
 

احتمال اهانت بنی امیه و مزدورانشان

مهمترین علت دفن شبانه امام علی(علیه السلام) و پنهان نگه داشتن قبر ایشان توسط فرزندان شان، نگرانی از احتمال جسارت وحشیانه و هتاکانه بنی امیه به مضجع مطهر بوده است. معاویه علنا به امام علی(علیه السلام) توهین می کرد و علیه حضرت تبلیغات منفی داشت. «معاویه» حتی روایاتى در نکوهش مقام امام امیر مؤمنان(علیه السلام) جعل می کرد و این کار را آن قدر ادامه داد که کودکان شام با آن خو گرفتند و بزرگ شدند و بزرگسالان به پیرى رسیدند. هنگامى که پایه ‏هاى بغض و عداوت اهل بیت(علیهم السلام) در قلوب ناپاکان محکم شد سنّت زشت لعن و سبّ مولا على(علیه السلام) را به دنبال نماز جمعه و جماعت و بر منابر، در همه جا و حتى در محل نزول وحى یعنى مدینه رواج داد.(3)

در چنین شرایطی هرگز صلاح نبود قبر امام علی(علیه السلام) آشکار باشد. توّحش غاصبان پلید و ملعون بنی امیه چنان لجام گسیخته بود که علاوه بر پنهان نگاه داشتن مرقد مطهر حضرت، فرزندان امام علی(علیه السلام) به ناچار و برای اطمینان بیشتر، در همان شب دفن پیکر پدرشان، صبح هنگام، تابوتی از خانه امیرالمؤمنین بیرون آوردند و به مصلای پشت کوفه بردند و امام حسن(علیه السلام) جلو رفته و بر آن نماز خواند و آنگاه، تابوت را پشت شتری گذاشتند و به همراه فردی به‌ سوی مدینه روانه کردند.(4)

دفن غریبانه و مخفیانه این حاکم بزرگ اسلامى و الهى و پنهان‏ ماندن قبر آن حضرت در سالهاى طولانى نه تنها مانع هتک حرمت به جنازه و قبر امام علی(علیه السلام) شد بلکه حکایت از عمق جنایات معاویه و بنى‏ امیّه و غربت اسلام راستین و اهل بیت پیامبر(علیهم السلام) نیز داشت.(5)
 

قداست منحصر به فرد مدفن امام علی(علیه السلام)

قداست منحصر به فرد مرقد مطهر امام علی(علیه السلام) نیز ایجاب می نمود تا با جدیت حرمت مزارش حفظ شود. چنانکه روایت شده: پس از شهادت امام علی(علیه السلام) براساس وصیتش، فرزندان ارجمند ایشان به‌ پا خاستند تا شبانه آن پیکر مطهر را غسل دهند و کفن کنند و به خاک بسپارند. پس از انجام غسل و کفن به دستور امام حسن(علیه السلام) جز فرزندان امیرالمؤمنین و شماری از یاران خاص آن حضرت، همه برگشتند. تابوت حضرت بر دوش جبرئیل و میکائیل و حسن و حسین(علیهما السلام) از کوفه دور شد و به سوی نجف رهسپار گردید. در نقطه‌ ای از آن سرزمین، جلو تابوت به زمین فرود آمد و فرزندان حضرت علی(علیه السلام) نیز عقب آن را بر زمین نهادند و امام حسن(علیه السلام) همان‌ گونه که پدر سفارش فرموده بود، بر آن پیکر پاک نماز خواند؛ پس از نماز، تابوت را کنار زدند و با جا‌به‌ جا کردن خاک، آرامگاهی ساخته و آماده یافتند، که سنگ‌ نوشته‌ ای نشان می‌ داد که آن قبر را حضرت نوح(علیه السلام) هفتصد سال قبل از طوفان برای بنده برگزیده و شایسته خدا، علی(علیه السلام) آماده ساخته است. هنگامی که بر آن شدند تا آن پیکر مقدس را به درون قبر برند، ندای منادی را از آسمان شنیدند که می گفت: خدا شما را صبر نیکو کرامت فرماید در مصیبت سیّد و بزرگ شما و حجّت خداوند عالمیان بر خلایق.(6)

پر واضح است مرقدی که دارای چنین قداست الهی است باید با تدابیری از گزند وحشی گری های پلیدان اموی در امان باشد.
 

ضرورت حفظ جان شیعیان

از حکمت های دیگر وصیت امام علی(علیه السلام) در پنهان نگاه داشتن مرقد مطهرشان می توان به حفظ جان شیعیان شان اشاره نمود، زیرا به دلیل ارادت شدید دوستان و شیعیان حضرت، در صورت آشکار بودن مرقد مطهر حضرت، آنان برای زیارت به بارگاه ملکوتی آن امام مشرّف شده، مورد شناسایی دشمنان قرار می گرفتند و جان شان به خطر می افتاد. براین اساس مخفی بودن مرقد مبارک در دوران بنی امیّه و اوائل دوران بنی عباس می تواند عامل حفظ جان بسیاری از شیعیان بوده باشد.
 

صحّت انتساب مرقد فعلی به امام علی(علیه السلام)

از آنجا که عده ای از مخالفان جوّ روانی علیه شیعه به راه انداختند و با شبهاتی در صدد انکار دفن امام علی(علیه السلام) در مکان فعلی بر آمدند، دانشمندان شیعه با تألیف کتاب هایی در این زمینه به این شبهات پاسخ گفته اند.(7)

در حقیقت معرفی شدن مکان فعلی به عنوان قبر امام علی(علیه السلام) توسط اهل بیت(علیهم السلام) صورت گرفته و مورد اجماع شیعه است. در زمان امام صادق(علیه السلام) که تعرض به شیعیان کمتر بود مکان فعلی توسط ایشان معرفی گردید. لذا پنهان بودن قبر امام علی(علیه السلام) در مقطعی از تاریخ نمی تواند شائبه ای از عدم انتساب مکان فعلی در نجف اشرف را به آن حضرت ایجاب نماید؛ زیرا اخباری که از اهل بیت(علیهم السلام) درباره محل دفن حضرت در مکان فعلی یعنی نجف اشرف رسیده به حد تواتر است و به این جهت مورد اجماع علمای شیعه و بسیاری از عامه قرار گرفته است.(8)

پی نوشت:
(1). الارشاد فی معرفه حجج‌ الله علی‌ العباد، شیخ مفید، محمد بن نعمان، مؤسسه آل‌ البیت(ع) لاحیاء التراث، قم، 1413 هـ ق، چاپ اول، ج 1، ص 10.
(2). اعلام الوری باعلام الهدی، طبرسی، فضل بن حسن، مؤسسه آل‌ البیت(ع) لاحیاء التراث، قم، 1417 هـ ق، چاپ اول، ج 1، ص 312.
(3). پیام امام امیر المومنین(ع)، مکارم شیرازی، ناصر، دار الکتب الاسلامیه‏، تهران‏، 1386 هـ ش‏، چاپ اول‏، ج‏ 2، ص 652.
(4). شهید تنها مقتل امیرمؤمنان علی(ع)، حسینی مطلق، سیدمحمدرضا، انتشارات پارسایان، تهران، 1381 هـ ش، چاپ اول، ص 250.
(5). عاشورا ریشه ‏ها، انگیزه ‏ها، رویدادها، پیامدها، مکارم شیرازى، ناصر،‏ مدرسه امام علی بن ابی طالب(ع)، قم، 1387 هـ ش، چاپ پنجم، ص 153.
(6). فرحة الغری، ابن طاووس، عبد الکریم بن احمد، ترجمه: مجلسى، محمدباقر، میراث مکتوب، تهران‏، 1379 هـ ش‏، چاپ اول‏، ص 70؛ الإرشاد، مفید، محمد بن نعمان، ترجمه: رسولى محلاتى، سیدهاشم، انتشارات اسلامیه، تهران، بی تا، چاپ دوم، ج‏ 1، ص 22؛ امام علی(ع) از ولادت تا شهادت، قزوینی، سیدکاظم، مترجم: علی کرمی، انتشارات دلیل ما، تهران، 1380 هـ ش، چاپ اول، ص 663 - 664.
(7). ر.ک: فرحة الغری بصرحة الغری، حلی، عبدالکریم بن طاووس، انتشارات رضی، قم، 1379 هـ ش، چاپ اول، ص 14.
(8). اعلام الوری باعلام الهدی، همان؛ فرحة الغری بصرحة الغری، همان.