پرسش :

اسلام چگونه با مسئله «رهبانیّت» برخورد و مبارزه کرده است؟

پاسخ :
باید توجّه داشت که «رهبانیّت» از ناحیه اسلام به شدّت نفى شده و حدیث معروف: «لَا رُهْبَانِیَّةَ فِى الإسْلَامِ»(1)؛ (در اسلام رهبانیّت وجود ندارد)، در بسیارى از منابع اسلامى آمده است و تأکید شده که زهد اسلامى - که به معناى سادگى در زندگى و حذف تجمّلات در عین نفوذ کردن در متن زندگى اجتماعى است - از «رهبانیّت» جداست؛ زیرا «رهبانیّت» به معناى جدایى و بیگانگى از اجتماع است و زُهد به معناى وارستگى به خاطر «اجتماعى تر زیستن» است.

شاهد سخن این که، در حدیث معروف «عثمان بن مظعون» - که فرزندش از دنیا رفت و به کلّى از زندگى مأیوس و جدا شد و تصمیم به رهبانیّت گرفت - مى خوانیم پیامبر اکرم(صلى الله علیه وآله) با صراحت به او فرمود: «إنَّ اللّهَ تَعَالَى لَمْ یَکْتُبْ عَلَیْنَا الرُّهْبَانِیَّةَ إنَّمَا رُهْبَانِیَّةُ أُمَّتِی الجِهادُ فِى سَبِیلِ اللّهِ»(2)؛ (خداوند هیچ گاه رهبانیّت را بر ما مقرّر نداشته، رهبانیّت پیروان من تنها در جهاد است)؛ یعنى اگر تصمیم دارى به زندگى مادّى پشت پا بزنى، این کار را به صورت منفى و انزواى اجتماعى انجام مده؛ بلکه در یک مسیر مثبت یعنى جهاد، به خاطر سربلندى اجتماع، هدف خود را جستجو کن، این همان وارستگى به خاطر اجتماعى تر زیستن است.

در حدیثى از امام موسى بن جعفر(علیهما السلام) نقل شده که کسى از او پرسید: «هَلْ یَصْلَحُ لِلرَّجُلِ المُسْلِمِ أنْ یَسِیحَ فِى الأرْضِ أوْ یَرْهَبَ فِى بَیْتٍ لَا یَخْرُجُ مِنْهُ؟ قَالَ: لَا»(3)؛ (آیا مرد مسلمان سیاحت کند یا رهبانیّت اختیار کرده در خانه بنشیند و از آن خارج نشود؟ امام در پاسخ فرمودند: نه).

توضیح این که «سیاحت» - که در این روایت هم ردیف «رهبانیّت» قرار گرفته و از هر دو نهى شده - نوعى «رهبانیّت سیّار» بوده است، به این معنا که بعضى از افراد بدون این که خانه و زندگى براى خود تهیّه کنند و یا کسب و کارى داشته باشند، به صورت جهانگردى بدون زاد و توشه، پیوسته از نقطه اى به نقطه دیگر مى رفتند و با گرفتن کمک از مردم و به صورت گدایى زندگى مى کردند، و به این ترتیب اسلام هم رهبانیّت ثابت را نفى کرده و هم رهبانیّت سیّار را.

پی نوشت:
(1). دعائم الإسلام‏، ابن حیون، نعمان بن محمد مغربى‏، محقق / مصحح: فیضى، آصف‏، مؤسسه آل البیت(علیهم السلام)‏، قم،‏ 1385 قمری‏، چاپ: دوم‏، ج ‏2، ص 193، فصل (ذکر الرغائب فی النکاح).
(2). الأمالی، ابن بابویه، محمد بن على‏، کتابچى‏، تهران، ‏‏1376 شمسی‏، چاپ: ششم، ص 66.
(3). مسائل علیّ بن جعفر و مستدرکاتها، عریضى، على بن جعفر، محقق / مصحح: مؤسسه آل البیت(علیهم السلام)، مؤسسه آل البیت(علیهم السلام)، ‏قم‏، 1409 قمری، چاپ: اول‏، ص 116.

منبع: پیدایش مذاهب، مکارم شیرازى، ناصر، مدرسه امام على بن ابى طالب(علیه السلام)، قم‏، 1384 شمسی، چاپ: اول‏، ص 56.