پرسش :

حکمت «اعتکاف» چیست؟


پاسخ :
اعتکاف در ایّام البیض (روزهای 13 و 14 و 15 ماه رجب) از فضیلت خاصّی برخوردار است. ماه رجب ماه ولایت و ماه اولیای خداوند است. اعتکاف در این ایّام، مصادف با زمانی است که دعا در آن مستجاب است. طبیعی است که اعتکاف در چنین زمانی، فیض خاصّ خود را دارد. دعا در همه حال عبادت است، به ویژه آنکه با اعتکاف همراه باشد. روزه‏ داری که بر اساس آیه شریفه «وَ لا تُبَاشِرُوهُنَّ وَ أَنْتُمْ عاکِفُونَ فِی الْمَساجِدِ»(1) از لذایذ جنسی حلال و مانند آن پرهیز کند یقیناً از حرام نیز چشم‏ پوشی می کند. کسی که به فکر آن نیست تا غرایز خود را از هر راهی هر چند حلال ارضا کند، قهراً صفای ضمیر و طهارت روحی، بهره او می شود. این انسان با صافی ضمیر و طهارت روح، توان آن را دارد که با ذات اقدس اِله مناجات کند؛ چون هم نماز دارد، هم روزه دارد و هم در مسجد و در خانه کسی است که میهمانان خود را ناامید بر نمی ‏گرداند. پس دعای بنده روزه ‏دارِ نمازگزار و معتکف یقیناً مستجاب است.

خداوند متعال به همگان نزدیک است؛ اما به روزه‏ داران، داعیان، نمازگزاران و میهمانان خود که ضیوف الرحمان هستند، نزدیکتر است. پس انسان معتکف از چند جهت به خدا نزدیک است. روزه‏ اش مایه قرب اوست؛ چون آن را قربةً الی الله انجام داده. نمازش مایه قرب اوست؛ چون «الصَّلَاةُ قُرْبَانُ کُلِّ تَقِی‏»(2) حضورش در مسجد، مایه تقرّب اوست؛ چون در خانه کسی است که بندگان روزه‏ دار و صالح خود را نومید بر نمی‏ گرداند. اعتکاف او هم به خودی خود ابزار تقرّب اوست.

خداوند متعال، معتکفان آستان قدس و ساحت جلال و جبروت خود را ناامید بر نمی‏ گرداند و اگر معتکف به دعا هم مشغول باشد که این جهت نیز مقرّب او به خداوند متعال است، این عناصر محوری پنجگانه (نماز، روزه، دعا، حضور در مسجد، اعتکاف) را دارد و بهترین حال را برای دعا پیدا می کند. شایسته است که معتکف در چنین حالی اولاً ظهور ولیّ ذات اقدس اِله، بقیّة الله (ارواحنا فداه) را مسئلت دارد، آنگاه بقا و دوام نظام، صیانت و عظمت مقام معظم رهبری، بقای حوزه و دوام آن، رشد و تعالی روحی حوزه و صیانت و عظمت مراجع تقلید و صیانت و عظمت امت اسلامی و نجات مسلمانان محروم در شرق و غرب عالم را از ذات اقدس اِله درخواست کند.

چون برای اجابت دعاهای جزئی، شرایط زیادی لازم نیست و می‏ توان آنها را همیشه انجام داد لذا در بسیاری از مواقع، به اجابت می رسد؛ اما دعاهای کلّی همیشه مستجاب نیست؛ چون استجابت آنها متوقف بر وجود شرایطی است. دعاهای کلّی و وسیع از روح وسیع، سرچشمه می گیرد. روح وسیعی که نه تنها به بارگاه عرش الهی رسیده باشد؛ بلکه از آن نیز گذشته باشد. قلب مؤمن، عرش خداست(3) و قلب ولی خدا، کرسی خداست. چنین قلبهایی اگر دعا کنند قطعاً مستجاب است؛ زیرا آن عناصر پنجگانه که گذشت، به خوبی زمینه استجابت دعا را فراهم می کند.

پیشنهاد ما این است که خواهران گرانقدر هم در اعتکاف شرکت کنند؛ چون فضیلت اعتکاف، مخصوص «انسان» است؛ نه مذکر و یا مؤنث. ذکورت و انوثت وصف تن است، نه وصف جان و اعتکاف مربوط به جان آدمی است.

خواهران و برادران در پیشگاه ذات اقدس پروردگار، دعای کلی و وسیع و جامع داشته باشند تا سراسر جهان اسلام از گزند استکبار و دیگران نجات پیدا کند. هم نظام اسلامی از شر ابرقدرتها رهایی یابد و هم ملل اسلامی از سلطه ستمگران نجات یابند.

نظام اسلامی، حامی اعتکاف است. مراجع تقلید و مدرسان و علمای معظّم، حامی اعتکافند. طلاب گرانقدر حامی و علاقمند به اعتکافند. همه اقشار مردم اعمّ از روحانی و غیر روحانی در کنار مائده اعتکاف حضور دارند؛ چه بهتر که از این فیض و فوز الهی بهره جامع بگیریم و نه تنها به فکر خود و نزدیکان خود؛ بلکه به فکر اسلام و مسلمین باشیم و برای همه دعا کنیم. به امید آن روز که غرب و شرق عالم در پیشگاه قرآن و عترت و ذات اقدس اِله معتکف باشند.

پی‌‌‌نوشت‌ها:
(1). سوره بقره، آیه 187.
(2). نهج البلاغة، شریف الرضى، محمد بن حسین‏، محقق / مصحح: صبحی صالح، هجرت‏، قم‏، ‏1414 قمری، چاپ: اول، ص 494، (حکمت 136).
(3). «قَلْبَ الْمُؤْمِنِ عَرْشُ الرَّحْمَن‏» (بحار الأنوار، مجلسى، محمد باقر بن محمد تقى‏، محقق / مصحح: جمعى از محققان‏، دار إحیاء التراث العربی‏، بیروت‏، 1403 قمری‏، چاپ: دوم، ج 55، ص 39، باب 4 (العرش و الکرسی و حملتهما).

منبع: حکمت عبادات، جوادی آملی، عبدالله، محقق: شفیعی، حسین، مرکز نشر اسراء، قم، 1388 شمسی، چاپ: پانزدهم، ص 188.