پرسش :

چرا «ارث مرد» دو برابر «ارث زن» مى باشد؟


پاسخ :
با اینکه ظاهراً «ارث مرد» دو برابر «ارث زن» است؛ امّا با دقّت بیشتر روشن مى شود که از یک نظر، ارث زنان دو برابر مردان مى باشد! و این بخاطر حمایتى است که اسلام از حقوق زن کرده است. توضیح اینکه اسلام وظائفى بر عهده مردان گذارده که با توجّه به آن، نیمى از درآمد مردان عملاً خرج زنان مى شود، در حالى که بر عهده زنان چیزى گذارده نشده است، مرد باید هزینه زندگى همسر خود را طبق نیازمندى او، از مسکن و پوشاک و خوراک و سایر لوازم بپردازد و هزینه زندگى فرزندان خردسال نیز بر عهده اوست، در حالى که زنان از هرگونه پرداخت هزینه اى حتى براى خودشان معاف هستند، بنابراین یک زن مى تواند تمام سهم ارث خود را پس انداز کند، در حالى که مرد ناچار است آن را براى خود و همسر و فرزندانش خرج کند و نتیجه آن عملاً چنین مى شود که نیمى از درآمد مرد براى زن خرج مى شود و نیمى براى خودش، در حالى که سهم زن همچنان بحال خود باقى مى ماند.

براى توضیح بیشتر به این مثال توجّه کنید: فرض کنید مجموع ثروت هاى موجود در دنیا معادل 30 میلیارد تومان باشد که از طریق ارث تدریجاً در میان زنان و مردان جهان (دختران و پسران) تقسیم مى گردد، اکنون مجموع درآمد مردان را با مجموع درآمد زنان جهان از راه ارث حساب کنیم، مى بینیم از این مبلغ 20 میلیارد سهم مردان و 10 میلیارد سهم زنان است؛ اما مطابق معمول، زنان ازدواج مى کنند و هزینه زندگى آنها بر دوش مردان خواهد بود و به همین دلیل زنان مى توانند 10 میلیارد خود را پس انداز کنند و در بیست میلیارد سهم مردان، عملاً شریک خواهند بود؛ زیرا در مورد آنها و فرزندان آنها نیز مصرف مى شود. بنابراین در واقع نیمى از سهم مردان که 10 میلیارد مى شود صرف زنان خواهد شد و با اضافه کردن این مبلغ به 10 میلیاردی که پس انداز کرده بودند، مجموعاً صاحب اختیار 20 میلیارد ـ دو سوم مجموع پول دنیا ـ خواهند بود، در حالى که مردان بیش از 10 میلیارد عملاً براى خود مصرف نمى کنند.

نتیجه اینکه سهم واقعى زنان، از نظر مصرف و بهره بردارى دو برابر سهم واقعى مردان است و این تفاوت بخاطر آن است که معمولاً قدرت آنها براى تولید ثروت کمتر است و این، یک نوع حمایت منطقى و عادلانه است که اسلام از زنان به عمل آورده و سهم حقیقى آنها را بیشتر قرار داده اگرچه در ظاهر سهم آنها نصف است. اتفاقاً با مراجعه به آثار اسلامى به این نکته پى مى بریم که سؤال بالا از همان آغاز اسلام در اذهان مردم بوده و گاه و بیگاه از پیشوایان اسلام در این زمینه پرسش هائى مى کردند و پاسخ هائى که از طرف پیشوایان بزرگ (ائمه اهل بیت(علیهم السلام)) به این سؤال داده شده غالباً به یک مضمون است و آن اینکه «خداوند، مخارج زندگى و پرداخت مَهر را برعهده مردان گذارده است به همین جهت سهم آنها را بیشتر قرار داده است». در کتاب «معانى الاخبار» از امام على بن موسى الرضا(علیهما السلام) نقل شده که در پاسخ این سؤال فرمود: «اینکه سهم زنان نصف سهم مردان از میراث است به خاطر آن است که زن هنگامى که ازدواج مى کند چیزى مى گیرد و مرد ناچار است چیزى بدهد، به علاوه هزینه زندگىِ زنان بر دوش مردان است، در حالى که زن در برابر هزینه زندگى مرد و خودش مسئولیتى ندارد».(1)

پی نوشت:
(1). تفسیر نمونه، مکارم شیرازى، ناصر، دار الکتب الإسلامیة، تهران، 1374 شمسی، چاپ: اول، ج 3، ص 290.

منبع: یکصد و هشتاد پرسش و پاسخ‏، مکارم شیرازى، ناصر، تهیه و تنظیم: حسینى، سید حسین، دار الکتب الاسلامیة، تهران، ‏1386 شمسی، ‏چاپ: چهارم‏، ‏ص 473.