پرسش :

فلسفه «تیمّم» چیست؟


پاسخ :
بسیارى مى پرسند دست زدن به روى خاک و به پیشانى و پشت دستها کشیدن چه فایده اى مى تواند داشته باشد؟ به خصوص اینکه مى دانیم بسیارى از خاکها آلوده اند و ناقل میکربها. در پاسخ به این گونه ایرادها باید به دو نکته توجه داشت:

الف) فایده اخلاقى: تیمم یکى از عبادات است و روح عبادت به معنى واقعى کلمه در آن منعکس مى باشد؛ زیرا انسان پیشانى خود را - که شریف ترین عضو بدن او است - با دستى که بر خاک زده، لمس مى کند تا فروتنى و تواضع خود را در پیشگاه خداوند آشکار سازد؛ یعنى پیشانى من و هم چنین دست هاى من در برابر تو تا آخرین حد، خاضع و متواضعند و به دنبال این کار متوجه نماز و یا سایر عباداتى که مشروط به وضو و غسل است مى شود و به این ترتیب در پرورش روح تواضع و عبودیت و شکرگزارى در بندگان اثر مى گذارد.

ب) فایده بهداشتى: امروز ثابت شده که خاک به خاطر داشتن باکتری هاى فراوان مى تواند آلودگیها را از بین ببرد، این باکتریها که کار آنها تجزیه کردن مواد آلى و از بین بردن انواع عفونتها است معمولا در سطح زمین و اعماق کم که از هوا و نور آفتاب بهتر مى توانند استفاده کنند فراوانند، به همین دلیل هنگامى که لاشه هاى حیوانات و یا بدن انسان پس از مردن زیر خاک دفن شود و همچنین مواد آلوده گوناگونى که روى زمینها مى باشد، در مدت نسبتاً کوتاهى تجزیه شده و بر اثر حمله باکتریها کانون عفونت از هم متلاشى مى گردد، مسلّم است اگر این خاصیت در خاک نبود کره زمین در مدت کوتاهى مبدل به یک کانون عفونت مى شد، اصولاً خاک خاصیتى شبیه مواد «آنتى بیوتیک» دارد و تأثیر آن در کشتن میکربها فوق العاده زیاد است.

بنابراین خاکِ پاک، نه تنها آلوده نیست؛ بلکه از بین برنده آلودگی ها است و مى تواند از این نظر تا حدودى جانشین آب شود، با این تفاوت که آب حلّال است؛ یعنى میکربها را حل کرده و با خود مى برد، ولى خاک میکرب کش است؛ اما باید توجه داشت که خاکِ تیمم، کاملاً پاک باشد همانطور که قرآن در تعبیر جالب خود مى گوید: «طیّباً».

قابل توجه اینکه تعبیر به «صعید» که از ماده «صعود» گرفته شده اشاره به این است که بهتر است خاک هاى سطح زمین براى این کار انتخاب شود، همان خاک هائى که در معرض تابش آفتاب و مملو از هوا و باکتری هاى میکرب کش است، اگر چنین خاکى طیب و پاکیزه نیز بود، تیمم با آن اثرات فوق را دارد بدون اینکه کمترین زیانى داشته باشد.(1)

پی نوشت:
(1). تفسیر نمونه، مکارم شیرازى، ناصر، دار الکتب الإسلامیة، تهران، 1374 شمسی، چاپ: اول، ج 3، ص 400.

منبع: یکصد و هشتاد پرسش و پاسخ‏، مکارم شیرازى، ناصر، تهیه و تنظیم: حسینى، سید حسین، دار الکتب الاسلامیة، تهران، ‏1386 شمسی، ‏چاپ: چهارم‏، ‏ص 400.