پرسش :

پیامبران الهى چند نفر بودند؟


پاسخ :
درباره تعداد پیامبران الهى روایات مختلفى نقل شده است.

روایت مشهور در این زمینه عدد «یکصد و بیست و چهار هزار» را نشان مى دهد، در حالى که در بعضى از روایات، عدد پیامبران را «هشت هزار» شمرده شده است، که «چهار هزار» از بنى اسرائیل و «چهار هزار» از غیر آنها بوده اند.(1)

در حدیثى از امام على بن موسى الرضا(علیه السلام) چنین آمده است، که پیغمبر گرامى اسلام(صلى الله علیه وآله) فرمود: «خداوند 124 هزار پیامبر آفرید که من از همه آنها نزد خداوند گرامى ترم، در عین حال فخر و مباهاتى نمى کنم (و غرورى به خود راه نمى دهم) و خداوند 124 هزار وصى آفرید که على(علیه السلام) از همه آنها نزد خداوند گرامى تر و برتر است».(2)

در روایت دیگرى از «انس بن مالک» از پیامبر(صلى الله علیه وآله)، چنین نقل شده است: «بُعِثْتُ عَلى أَثَرِ ثَمانِیَةِ آلافِ نَبِىٍّ، مِنْهُمْ أَرْبَعَةُ آلاف مِنْ بَنِى إِسْرائِیلَ»؛ (من به دنبال 8 هزار پیامبر، مبعوث شده ام که چهار هزار از آنها، از بنى اسرائیل بودند).(3)

این دو حدیث با هم منافاتى ندارد، زیرا ممکن است حدیث دوم اشاره به انبیاى بزرگ باشد (همان گونه که مرحوم «علامه مجلسى» در توضیح این سخن بیان کرده است).

باز در حدیث دیگرى، از پیامبر(صلى الله علیه وآله) مى خوانیم که در پاسخ سؤال «ابوذر» از تعداد پیامبران الهى، عدد 124 هزار را بیان فرمود، و به دنبال سؤال از تعداد رسولان از میان آنها، عدد 313 نفر را ذکر نمود.(4)

و نیز در حدیث دیگرى، از پیامبر(صلى الله علیه وآله) بعد از ذکر عدد 124 هزار مى خوانیم: 5 نفر از آنها «الو العزم» بودند: نوح و ابراهیم و موسى و عیسى و محمّد(صلى الله علیه وآله).(5)

روایات دیگرى نیز در این زمینه، نقل شده که، عدد بالا را تأیید مى کند.

به هر حال، از آنچه گفتیم روشن مى شود که این روایت خبر واحد نیست چنان که «برسوئى»، از بعضى از علماء در تفسیر «روح البیان»، نقل کرده است، بلکه اخبار متعدد و مستفیض، این مطلب را تأیید مى کند که پیامبران الهى 124 هزار نفر بودند، اخبارى که در منابع مختلف اسلامى وارد شده است.

قابل توجه این که، عدد پیامبرانى که نام آنها صریحاً در قرآن آمده است فقط 26 نفر است و آنها عبارتند از:

آدم ـ نوح ـ ادریس ـ صالح ـ هود ـ ابراهیم ـ اسماعیل ـ اسحاق ـ یوسف ـ لوط ـ یعقوب ـ موسى ـ هارون ـ شعیب ـ زکریا ـ یحیى ـ عیسى ـ داود ـ سلیمان ـ الیاس ـ الیسع ـ ذوالکفل ـ ایوب ـ یونس ـ عزیر و محمّد

ولى پیامبران دیگرى نیز هستند که در قرآن اشاراتى به آنها شده، بى آن که صریحاً نام آنها بیان شود، مانند «اشموئیل» که در آیه 248 سوره «بقره» به عنوان «وَ قالَ لَهُمْ نَبِیُّهُمْ» به او اشاره شده است.

و «اِرْمِیا» که در آیه 259 سوره «بقره» به عنوان «أَوْ کَالَّذِی مَرَّ عَلى قَرْیَة...».(6)

و «یُوشَعْ» که در آیه 60 سوره «کهف» به عنوان «وَ إِذْ قالَ مُوسى لِفَتاهُ» به او اشاره شده است (بنابراین که یوشع از پیامبران باشد).

و «خضر» که در آیه 65 سوره «کهف» به عنوان «فَوَجَدا عَبْداً مِنْ عِبادِنا» ذکر شده است.

و همچنین «اسباط بنى اسرائیل» که بزرگان قبائل بودند، و در آیه 163 سوره «نساء» تصریح شده، که بر آنها وحى الهى نازل گردیده است: «وَ أَوْحَیْنا إِلى إِبْراهیْمَ وَ إِسْماعِیْلَ وَ إِسْحاقَ وَ یَعْقُوبَ وَ الاَسْباطَ...».
و اگر در میان برادران «یوسف»، نیز پیامبرانى وجود داشته اند در سوره «یوسف» کراراً اشاره به وضع آنها شده است.

کوتاه سخن این که: عدد پیامبرانى که خداوند اشاره به داستان و سرگذشت آنها نموده از 26 نفر بسیار بیشتر است، این عدد تنها مربوط به آنها است که نام آنها صریحاً ذکر شده.

آخرین سخن در اینجا این که: از بعضى از روایات که در کتب شیعه و اهل سنت آمده، استفاده مى شود که خداوند از میان سیاه پوستان نیز پیامبرى مبعوث کرد، چنان که «طبرسى» در «مجمع البیان» مى گوید: «رُوِىَ عَنْ عَلِىِّ أَنَّهُ قالَ: بَعَثَ اللّهُ نَبِیّاً أَسْوَدَلَمْ یَقُصَّ عَلَیْنا قِصَّتَهُ»؛ (خداوند پیامبرى سیاه پوست مبعوث کرد، هر چند شرح سرگذشت او را در قرآن بیان نکرده است).(7)

پی نوشت:
(1). «مجمع البیان»، جلد 8، صفحه 830، ذیل آیات مورد بحث.
(2). «بحار الانوار»، جلد 11، صفحه 30 (حدیث 21).
(3). «بحار الانوار»، جلد 11، صفحه 31 (حدیث 22).
(4). «بحار الانوار»، جلد 11، صفحه 32 (حدیث 24).
(5). «بحار الانوار»، جلد 11، صفحه 41 (حدیث 43).
(6). «مجمع البیان»، جلد 8، صفحه 830، ذیل آیات مورد بحث، ضمناً در حواشى تفسیر «کشاف» نیز روایات متعددى در این زمینه نقل شده (جلد 4، صفحه 180، چاپ دار الکتاب العربى).
(7). البته در میان مفسران در این زمینه گفتگو است بعضى او را «ارمیا» و بعضى «خضر» و جمعى «عزیز» مى دانند.

منبع: تفسیر نمونه، آیت الله العظمی مکارم شیرازی، دار الکتب الإسلامیه، چاپ بیست و ششم، ج 20، ص 200.