پرسش :

چگونه می توان ائمه را در جامعه کنونی به عنوان الگو قرار داد؟ مثلا در مسأله‌ای مانند حضور زن در اجتماع، نگرش حضرت زهرا علیها السلام این است که «بهترین چیز برای زن آن است که نه او نامحرمی را ببیند و نه نامحرمی...


پاسخ :

مقدمه

مشاهده سیر تکاملی انسان‌های کامل بهترین الگو و منبع انگیزش برای حرکت به سوی کمال مطلوب است. طالبان کمال حقیقی باید روش و سیره تکامل یافتگان را الگوی خویش سازند و تلاشی آگاهانه و هدفدار برای ایجاد هماهنگی و انسجام رفتاری با الگوهای خویش در پیش گیرند. آنچه که مهم است اینکه در این الگوخواهی می‌بایست به اصول و ظرافت‌های کار توجه کرد تا به جای اصل به فرع و به جای مغز در قالب نمانند. [1] در این جا به برخی از نکته‌های مهم در موضوع الگو قراردادن امامان و از جمله حضرت زهرا اشاره می‌کنیم:
 
نکته اول: تفکیک میان قالب و محتوای سیره
الگوگیری از معصومان علیهم السلام به دو صورت می‌تواند صورت پذیرد: مستقیم و غیرمستقیم. الگوگیری مستقیم آن است که گفتار و رفتار آن بزرگواران را عیناً برنامه و راه و رسم زندگانی خویش قرار دهیم. در بسیاری از موارد گفتاری خاص یا رفتاری مشخص از ایشان با همان شکل و قالب رفتاری می‌تواند اسوه و الگوی ما قرار گیرد. برای نمونه می‌شنویم که حضرت زهرا پس از هرنماز واجب، ذکر مخصوصی داشتند (34 مرتبه الله اکبر، 33 مرتبه الحمدلله، 33 مرتبه سبحان الله)؛ ذکری که دستور آن را به عنوان هدیه‌ای عظیم از پدر بزرگوارشان دریافت کرده بودند و همواره بر آن مداومت می‌ورزیده و به شیعیان خود نیز توصیه فرمودند. ما نیز به آن حضرت اقتدا می‌نماییم و همان ذکر را با همان ترتیب بعد از هرنماز واجب به عنوان تعقیبات نماز مداومت می‌کنیم.

اما الگوگیری غیرمستقیم آن است که روح و حقیقت گفتار یا کردار آن اسوه‌های الهی را درک کرده و با تحلیل و استنباط از سیره علمی و عملی آن بزرگواران، وظیفه خویش را در همه ابعاد زندگانی (فردی، اجتماعی، فرهنگی، سیاسی، اقتصادی و ... ) دریابیم. بسیاری از شکل‌ها و قالب‌های رفتاری اسوه‌ها، ویژه شرائط خاص بوده است؛ از این رو منظور از الگوگیری از آن رفتارها این نیست که همان قالب و شکل رفتاری خاص را اقتباس و تقلید کنیم؛ بلکه مطلوب و مقصود این است که روح و محتوای آن سیره رفتاری را درک کرده و آن را در شکل‌ها و کالبد‌های نوین، طبق اقتضای شرایط زمانی و مکانی خود تحقق دهیم.

برای نمونه در روایات می بینیم که فاطمه زهرا و علی مرتضی در یک چهار دیواری کوچک و گلین زندگی می‌کنند. از یک پوست گوسفند، به عنوان رو اندازشان استفاده می‌کنند. زهرا چادری از لیف خرما می‌بافد و از آن استفاده می‌کند و ... . قالب و شکل اینگونه رفتارها به هیچ وجه در عصر حاضر قابل تأسی نیست؛ اما آنچه ارزشمند و قابل تأسی است، «حقیقت»، «محتوا» و «روح» این رفتارها است. در این رفتارها روح بی اعتنایی به دنیا و حقیر شمردن مظاهر فریبنده آن، روح پارسایی و رستگی از حبّ دنیا، روح ساده زیستی و پرهیز شدید از تجمّل گرایی موج می‌زند! [2]
 
نکته دوم: روایت حضرت زهرا سلام الله علیها
در این روایت از حضرت زهرا سلام الله علیها نقل شده که فرموده است «برای زنان بهتر است که مردان نامحرم را نبینند و مردان نامحرم نیز ایشان را نبینند!» این روایت معروف با عبارت های مختلفی در منابع پرشماری از کتاب‌های حدیثی، اخلاقی و تاریخی شیعه و سنّی موجود است. برخی افراد در مجامع علمی با مقاصد خاصّی با استناد قرار دادن این روایت، این پندار بی‌اساس را در سطح جامعه ترویج می‌کنند که سیره فاطمه زهرا برای دختران و زنان روزگار ما نمی‌تواند اسوه و الگوی مناسبی باشد. درباره این روایت باید چند نکته را مدّ نظر قرار دهیم:

1. استفاده حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها از کلمه بهتر و خیر، خود گویای این حقیقت است که این سیره یک رجحان و مزیت و ایده‌آل است نه ضرورت! امری که رعایت آن رجحان و برتری دارد و مادامی که ضرورتی پیش نیامده است، عمل به آن بهتر و مطلوب‌تر است.

2. پیام این روایت این است که اگر زن احتیاجی به فعالیت اقتصادی نداشته باشد و در عرصه تعلیم و تعلّم نیازی به استاد مرد یا شرکت در کلاس‌های مختلط در میان نباشد، برای درمان بیماری‌های زنان، پزشک زن به قدر کفایت وجود داشته و رجوع به پزشک مرد ضرورتی نداشته باشد و ... بهترین سیره برای بانوان این خواهد بود که در منزل و محل سکونت و آرامش قرار گیرند و به شئون خانوادگی، اعم از مدیریت خانه، تربیت فرزندان، همسرداری، کمک به خود کفایی خانواده و ... بپردازند و در شرایطی که نیازی به ارتباط زنان با مردان نیست، بهتر آن است که زن با هیچ مرد نامحرمی ارتباط نداشته باشد و این هرگز به معنای ممنوعیت هرگونه ارتباط نیست. این روایت جنبه اخلاقی دارد و رعایت آن مستحب است و عدم التزام به آن گناه محسوب نمی‌شود. اساسا تعریف چارچوب در قالب حرام بودن برخی ارتباطات، به معنای جایز بودن ارتباط در حالت غیرحرام است؛ مثلا وقتی گفته می‌شود زن در با چادر در جامعه ظاهر شود و مثلا جز صورت و کفین همه بدن را بپوشاند، یعنی در صورت رعایت این موارد می‌تواند در جامعه حضور پیدا کند.

3. سیره حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها و دیگر زنان مورد تأیید پیامبر اکرم در عرصه‌های سیاسی (مثل خطبه حضرت فاطمه زهرا در دفاع از ولایت امام علی)، نظامی (مثل امداد رسانی زنان در جبهه جنگ برای مجروحان، تهیه غذا و پوشاک و رساندن آن به جهادگران) و غیره، نشانگر آن است که اصل فعالیت‌های اجتماعی برای زنان، با رعایت شرایط اخلاقی، نه تنها نکوهیده نیست، بلکه در برخی موقعیت‌ها، ستوده و مطلوب است؛ در عرصه‌هایی چون تجمع‌های سیاسی – اجتماعی، امر به معروف و نهی از منکر بانوان، آموزش و پرورش بانوان، کسب تخصص‌های مورد نیاز بانوان، مشاوره در امور بانوان و ... . [3]

نتیجه سخن آنکه می‌بایست با تحلیل عقلی و علمی و در کنارهم نهادن مجموعه سنت و سیرت اهل بیت - علیهم السلام - به مقصد و مقصود سخن آنان راه یافت و در ظاهر سخن توقف نکنیم. بسا سخنی که ظاهرش مقصود نیست و می‌بایست به باطن و مغزای آن راه پیموده و پیام اصلی آن را کشف کنیم.

معرفی منابع جهت مطالعه بیش‌تر:
1) جامی از زلال کوثر، محمدتقی مصباح یزدی، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره)،
2) جوان و بحران هویت، محمد رضا شرفی، انتشارات سروش،
منابع مربوط به مسائل خانوادگی:
1) جوانان و انتخاب همسر، علی اکبر مظاهری، انتشارات پارسایان،
2) نظام حقوق زن در اسلام، شهید مطهری، انتشارات صدرا،
3) آئین همسرداری، ابراهیم امینی، انتشارات اسلامی،
4) جستاری در هستی شناسی زن، اسدالله جمشیدی و …، انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره).
 
پی‌نوشت‌ها:
[1]. جامی از زلال کوثر، استاد مصباح یزدی، انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، چاپ اول، سال 1380، ص 67.
[2]. همان. ص 92.
[3]. همان، ص 108.
[4]. سوره احزاب، آیه 32.

منبع: اندیشه قم