پرسش :

قُرّاء سبعه چه کسانی بودند و در طول تاریخ چه کسانی به ایشان اضافه شدند؟


پاسخ :
به دلایلى که می دانیم قرائت قرآن بین قاریان در مواردى اختلافى بود و تعداد قاریان در طى سالیان متمادى افزایش مى یافت تا اینکه «ابن مجاهد» از میان کلیه قرائات، هفت قرائت را برگزید که هر کدام دو راوى دارند.
 

قُرّاء سبعه

1. «ابن عامر»: «عبدالله بن عامر یحصبى»(متوفاى 118) قارى شام؛ دو راوى او «هشام بن عمّار»(245 ـ 153) و «ابن ذکوان»(242 ـ 173) هستند که هرگز «ابن عامر» را درک نکرده اند.

2. «ابن کثیر»: «عبدالله بن کثیر دارمى»(متوفاى 120) قارى مکّه؛ دو راوى او «بزّی»(250 ـ 170) و «قُنْبُل»(295 ـ 191) هستند که هرگز او را درک نکرده اند.

3. «عاصم»: «عاصم بن ابى النَجُود اسدى»(متوفاى 128) قارى کوفه؛ دو راوى او «حفص بن سلیمان» ـ پسر خوانده او ـ (180 ـ 90) و «شعبه ابوبکر بن عیّاش»(193 ـ 95) هستند. «حفص» قرائت «عاصم» را دقیق تر و مضبوط تر مى دانست و قرائت «عاصم» به وسیله او منتشر شده و تا امروز متداول است و همین قرائتى است که امروزه در اکثر کشورهاى اسلامى رایج است.

4. «ابو عَمرو»: «زبّان ابوعَمرو بن علاء مازنى»(متوفاى 154) قارى بصره؛ دو راوى او «دورى حفص بن عمر»(متوفاى 246) و «سوسى صالح بن زیاد»(متوفاى 261) هستند که او را درک نکرده اند و به واسطه «یزیدى»، قرائت را از او گرفته اند.

5. «حمزه»: «حمزة بن حبیب زیّات»(متوفاى 156) قارى کوفه؛ دو راوى او «خلف بن هشام»(229 ـ 150) و «خلّاد بن خالد»(متوفاى 220) که قرائت را با واسطه از او گرفته اند.

6. «نافع»: «نافع بن عبدالرحمان اللیثى»(متوفاى 169) قارى مدینه؛ دو راوى او «عیسى بن میناء»(220 ـ 120) معروف به «قالون» ـ پسرخوانده نافع ـ و «ورش»، «عثمان بن سعید»(197 ـ 110) هستند و این قرائت همان است که در برخى از کشورهاى مغرب عربى امروزه رایج است.

7. «کسائى»: «على بن حمزه»(متوفاى 189) قارى کوفه؛ دو راوى او «لیث بن خالد»(متوفاى 240) و «دورى، حفص بن عمر» ـ که راوى «ابوعمرو» هم بود ـ (متوفاى 246) هستند.


قُرّاء عشرة

متأخرین سه نفر دیگر بر این هفت نفر اضافه کرده اند:

8. خلف: «خلف بن هشام»، راوى «حمزه»(متوفاى 229) قارى بغداد؛ دو راوى او «ابویعقوب»(متوفاى 286) و «ابوالحسن»(متوفاى 292) هستند.

9. «یعقوب»: «یعقوب حضرمى»(متوفاى 205) قارى بصره؛ دو راوى او «رُوَیس»(متوفاى 238) و «روح»(متوفاى 235) هستند.

10. «ابوجعفر»: «ابو جعفر مخزومى»(متوفاى 130) قارى مدینه؛ دو راوى او «ابن وردان»(متوفاى 160) و «ابن جَمّاز»(متوفاى 170) هستند.
 

قُرّاء اربعة عشر

چهار قارى دیگرى که به قرائت شاذّ (خلاف مشهور) قرائت مى کردند؛ ولى مقبول عامّه مردم بودند، بر این ده قارى افزوده شده اند:

11. «حسن بصرى»: «حسن بن یسار»(متوفاى 110) قارى بصره؛ دو راوى او «شجاع بلخى»(190 ـ 120) و «دورى»(متوفاى 246) که او را درک نکرده و با واسطه از او روایت کرده اند.

12. «اِبن مُحَیصن»: «محمد بن عبدالرحمان(متوفاى 123) قارى مکّه؛ دو راوى او «بَزّى»(250 ـ 170) و «ابن شنبوذ»(متوفاى 328) هستند که با واسطه از او روایت کرده اند.

13. «یزیدى»: «یحیى بن مبارک»(متوفاى 202) قارى بصره؛ دو راوى او «سلیمان بن حکم»(متوفاى 235) و «احمد بن فرج ضریر» (متوفاى 303) هستند که با واسطه از او روایت کرده اند.

14. «أَعمش»: «سلیمان بن مهران اسدى(متوفاى 148) قارى کوفه؛ دو راوى او «شنبوذى»(388 ـ 300) و «مطوّعى»(متوفاى 371) هستند که با چند واسطه از او روایت کرده اند.

این چهارده قرائت معروف که هر کدام از طریق دو راوى نقل شده است، مجموعا بیست و هشت قرائت را تشکیل مى دهند که شناسایى آنان فى الجمله انجام گرفت.

پنج نفر از «قُرّاء سبعه» به غیر از «ابن عامر» و «ابوعمرو» ایرانى الاصل هستند. «ابن عامر» مجهول النسب و «ابوعمرو» از قبیله «مازن تمیم» است؛ ولى قاضى «اسد یزیدى» مى گوید: «او از فارس شیراز از روستاى کازرون برخاسته است». «عاصم»، «ابوعمرو»، «حمزه» و «کسائى»، صریحا اظهار تشیّع مى نمودند؛ ولى ابن کثیر و نافع از آنجا که هر دو از فارس هستند، احتمالا شیعه بودند؛ اما «ابن عامر»، بزرگ شده خاندان اموى بود، او فردى ناشایست و بى پروا شناخته مى شد.(1)

پی نوشت:
(1). ر. ک: التمهید فی علوم القرآن‏، معرفت‏، محمد هادى، مؤسسة النشر الاسلامى‏، قم‏، 1415 هـ ق، چاپ دوم‏، ج 2، ص 240.

منبع: علوم قرآنی، محمد هادی معرفت، موسسه فرهنگی انتشاراتی التمهید، قم، 1381 ش، ص 172.