پرسش :

ما اهل سنّت روایاتی داریم که بر اساس آنها آیه اکمال در 9 ذی الحجه (روز عرفه) نازل شده است؛ آیا باز هم می توان از آن برای ولایت علی(ع) و ماجرای غدیر استفاده کرد؟!


پاسخ :
روایاتی در منابع اهل سنت وجود دارد که در آنها اشاره شده است که آیه اکمال دین(1) در روز عرفه نازل شده است و از آنجا که برخی از این احادیث در مهم ترین منابع اهل تسنن همچون صحیح بخاری(2) نیز نقل شده، نزد اهل تسنن به عنوان مشهورترین قول در باره شأن نزول این آیه تلقی می شود. در منابع حدیثی اهل تسنن این موضوع در قالب های مختلفی وجود دارد. برای مثال گفته شده که معاویه در بالای منبر به این موضوع اشاره کرده است(3) یا گفته شده که خلیفه دوم نیز به این موضوع تصریح کرده که این آیه کریمه در حجه الوداع و در روز جمعه و در عرفه و در منطقه عرفات نازل شده است(4) امّا چنین ادعایی راجع به این آیه با چالش های اساسی روبه روست.
 

تناقض داشتن اصل روایات

مهم ترین چالش پیش روی این احادیث متناقض بودن آنها با یکدیگر است. برای مثال می بینیم که در مقابل احادیث مشهوری که از قول خلیفه دوم، نزول آیه در روز عرفه و روز جمعه دانسته شده، اقوال و احادیث دیگری نیز در خود منابع اهل سنت و از قول روایان اهل سنت وجود دارد که در آنها گفته شده نزول این آیه در روز دوشنبه بوده است.(5) حتی بالاتر از آن می بینیم که روایات نقل شده از خلیفه دوم راجع به این موضوع نیز با هم دیگر هماهنگی ندارند و در برخی از آنها روایت شده که به عقیده خلیفه دوم روز نزول این آیه در عرفات، روز پنج شنبه بوده است!(6)

گذشته از آن، موضوع دیگری که صحت ادعای اهل تسنن راجع به این آیه را با استناد به روایت مشهور خلیفه دوم زیر سؤال می برد، این است که به ادعای خلیفه دوم روز عرفه ای که این آیه کریمه در آن نازل شده، جمعه بوده است و این در حالی است که از هیچ یک از روایت کنندگان حدیث گزارش نشده است که پیامبر اکرم(صلی الله علیه وآله) در آن روز در عرفات نماز جمعه را اقامه کرده باشند و حتی بالاتر از آن می بینیم که در منابع اهل سنت گزارش شده که آن حضرت در حجه الوداع و در روز عرفه نماز ظهر و عصر را با هم خواندند و بین این دو نماز هیچ نماز دیگری را اقامه نکردند!(7)

چنین ابهامات و تناقض های صریح و روشنی درباره روز و زمان دقیق نزول این آیه، هر محقق منصفی را در پذیرفتن ادعای مشهور اهل تسنن راجع به آن دچار شک و تردید می کند.
 

تناقض داشتن روایات با بنای اهل سنت در تاریخ وفات پیامبر

وقتی به روایات و اعتقادات اهل سنت نگاهی نظامند بیاندازیم و سعی کنیم همه اجزای این دستگاه فکری را در کنار هم بسنجیم، می بینیم که پذیرش نازل شدن آیه اکمال دین در روز عرفه (اعتقاد مشهور اکثر اهل سنت) با اعتقاد دیگر آن ها مبنی بر وفات پیامبر اسلام(صلی الله علیه وآله) در 12 ربیع الأول تناقض پیدا می کند.

بنابر احادیث نقل شده در منابع مختلف اهل سنت، مشهور و معروف نزد آنها این است که فاصله نزول آیه اکمال دین تا وفات پیامبر اسلام(صلی الله علیه وآله) 81 روز یا 80 شب بوده است.(8) از سوی دیگر قول معروف و مقبول نزد اهل سنت این است که پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) در دوازدهم ربیع الاول از دنیا رفتند.(9) حال اگر فاصله زمانی دوازدهم ربیع الاول را با روز عرفه (روز نزول آیه اکمال دین به ادعای مشهور اهل سنت) حساب کنیم به زمانی بیشتر از 90 روز می رسیم نه 80 یا 81 روز!

این تناقضات و عدم هماهنگی تاریخی اقوال و آرای مشهور نزد اهل سنت نشان می دهد نمی توان به قرائت مشهور آنان در نزول آیه اکمال دین در روز عرفه اعتماد کرد. 

پی نوشت:
(1). سوره مائده، آیه 3: «الْیَوْمَ یَئِسَ الَّذینَ کَفَرُوا مِنْ دینِکُمْ فَلا تَخْشَوْهُمْ وَ اخْشَوْنِ الْیَوْمَ أَکْمَلْتُ لَکُمْ دینَکُمْ وَ أَتْمَمْتُ عَلَیْکُمْ نِعْمَتی‏ وَ رَضیتُ لَکُمُ الْإِسْلامَ»؛ (امروز، کافران از [زوال] آیین شما، مأیوس شدند بنابراین، از آنها نترسید! و از [مخالفت] من بترسید! امروز، دین شما را کامل کردم و نعمت خود را بر شما تمام نمودم و اسلام را به عنوان آیین [جاودان] شما پذیرفتم).
(2). صحیح بخاری، البخاری، محمد بن اسماعیل، دار طوق النجاه، دمشق، 1422هـ.ق، چاپ اول، ج 1، ص 18.
(3). المعجم الکبیر، الطبرانی، سلیمان بن احمد، مکتبه ابن تیمیه، قاهره، 1994م، چاپ دوم، ج 19، ص 392.
(4). صحیح بخاری، همان.
(5). جامع البیان فى تفسیر القرآن، طبرى، محمد بن جریر، دار المعرفة، بیروت، 1412 هـ. ق‏، چاپ اول، ج 6، ص 54.
(6). المجتبى من السنن، النسائی، احمد بن شعیب، مکتب المطبوعات الإسلامیة، حلب، 1986م، چاپ دوم، ج 5، ص 251.
(7). همان، ج 1، ص 290.
(8). برای مثال ر.ک: تاریخ طبری، طبری، محمد بن جریر، تحقیق: ابراهیم، محمد ابوالفضل، دارالکتب العلمیه، بیروت، 1387هـ.ق، چاپ دوم، ج 3، ص 106.
(9). ر.ک: البدایه والنهایه، ابن کثیر، موسسه التاریخ العربی، بیروت، 1412هـ.ق، چاپ اول، ج 5، ص 276؛ دلائل النبوه،البیهقی، احمد بن الحسن، تحقیق: قلعجی، عبدالمعطی، دارالکتب العلمیه، بیروت، 1405هـ.ق، ج 7، ص 234؛ المغازی، الواقدى، الاعلمی للمطبوعات، بیروت، 1409هـ.ق، چاپ دوم، ص 1089؛ الطبقات الکبری، ابن سعد، دار بیروت، بیروت، 1405هـ.ق، ج 2، ص 272؛ تاریخ خلیفه بن خیاط، خلیفه بن خیاط، تحقیق: زکار، سهیل، دارالفکر، بیروت، 1414هـ.ق، ص 58؛ مروج الذهب، مسعودی، تحقیق: داغر، یوسف اسعد، دارالاندلس، بیروت، 1358هـ.ق، ج 2، ص 280.

منبع: آیین رحمت