پرسش :

فلسفه «شفاعت» چیست؟


پاسخ :
به طور کلّى توجّه به اصل «شفاعت» مى تواند دو اثر زیر را در معتقدان به آن داشته باشد:
 
1. مبارزه با روح یأس
کسانى که مرتکب جرایم سنگینى مى شوند، از یک سو گرفتار ناراحتى وجدان و از سوى دیگر مأیوس از بخشودگى در پیشگاه خدا مى گردند و چون راه بازگشت را به روى خود مسدود مى یابند، در عمل حاضر به هیچ گونه تجدید نظری نیستند. با توجّه به این که در نظر آنان افق آینده تیره مى نماید، دست به طغیان و سرکشى بیشتر مى زنند، و یک نوع آزادى عمل براى خود، تحت این عنوان که رعایت مقرّرات براى آنها سودى ندارد، قائل مى شوند، درست همانند بیمارى که از بهبودى مأیوس شده و سدّ پرهیز را شکسته است، چون آن را بى دلیل و فاقد اثر مى داند. گاهى ناراحتى وجدان که ناشى از این گونه جرایم است، موجب اختلالات روانى و یا موجب تحریک حسّ انتقام جویى از جامعه اى که او را چنین آلوده کرده، مى گردد، و به این ترتیب گناهکار تبدیل به یک عنصر خطرناک و کانون ناراحتى براى جامعه مى شود.

امّا ایمان به شفاعت روزنه اى به سوى روشنایى به روى او مى گشاید و امید به آمرزش، او را به کنترل خویش و تجدید نظر و حتّى جبران گذشته، تشویق مى کند، حسّ انتقام جویى در او تحریک نمى گردد و آرامش روانى به او امکان تبدیل شدن به یک عنصر سالم و صالح را مى دهد. بنابراین اگر بگوییم توجّه به شفاعت به معناى صحیح، یک عامل سازنده و بازدارنده است که مى تواند از یک فرد مجرم و گناهکار، فردی صالح بسازد، گزاف نگفته ایم و به همین جهت مشاهده مى کنیم که حتّى براى زندانیان ابد، روزنه شفاعت و بخشودگى در قوانین مختلف دنیا گذاشته شده است، تا مبادا یأس و نومیدى آنها را مبدّل به کانون خطرى در درون خود زندانها کند و یا گرفتار اختلال روانى سازد.
 
2. سازندگى شرایط شفاعت
با توجّه به این که شفاعت به معناى صحیح، در چند جهت قیود و شرایط فراوانى دارد، کسانى که معتقد به این اصلند، براى این که مشمول آن شوند، ناگزیرند شرایط آن را فراهم سازند، و از گناهانى همانند ظلم - که امید شفاعت را به صفر مى رساند - بپرهیزند و برنامه خود را از یک دگرگونى عمیق و همه جانبه در وضع خویش شروع کنند و براى رسیدن به مقام «ارتضاء» و برقرار ساختن «عهد الهى» از گناهان خویش توبه کنند و یا حدّاقل در آستانه توبه قرار گیرند، خلافکارى و شکستن سدّ قوانین الهى را متوقّف سازند و یا لااقل تقلیل دهند و ایمان به خدا و دادگاه بزرگ رستاخیز را در خود زنده نگاه دارند و قوانین و مقرّرات او را محترم بشمرند.

از طرفى براى برقرار ساختن پیوندى میان «خود» و «شفاعت کننده» از صفات او اقتباس می کنند و نوعى سنخیّت هر چند ضعیف، میان خود و او برقرار می سازند؛ یعنى همان طور که در شفاعت تکوینى آمادگى و سنخیّت و تسلیم در برابر عوامل تکامل، شرط تأثیر تکوینى آنهاست، در مرحله شفاعت تشریعى نیز براى رسیدن به نتیجه، این گونه آمادگیها لازم است. به این ترتیب جاى تردیدی باقى نمى ماند که شفاعت به معناى صحیح، نقش مؤثّرى در دگرگونى حال مجرمان و اصلاح وضع آنها خواهد داشت.

منبع: پیدایش مذاهب، آیت الله العظمی ناصر مکارم شیرازى (دام ظله)، انتشارات مدرسه امام على بن ابى طالب (علیه السلام)، قم‏، 1384 شمسی، چاپ: اول‏، ص 165.